Dziadkowie cesarza Nerona – Agrypina Starsza, Germanik

Cywilizacja określana mianem starożytnego Rzymu, powstała blisko trzy tysiące lat temu na terenie Rzymu, obecnej stolicy Włoch. Choć Rzym nadał imię całemu państwu, samo miasto było jedynie częścią Imperium Rzymskiego, które w ciągu wieków rozrosło się w jedno z największych państw w historii świata. Miasto Rzym pozostało jednak jego ośrodkiem i wszystkie drogi imperium właśnie do niego prowadziły.

Okres wczesnego cesarstwa w starożytnym Rzymie, a przede wszystkim postacie z nim związane, których postawy budziły podziw współczesnych, a także późniejszych pokoleń, bardzo mnie interesują, i dlatego stanowią temat wielu moich prac.

Tą pracę poświęciłam dwóm postaciom: Agrypiny Starszej i Germanika, rodzicom Agrypiny Młodszej (późniejszej matki cesarza Nerona), Gajusza (późniejszego cesarza Kaliguli).

Germanik urodził się, jak podają nam źródła historyczne w 15 r. p.n.e. Był synem Druzusa Starszego i wnukiem Liwii. Został adoptowany przez panującego wówczas cesarza Tyberiusza. W 15 i 16 roku „Germanik prowadził walki z Germanami (stąd przydomek), potem Tyberiusz przeniósł go do prowincji wschodnich z władzą zwierzchnią nad wszystkimi prowincjami Bliskiego Wschodu”¹. Germanik włączył do Imperium Rzymskiego Kommagenę i Kappadocję. Występował on jako mówca przed sądem, pisał wiersze w obu językach i przetłumaczył Fenomena Arata, astronomiczny poemat dydaktyczny². Zmarł w 19 roku w Armenii otruty prawdopodobnie przez Pizona z rozkazu Tyberiusza.

Agrypina Starsza żyła od 14 r. p.n.e. do 33 r. n.e., była córką Marka Wipsaniusza Agrypy i Julii Starszej.

Mając lat 19 została żoną. Urodziła mu sześcioro dzieci: Nerona, Druzusa, Gajusza (późniejszego cesarza Kaligulę), Agrypinę Młodszą (późniejszą matkę cesarza Nerona), Druzyllę i Liwillę.

Agrypina Starsza towarzyszyła Germanikowi we wszystkich wyprawach wojennych zarówno tych do Germanii, Galii, jak i tych na Bliski Wschód.

Po śmierci cesarza Augusta, Germanikowi, który przebywał wraz ze swoją żoną Agrypiną Starszą w Galii, powierzono dowództwo nad wszystkimi tamtejszymi legionami. Dowództwa tego nie sprawował bezpośrednio, ponieważ nie wiązało się z zdziałaniami wojennymi. Była to praca raczej cywilnego administratora, niż żołnierza. Germanik ustalał cenzusy majątkowe mieszkańców Galii – sporządzał listy właścicieli wraz z sumą ich dochodów, aby ustalić wysokość podatków. Na wieść o śmierci cesarza Augusta wybuchł bunt w legionach, które były gotowe obwołać Germanika cesarzem. Duże niebezpieczeństwo stanowiły także w tym czasie pokonane wcześniej przez Germanika plemiona germańskie. Plemiona te bowiem mogły zagrozić prowincji rzymskiej korzystając z zamieszek. Według Tacyta „Niebezpieczna wydawała się surowość, hańbiące ustępstwo: czyby się nic, czy też wszystko żołnierzom przyznało, państwo byłoby zagrożone”³. Germanikowi udało się dzięki swemu osobistemu prestiżowi i ostrożności jaką zachował, oraz różnym ustępstwom wobec żołnierzy, częściowo uciszyć bunt. Kiedy jednak przybyli wysłannicy senatu rzymskiego bunt wybuchł na nowo. Wówczas to, Germanik postanowił wysłać w bezpieczne miejsce swoją żonę Agrypinę Starszą, która ponownie oczekiwała dziecka i malutkiego synka – Gajusza. Nie było to jednak łatwe. Tak przedstawił nam tą sytuację Tacyt: „Wśród tej grozy położenia ganią wszyscy Germanika, że nie udaje się do górnej armii, gdzie znalazłby posłuszeństwo i przeciw buntownikom pomoc; dość już i nadto zwalnianiem ze służby, przyznawaniem datków pieniężnych i łagodnymi uchwałami pobłądzono. Albo jeżeli dlań własne życie mało jest warte, dlaczegóż malutkiego syna, dlaczego brzemienną małżonkę wśród szalejących i wszelkie prawo ludzkie gwałcących żołnierzy trzyma? Tych przynajmniej powinien dziadkowi i państwu wrócić”⁴.

Po długich namowach udało się jednak przekonać Germanikowi swoją żonę Agrypinę Starszą, aby opuściła obóz legionów. Początkowo jednak nie chciała wyjechać, gdyż oświadczała „że od boskiego Augusta pochodzi i w obliczu niebezpieczeństw nie chce się wyrodną okazać”⁵. Uczyniła to ze względu na dziecko, przyszłego cesarza Kaligulę. I na to, iż oczekiwała narodzin następnego. Wyjazd jej zmartwił i rozgniewał żołnierzy. Spowodowane było to tym, iż Agrypina Starsza wyjeżdżała z obozu bez eskorty, tylko pod opieką plemienia galijskiego Trewirów, do którego się udawała. Żołnierze prosili ją, aby wróciła. Wówczas wyszedł do nich Germanik, który jak podaje Tacyt, tak do nich przemówił: „Ani małżonka, ani syn nie są mi drożsi od ojca i ojczyzny; lecz jego – własny majestat, państwo rzymskie pozostałe wojska obronią; moją żonę i moje dzieci, które dla waszej sławy chętnie śmierci ofiarowałbym, teraz z dala od szalejących usuwam, aby bez względu na to, jaka jeszcze zbrodnia z waszej strony zagraża, moja jedynie krew ją zmazała i żeby zabicie prawnuka Augusta, zamordowanie synowej Tyberiusza was jeszcze bardziej winnymi nie uczyniło”⁶. Z wygłoszonej mowy Germanika wynikało, że jego żona zostanie z synem w mieście Trewirów, aż do rozwiązania.

Ostatecznie wyjazd z obozu Agrypiny, żony Germanika, wraz z synem przyczynił się do tego, iż w obozie zapanowała znowu dyscyplina. Żołnierze obiecali Germanikowi posłuszeństwo, a on im szybki powrót do obozu swojej żony.

Stłumienie buntu w legionach, a przede wszystkim odmowa Germanika zostania cesarzem – spotkały się z przychylnością panującego Tyberiusza. W nagrodę mianował go głównodowodzącym armią Renu. W wyniku nominacji Germanik został przeniesiony do miasta Ubiów, zamieszkałego przez plemię germańskie, które zdobył we wcześniejszych walkach. Tam odtąd znajdowała się jego kwatera. Po krótkim czasie, zgodnie z obietnicą jaką Germanik dał żołnierzom, dołączyła do niego jego żona Agrypina Starsza.

W tym właśnie mieście Ubiów narodziła się córka Germanika i Agrypiny Starszej – Agrypina Młodsza. Mała Agrypina, starsza córka Germanika, w przodkach z rodu Tyberiusza, była bratanicą Klaudiusza, którego później poślubiła, i siostrą Kaliguli. Później została matką Nerona⁷.

Nieodłączna towarzyszka Germanika, Agrypina Starsza, towarzyszyła mężowi, jak już wspominałam wcześniej, we wszystkich wyprawach wojennych. Była ona także z nim, kedy prowadził walki za Renem z Arminiuszem, który wcześniej pokonał Rzymian w bitwie w lesie Teutoburskim. Agrypina Starsza podczas tej podróży wykazała się niezwykłą odwagą. Kiedy legiony jej męża długo nie wracały z wyprawy przeciwko Germanom i rozeszła się wieść „że wojsko osaczone, a wroga gromada Germanów na Galię ciągnie”⁸ – postanowiono w panice zerwać most na Renie, aby uniemożliwić im najazd. W realizacji tego planu przeszkodziła im Agrypina Starsza. „Wielkoduszna ta niewiasta przejęła na siebie w owych dniach obowiązki wodza i rozdzielała między żołnierzy szaty i bandaże, o ile który był w potrzebie albo zraniony. Podaje Gajusz Pliniusz, historyk wojen germańskich, że stała ona u przyczółka mostu, pochwały i dziękczynienia powracającym legionom składając”⁹. Zachowaniem tym, żona Germanika wzbudziła wobec siebie niechęć i podejrzenia cesarza Tyberiusza, który bał się jej popularności wśród żołnierzy. Pamiętał on bowiem jak wcześniej jej odejście doprowadziło do stłumienia buntu w obozie. Twierdził Tyberiusz że „nic wodzom nie pozostaje, skoro niewiasta manipuły musztruje, do chorągwi podchodzi, podarków próbuje, jak gdyby za mało jeszcze o względy zabiegało obnosząc syna wodza w prostym odzieniu żołnierskim i każąc go Cezarem Kaligulą nazywać”¹⁰. Panującego cesarza Tyberiusza bardzo niepokoiła popularność Agrypiny Starszej, bowiem ta „kobieta stłumiła powstanie, którego imię cesarza pohamować nie mogło”¹¹.

Po zwycięskiej kampanii w Germanii, Germanik został odwołany. Kiedy wracał do Rzymu z żoną i pięciorgiem dzieci „wyszły mu naprzeciwko wszystkie kohorty pretorianów, aczkolwiek dwie tylko wyjść miały według polecenia, a lud rzymski wszelakiej płci, wieku, stanu, wyległ tłumnie aż do dwudziestego kamienia milowego”¹².

Wspaniałemu wodzowi Germanikowi i jego rodzinie nie było dane dłużej zagrzać miejsca w Rzymie. Spowodowane było to tym, iż rozpoczynały się coraz to nowsze bunty w legionach na Bliskim Wschodzie. Cesarz Tyberiusz wobec tych niepokojących wieści przekazał wyższą władzę i dowództwo nad namiestnikami prowincji Bliskiego Wschodu Germanikowi. Tyberiusz twierdził „że jedynie roztropność Germanika zdoła ruchawki na Wschodzie uspokoić, bo jego własny wiek ma się ku schyłkowi”¹³. Tak jak we wszystkich poprzednich wyprawach wojennych, tak i teraz towarzyszyła Germanikowi jego żona Agrypina Starsza wraz z dziećmi. W tym samym czasie cesarz Tyberiusz odwołał z Syrii jej namiestnika „Kretyka Sylanusa spokrewnionego z Germanikiem przez córkę, która zaręczona była z najstarszym jego synem Neronem”¹⁴. Nowym namiestnikiem Syrii mianował Gneusza Pizona „człowieka o gwałtownym charakterze, nie znającego subordynacji, który hardość po swoim ojcu Pizonie odziedziczył”¹⁵. Podczas pobytu rodziny Germanika na Bliskim Wschodzie doszło do konfliktu pomiędzy nim, a Pizonem – nowym namiestnikiem Syrii. Chodziło tu o zatargi kobiece, pomiędzy ich żonami. Jak podaje Tacyt „Plancynę niewątpliwie namówiła Augusta, aby kobiecą zazdrością Agrypinę prześladowała”¹⁶. Plancyna – żona Pizona nienawidziła Agrypiny Starszej. Wynikało to z tego, iż należała do stronników rodzonego syna Tyberiusza – Druzusa, a „Agrypina, płodnością i dobrą sławą nad Liwią, żoną Druzusa górowała”¹⁷. Niechęć Pizona i jego żony do Germanika i Agrypiny Starszej ujawniła się bardzo wcześnie. Miało to miejsce już podczas ich podróży do Syrii. Germanik i Agrypina Starsza początkowo nie zwracali uwagi na niechęć jaką darzyli ich Pizon i Plancyna. To właśnie podczas tej podróży na Lesbos „Agrypina ostatnie swe dziecko, Julię na świat wydała”¹⁸.

Wrogość z jaką Pizon odnosił się do Agrypiny i Germanika zataczała coraz większy krąg. „Także Plancyna nie utrzymała się w granicach przyzwoitości niewieściej, lecz bywała obecna przy ćwiczeniach jazdy, manewrach kohort, miotała obelgi na Agrypinę i Germanika, przy czym nawet niektórzy uczciwsi żołnierze do posłuchu w złem gotowość swą okazywali, ponieważ niejasna krążyła pogłoska, że nie dzieje się to bez woli cesarza”¹⁹. Z Syrii Germanik wraz z rodziną udał się do Armenii. Tam na tronie osadził króla Artaksiasa, oraz spotkał się z królem Partów Artabanusem. Jak podaje Tacyt podczas podróży na Bliski Wschód Germanik udał się także do Egiptu „aby jego starożytności poznać”²⁰. Wyjazd swój i rodziny usprawiedliwiał „troską o prowincję: jakoż kazał otworzyć publiczne spichrze, zniżył ceny zboża i wiele miłych ludowi praktyk wprowadził”²¹. Z kolei P. Grimal twierdzi, że na decyzji Germanka „zaważyły pierwotne racje nie mające nic wspólnego z polityką, może po prostu chęć dowiedzenia się czegoś o świętych tradycjach kraju nad Nilem”²² . Postępowanie Germanika wywołało oburzenie cesarza Tyberiusza. Spowodowane było to tym, „że wbrew zarządzeniom Augusta bez zezwolenia cesarza wszedł do Aleksandrii. Albowiem August między innymi tajemnicami swego panowania nakazał, żeby nikt z senatorów ani rycerzy rzymskich pierwszej rangi bez jego zezwolenia do tego kraju nie wkraczał, i zarezerwował Egipt dla siebie, bojąc się, aby nikt Italii głodem nie udręczył, gdyby tę prowincję i klucze do lądu i do morza choćby małą załogą na przekór ogromnym wojskom wziął w posiadanie”²³. Od tej pory Germanik był prześladowany, wzmagały się wobec niego intrygi, których inicjatorem był Pizon. W tej sytuacji pełnej napięć Germanik ciężko zachorował i był przekonany, że wskutek trucizny zadanej mu w jakiś sposób przez Pizona oraz praktyk magicznych mających mu przynieść nieszczęście²⁴. Przestał wykonywać swoje obowiązki, nie udzielał audiencji, nie sprawował też funkcji sądowych. Taką samą wersję wydarzeń podaje Tacyt, który twierdził „że Pizon truciznę mu zadał; i rzeczywiście znajdowano na podłodze i ścianach domu wykopane resztki zwłok ludzkich, formuły czarów i przekleństw jako też imię Germanika wyryte na ołowianych tabliczkach, na poły spalone i umazane posoką popioły i inne złośliwe gusła, za których pomocą, jak wierzą, można życie ludzkie mocom podziemnym poświęcić²⁵. Germanik odchodząc ze świata żywych był pewien, że przyczynili się do tego Pizon i jego żona Plancyna. Na krótko przed śmiercią wezwał do siebie swoich przyjaciół prosząc ich, aby pomścili jego śmierć. Swoją żonę Agrypinę Starszą prosił z kolei o to „aby wyzbyła się buty i pochyliła duszę przed srogością losu, a za powrotem do stolicy nie drażniła potężniejszych od siebie, rywalizując z nimi o wpływy”²⁶. Pogrzeb Germanika odbył się na placu publicznym w Antiochii. Urnę z jego prochami miała przewieźć później do Rzymu jego żona Agrypina Starsza wraz z przyjaciółmi. Jak podaje Tacyt „Pogrzeb bez wizerunków przodków i wystawności uświetniły pochwały i rozpamiętywanie cnót zmarłego. Byli nawet tacy, którzy przez wzgląd na jego postać, wiek, rodzaj śmierci, a także bliskość miejsca zgonu, porównywali los Germanika z losem Aleksandra Wielkiego”²⁷.

Po uroczystościach pogrzebowych w Antiochii, Agrypina Starsza „jakkolwiek znękana żalem i chora, nie znosiła niczego, co by mogło jej zemstę opóźnić: wsiadła więc na okręty z prochami Germanika i dziećmi”²⁸, i udała się do Rzymu. Chciała bowiem jak najprędzej podjąć akcję przeciwko Pizonowi i Plancynie. Wiadomość o śmierci Germanika, ulubieńca ludu, przyjęto w Rzymie z wielkim żalem i rozpaczą. „Nie można było ukoić powszechnej żałości ani żadnymi słowami pociechy, ani żadnymi obwieszczeniami. Trwała ona jeszcze przez całe święta miesiąca grudnia”²⁹. O śmierć Germanika podejrzewano także cesarz Tyberiusza, a także jego matkę.

Moim zdaniem do śmierci wielkiego wodza rzymskiego, jakim był niewątpliwie Germanik, przyczynił się nie jak podaje nam Tacyt, czy I. Bieżuńska – Małowist, Pizon, lecz przypuszczalnie sam cesarz Tyberiusz. Pizon był bowiem w tym czasie nowo mianowanym namiestnikiem Syrii, a więc tylko posłusznym narzędziem w ręku cesarza Tyberiusza, którym ten posłużył się aby zgładzić Germanika. Pizon był podwładnym, który musiał wypełniać rozkazy swojego pana.

Z kolei cesarz Tyberiusz był, jak podają źródła zazdrosny o Germanika i zaniepokojony jego postępowaniem. Wynikało to z tego, że Germanik i jego rodzina cieszyli się dużą sympatią wśród arystokracji rzymskiej, a przede wszystkim wśród prostych ludzi.

Niechęć cesarza Tyberiusza do Germanika i jego rodziny miała także związek z ich pochodzeniem. Germanika bowiem „w dwójnasób utożsamiał legitymizm władzy: z jednej strony jako syn Antonii Młodszej pochodził z krwi Oktawii, siostry Augusta, którego był ciotecznym wnukiem, tak jak i August był po kądzieli ciotecznym wnukiem boga Cezara, z drugiej zaś poślubił przecież Agrypinę Starszą, jedną z córek Agrypy i Julii Starszej, córki Augusta oraz Skrybonii”³⁰. Z tego wynikało, że gałąź cesarskiej rodziny przetrwała jedynie w Agrypinie Starszej i Germaniku – co bardzo niepokoiło cesarza Tyberiusza.

Tyberiusz był bowiem tylko adoptowanym synem Augusta, „ale stało się to dość późno i tylko dlatego, że (Tyberiusz – V.F.Ś.) był ostatnim żyjącym przedstawicielem swojej generacji. Będąc jedynie synem Liwii i jej pierwszego męża, Tyberiusza Klaudiusza Nerona, nie należał zatem bezpośrednio do rodu julijskiego”³¹.

Sądzę, że właśnie pochodzenie jakie miał Tyberiusz, a przede wszystkim wzrost popularności Germanika i jego rodziny, a także ich pozycja, wynikająca z pochodzenia jakie mieli (wywodzili się bezpośrednio od Augusta), o czym wspominałam wyżej, pchnęła Tyberiusza do zamordowania Germanika.

Jednocześnie uważam, że do swojej śmierci przyczynił się w jakimś stopniu sam Germanik, gdyż jego podróż do Egiptu była złamaniem prawa rzymskiego. Prawo to zabraniało, jak wiemy, bez zgody cesarza, wjazdu do tego kraju senatorom i rycerzom rzymskim pierwszej rangi. Nie dostosowanie się do tego prawa, i podróż do Egiptu przyśpieszyła tylko zbrodnicze plany cesarza Tyberiusza i ostatecznie doprowadziła do przedwczesnej śmierci tak wielkiego, uczonego i walecznego człowieka – jakim był niewątpliwie Germanik.

Tymczasem Agrypina Starsza wraz z rodziną zbliżała się do brzegów Rzymu. Kiedy dotarła do Brundyzjum, „gdzie przybywając drogą morską, najprędzej i najbezpieczniej wylądować mogła, witały ją tłumy. A kiedy wysiadała na ląd z dwojgiem dzieci, trzymając w ręku żałobną urnę, i oczy w ziemię utkwiła – podniósł się jeden jęk z całego tłumu”³². Cała droga Agrypiny Starszej do Rzymu odbywała się wśród wylegających tłumów, które przyszły oddać cześć jej i prochom jej męża Germanika. Na spotkanie Agrypinie wyjechali konsulowie, urzędnicy, którzy byli związani z Germanikiem od dawna, a także rodzina. „Druzus wyjechał aż do Tarracyny wraz z bratem Germanika Klaudiuszem i tymi jego dziećmi, które w stolicy pozostały”³³. Podczas uroczystego pogrzebu Germanika, ulice Rzymu pełne były ludzi. Urnę z jego prochami umieszczono w grobowcu Augusta na Polu Marsowym. Z relacji Tacyta wynika, że dzień „w którym śmiertelne szczątki w grobowcu Augusta składano, był już to pogrążony w głuchym milczeniu, już to wstrząsany lamentami; zapełnione ludźmi ulice miasta, oświetlone pochodniami Pole Marsowe!”³⁴. Podczas pogrzebu Germanika, cesarza Tyberiusza rozgniewała „płomienna ku Agrypinie miłość ludu, który, nazywając ją ozdobą ojczyzny, wyłącznie prawowitą krwią Augusta, jedynym dawnych obyczajów wzorem – wznosił ręce do nieba i błagał bogów, żeby jej potomstwo zachowali i pozwolili mu wrogów swych przeżyć”³⁵. Wynika z tego, że Agrypina Starsza cieszyła się bardzo dużą popularnością wśród wojska rzymskiego, a także wśród ludu, co niewątpliwie zawdzięczała swojej energii i nieugiętemu charakterowi.

Krótko po śmierci Germanika Pizon wraz z żoną Plancyną powrócił do Rzymu. Nie spodziewał się jednak tego, że zostanie oskarżony przez senat o spowodowanie śmierci Germanika. Śledztwo prowadził na prośbę przyjaciół Germanika sam cesarz Tyberiusz. Proces trwał długo. Ostatecznie sądzony przez senat Pizon, zagrożony wyrokiem śmierci, popełnił samobójstwo. W swoim nieszczęściu został opuszczony także przez żonę Plancynę, która „jak długo wahały się nadzieje Pizona, przyrzekała, że będzie wspólniczka jego losu, jakikolwiek by on był, i towarzyszką w śmierci, gdyby do tego doszło. Skoro jednak na skutek tajemnych próśb Augusty otrzymała przebaczenie, zaczęła się powoli od męża odsuwać i swoją od jego obrony oddzielać”³⁶. A tak przedstawiła śmierć Pizona Tacyt: „Późno w noc, kiedy żona wyszła z pokoju, każe zamknąć drzwi; o brzasku dnia znaleziono go z przebitym gardłem, a miecz leżał na ziemi”³⁷. Żona Germanika, Agrypina Starsza nie brała prawdopodobnie udziału w procesie Pizona. Nic na ten temat bowiem nie podają nam źródła. Wynika więc z tego, że pozostawiła sprawę swojemu biegowi. Sama posłuchała ostatnich słów Germanika i odsunęła się w cień trwających wydarzeń, poświęcając się wychowywaniu dzieci: Nerona, Druzusa, Kaliguli, Agrypiny Młodszej, Druzylii i Liwilli.

W Rzymie zaczynały się zresztą złe czasy dla środowiska dworskiego w związku z intrygami Sejana, prefekta pretorianów, który zdobył zaufanie cesarza a w gruncie rzeczy, według starożytnych pisarzy, dążył do zdobycia władzy, jako następca Tyberiusza³⁸.

Po wzmocnieniu gwardii pretorianów Sejan „począł się powoli wkradać w serca żołnierzy odwiedzając ich, zagadując po imieniu; zarazem sam wybierał setników i trybunów. Nie cofał się też przed zabieganiem o względy senatorów, aby swoich klientów wyposażyć w urzędy albo prowincje”³⁹. W ten sposób Sejan chciał stopniowo odsunąć członków rodziny cesarza Tyberiusza od władzy. „Lecz dom panujący pełen Cezarów, w nim syn w młodzieńczym wieku i dorośli już wnukowie opóźnili jego pragnienia”⁴⁰. Swój cel postanowił Sejan osiągnąć stopniowo. Najpierw postanowił zgładzić syna Tyberiusza, a następnie rodzinę Germanika. Aby zabić Druzusa – syna cesarza Tyberiusza, zbliżył się do jego żony Liwilli. „Udając tedy gorącą miłość, uwiódł ją do cudzołóstwa; a skoro pierwszą sromotę osiągnął – wszak kobieta, wyzbywszy się wstydu, niczego więcej nie zdołała odmówić – budząc w niej nadzieję małżeństwa i wspólnych rządów, skłonił do zabójstwa męża”⁴¹.

Ostatecznie Druzus – syn cesarza Tyberiusza został otruty przez Sejana „w 23 r. n.e.”⁴². Sejan „wybiera truciznę, której powolne działanie mogłoby przybrać pozory przypadkowej choroby. Zadano ją Druzusowi przez rzezańca Ligdusa, jak wyszło na jaw w osiem lat później”⁴³ .

Po śmierci Druzusa, Sejan poprosił cesarza Tyberiusza o zgodę na małżeństwo z Liwillą – wdową po Druzusie. Tyberiusz nie wyraził na to zgody, gdyż nie dowierzał, że jego syn Druzus, umarł śmiercią naturalną. Jego podejrzenia jak się okazało później były słuszne.

Cesarz Tyberiusz po śmierci swego syna Druzusa, kazał „aby wprowadzono dzieci Germanika, jedyną w obecnym nieszczęściu ulgę”⁴⁴. Dzieci Germanika wychowywały się bowiem, po śmierci ojca, u syna Tyberiusza, Druzusa. Następnie poprosił senatorów „weźcie w opiekę prawnuków Augusta, tak sławnych przodków latorośle, kierujcie nimi, spełnijcie wobec nich wasz i mój obowiązek. Neronie i Druzusie! Ci mężowie zastąpią wam rodziców. Przyszliście na świat w takim domu, że wasza dola i niedola państwa dotyczy”⁴⁵. To wystąpienie Tyberiusza zostało przyjęte w senacie z ogólnym zadowoleniem. Wszyscy wiedzieli, że oznacza to powrót do łask rodziny Germanika. „Lecz ten łask początek i źle nadzieje swe ukrywająca matka Agrypina zagładę tegoż przyspieszyły. Kiedy bowiem Sejan widział, że śmierć Druzusa uchodzi mordercom bezkarnie i nie wywołuje publicznej żałości, rozzuchwalony w zbrodniach, zwłaszcza że mu się pierwsze kroki powiodły, rozważa w duszy, w jaki sposób mógłby Germanika synów zgubić, których następstwo tronu było niewątpliwe. Ale przeciwko trzem naraz nie dało się zastosować trucizny przy wyjątkowej wierności ich stróżów i niedostępnej cnotliwości Agrypiny”⁴⁶. Tymczasem Sejan stale starał się oczerniać i kompromitować przed cesarzem Tyberiuszem Agrypinę Starszą – żonę Germanika. Oskarżał ją głównie o to, iż dąży do przejęcia władzy.

Kolejną intryga Sejana to pozwanie przed sąd ciotecznej siostry Agrypiny Starszej – Klaudii Pulchry. Wydarzenie to bardzo poruszyło Agrypinę, Klaudię Pulchrę oskarżono o „bezwstyd, cudzołóstwo z Furniuszem, sztuki trucicielskie i klątwy godzące w cesarza”⁴⁷. Agrypina Starsza nie wytrzymała całej tej sytuacji i udała się do cesarza Tyberiusza. Wizyta jej rozdrażniła tylko cesarza. „Pulchra i Furniusz zostali skazani”⁴⁸. Po skazaniu Pulchry, Agrypina Starsza rozchorowała się. Sytuacja jej pogorszyła się, kiedy odwiedził ją cesarz Tyberiusz „podczas odwiedzin Cezara długo, milcząc, rozpływała się we łzach, potem zaczyna od wyrzutów i próśb, żeby jej pomógł w osamotnieniu i dał męża; jej młodość jest jeszcze po temu, a dla uczciwych niewiast nie ma innej jak w małżeństwie pociechy: są w państwie ludzie, którzy by… wdowę po Germaniku wraz z jej dziećmi do domu swojego przyjąć za zaszczyt sobie uważali. Cezar dobrze wiedział, jakie konsekwencje polityczne mogło mieć jej żądanie; aby jednak nie wydać się z niechęcią albo z obawą, opuścił ją nie dawszy odpowiedzi, chociaż nań nalegała”⁴⁹.

Nie był to koniec intryg Sejana, który w dalszym ciągu zręcznie i bezwzględnie niszczył życie Agrypiny Starszej i jej rodziny. Wysłał do niej ludzi „którzy pod pozorem przyjaźni mieli ją ostrzec, że przygotowano dla niej truciznę i dlatego powinna potraw u teścia unikać”⁵⁰. Po krótkim czasie Tyberiusz wydał ucztę, którą specjalnie przygotował, aby sprawdzić Agrypinę Starszą. Podczas tej uczty poczęstował ja owocami. „Gdy nie ośmieliła się ich spróbować, przestał w ogóle zwracać się do niej pod pozorem, że podejrzewa go o chęć otrucia. Tymczasem wszystko naumyślnie było z góry ułożone z obydwu stron: Tyberiusz miał podsunąć owoce, aby poddać ją próbie, ona miała się strzec niby najpewniejszej zguby”⁵¹. Potwierdza te wiadomości również Tacyt, który pisał, że Tyberiusz „chcąc dokładniej rzecz zbadać, pochwalił owoce, które właśnie wniesiono, i własnoręcznie podał je synowej. Stąd wzmogło się jeszcze podejrzenie Agrypiny, która nie wziąwszy owocu do ust – oddała go służbie. Mimo to Tyberiusz wprost do niej słowa nie rzekł, lecz zwracając się do matki powiedział, że nie byłoby dziwne, gdyby surowszą karę tej wymierzył, która go o trucicielstwo posądza”⁵². Sytuacja pogorszyła i tak już złe od pewnego czasu stosunki pomiędzy Agrypiną, a Tyberiuszem. Krótko po tym zdarzeniu, Tyberiusz opuścił Rzym, do którego pomimo składanych obietnic nigdy nie wrócił. Od tej pory kierował on sprawami państwa ze swojego pałacu na Capri, w którym mieszkał. Wówczas to intrygi Sejana wobec rodziny Germanika wzmogły się. Agrypina Starsza wraz z synem Neronem, którego uważano przez jakiś czas za możliwego następcę cesarza Tyberiusza zostali oskarżeni. Od tej pory ich życie prywatne było w całości kontrolowane. Ich przyjaciele namawiali ich do ucieczki od opieką ludu lub armii. Do tego skłonić się nie dali. Po krótkim czasie Tyberiusz wysłał pismo do senatu przeciwko Agrypinie Starszej i jej synowi Neronowi. „Zawierało ono słowa o wyszukanej szorstkości, lecz nie zarzucało wnukowi orężnego buntu i dążenia do przewrotu, tylko miłostki z chłopcami i bezwstyd. Przeciwko synowej nie poważył się nawet na takie wymysły, lecz obwiniał jej zuchwały język i krnąbrną duszę”⁵³. Oskarżenia Agrypiny Starszej i jej syna Nerona, senat przemilczał, tym bardziej, że lud domagał się ocalenia rodu Germanika. Poza tym senatorowie byli przekonani, że list obwiniający Agrypinę Starszą i jej syna był sfałszowany. Cesarz Tyberiusz upomniał za to senat, i zażądał podjęcia najsurowszych środków przeciwko Agrypinie Starszej i Neronowi, których nazwał wrogami państwa. „Wreszcie fałszywie oskarżywszy o to, jakoby usiłowała chronić się przed nim do stóp posągu Augusta, to znów pod opiekę wojska, zesłał ją na wyspę Pandaterię. Gdy rzucała mu obelgi, rozkazał centurionowi wysiec ją rózgami; on przy tym oko jej wybił. Postanowiła zamorzyć się głodem, więc kazał jej wpychać pokarm, otwarłszy gwałtem usta. Lecz wytrwała przy zamiarze i wreszcie śmierć sobie zadała”⁵⁴. Tacyt nieco inaczej opisuje to wydarzenie przypuszczając „że po straceniu Sejana, podtrzymywana nadzieją, dalej żyła; kiedy jednak cesarz w swej srogości bynajmniej nie ustawał, z własnej woli umarła; chyba że jej także odmówiono pokarmów, aby móc upozorować, że dobrowolną śmierć sobie obrała”⁵⁵.

Podobny los spotkał synów Agrypiny Starszej, Nerona i Druzusa. Cesarz Tyberiusz zamorzył głodem „Nerona na wyspie Poncji, Druzusa w podziemiach Palatynatu”⁵⁶. Z rodziny Germanika ocalał jego najmłodszy syn Kaligula – cesarz rzymski, i córka Agrypina Młodsza – matka cesarza Nerona.

Podsumowując swoją pracę, chciałabym zwrócić jeszcze raz uwagę czytelnika na to, iż ukazanie postaci historycznej działającej i żyjącej w okresie wczesnego Cesarstwa Rzymskiego, jest rzeczą trudną. Związane jest to z tym, iż patrzymy na dane postacie przez pryzmat wydarzeń kulturalnych, gospodarczych i politycznych danej epoki, a z drugiej strony opieramy naszą wiedzę na źródłach, których wiarygodność jest nie do sprawdzenia.

Postać Agrypiny Starszej i Germanika, którym poświęciłam swój artykuł, to postacie bohaterów starożytnego świata, budzące podziw współczesnych, a także późniejszych pokoleń. To postacie genialne, umiejące bardzo wiele, mające poprzez swoje uczciwe i oddane życie, wielki wpływ na ówczesną sytuację polityczną w Rzymie.

Dziadkowie cesarza Nerona – Agrypina Starsza, Germanik

Raport o błędzie

Poniższy tekst zostanie wysłany do naszych redaktorów

Twój komentarz (opcjonalnie):

Przeczytaj więcej

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM!

Raport o błędzie

Poniższy tekst zostanie wysłany do naszych redaktorów

Twój komentarz (opcjonalnie):