Ta strona nie może być wyświetlana w ramkach

Przejdź do strony

Jeśli znajdziesz błąd ortograficzny lub merytoryczny, powiadom mnie, zaznaczając tekst i naciskając Ctrl + Enter.

Iluzje optyczne w architekturze starożytnej

Ten wpis dostępny jest także w języku: angielski (English)

Pierwsza świątynia Hery w Paestum (około 550 p.n.e.)
Pierwsza świątynia Hery w Paestum (około 550 p.n.e.)

Wielkie osiągnięcia architektoniczne i inżynierskie starożytnego Rzymu, jak drogi, akwedukty, wykorzystanie betonu czy wynalezienie kopuły, poprzedzone były wiekami rozwoju architektury starożytnej Grecji. Greccy budowniczowie świątyń stosowali wiele nowatorskich rozwiązań, które zostały następnie przejęte i rozwinięte przez Rzymian. Wiele z nich miało na celu korektę optyczną budowli, które bez zastosowania niemalże niewidocznych modyfikacji wyglądałyby zupełnie inaczej.

Jedną z pierwszych i podstawowych technik zastosowanych pierwotnie przez Greków była entasis. Nazwana tak przez Witruwiusza od greckiego słowa eteíno (εντείνω), oznaczającego rozciągnięcie, polegała na wykonaniu kolumny w ten sposób, że jej największy obwód znajdował się mniej więcej w jednej trzeciej wysokości od podstawy. Według Herona z Aleksandrii taka wypukłość miała na celu zapobieżenie iluzji optycznej, z powodu której idealnie proste kolumny wydawały się wklęsłe. Technika ta pozwalała również na nadanie budowli złudzenia wyższej niż w rzeczywistości. Za pierwszy przykład zastosowania tego typu wybrzuszenia uważana jest świątynia Afaji na Eginie pochodząca z okresu archaicznego, ale najbardziej widoczna implementacja to zespół świątyń w porządku doryckim znajdujących się w Paestum, gdzie można ją obserwować w świątyniach Hery i Ateny.

Niektórzy współcześni badacze nie zgadzają się z poglądem Herona. Według niektórych wybrzuszone kolumny miałyby podkreślać ich wytrzymałość, wytrzymałość całej budowli lub też ciężar dachu. Istnieje również teoria, według której wypukłość kolumn mogła odnosić się do napięcia mięśni (napięcie to inne znaczenie słowa eteíno). Alternatywna teoria głosi, że powody były czysto inżynierskie – wybrzuszona kolumna jest bardziej wytrzymała niż kolumna prosta lub zwężająca się liniowo. Nie wiadomo jednak, czy starożytni Grecy zdawali sobie z tego sprawę, jako że najwcześniejszym źródłem na temat tego typu architektonicznych korekt przez nich stosowanych jest właśnie Witruwiusz, który żył w I wieku p.n.e.

Z czasem zaczęto stosować jeszcze bardziej subtelne korekty, których prawie nie widać gołym okiem. Koronnym przykładem jest tu ateński Partenon. W celu uniknięcia wrażenia zapadania się środkowej części fasady, została ona wybudowana w ten sposób, że środkowa część nadproża jest o 6 cm wyższa niż fragmenty w pobliżu rogów. Dopiero dzięki zastosowaniu takiego rozwiązania, linia podstawy wydaje się być prosta dla obserwatora, a różnicę można zauważyć jedynie patrząc z okolicy któregoś z rogów. Co więcej, taka korekta została zastosowana także po bokach i z tyłu budynku, co sprawia że płaszczyzna podstawy Partenonu jest w rzeczywistości wybrzuszona w kierunku środka budowli.

Kolejnym przykładem zastosowania korekt optycznych jest pochylenie kolumn w kierunku centrum budowli oraz centrum danej płaszczyzny – gdyby przedłużyć linie osi skrajnych kolumn fasady, przecięłyby się one kilka kilometrów nad Partenonem. Kolumny narożne są również nieznacznie grubsze od pozostałych a kolumny położone obok nich znajdują się bliżej – odległość między kolumnami narożnymi a im najbliższymi są mniejsze niż pomiędzy resztą kolumn. W przypadku braku tego typu modyfikacji skrajne kolumny wydawałyby się cieńsze i bardziej odległe od pozostałych.

Badacze architektury rzymskiej uważali dawniej, iż tego typu korekty optyczne zostały z czasem porzucone i już w okresie cesarstwa były powszechnie ignorowane. Pod koniec XIX wieku zostały one jednak odkryte w jednej z najlepiej zachowanych świątyń rzymskich, tak zwanym Kwadratowym Domu w Nîmes we Francji (poświęconej Gajuszowi i Lucjuszowi, synom Marka Agrypy i przybranym wnukom Oktawiana). Ogólnie jednak należy stwierdzić, że rzymskie budowle były zwykle wyższe niż greckie, a co za tym idzie ich kolumny były dłuższe i cieńsze.

Autor: Jakub Ernt
Źródła wykorzystane
  • Dawid Watkin, Ilustrowana Historia Architektury Zachodniej - Antyk, Warszawa, 2006, Wydawnictwo Arkady Sp. z o.o.
  • praca zbiorowa, Historia Sztuki - Grecja, Kraków, 2010, Marketing Room Poland Sp. z o.o.
  • praca zbiorowa, Historia Sztuki - Rzym, Kraków, 2010, Marketing Room Poland Sp. z o.o.
  • Zdjęcia własne autora

IMPERIUM ROMANUM potrzebuje Twojego wsparcia!

Jeżeli podobają Ci się treści, jakie gromadzę na portalu oraz, którymi dzielę się na kanałach społecznościowych, wdzięczny będę za jakiekolwiek wsparcie. Nawet najmniejsze kwoty pozwolą mi opłacić dalsze poprawki, ulepszenia na stronie oraz serwer.

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM!

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM

Dowiedz się więcej!

Wylosuj ciekawostkę i dowiedz się czegoś nowego o antycznym świecie Rzymian. Wchodząc w poniższy link zostaniesz przekierowany do losowego wpisu.

Losowa ciekawostka

Losowa ciekawostka

Odkrywaj tajemnice antycznego Rzymu!

Jeżeli chcesz być na bieżąco z najnowszymi wpisami na portalu oraz odkryciami ze świata antycznego Rzymu, zapisz się do newslettera, który jest wysyłany w każdą sobotę.

Zapisz się do newslettera!

Zapisz się do newslettera

Księgarnia rzymska

Zapraszam do kupowania ciekawych książek poświęconych historii antycznego Rzymu i starożytności. Czytelnikom przysługuje rabat na wszelkie zakupy (hasło do rabatu: imperiumromanum).

Zajrzyj do księgarni

Księgarnia rzymska

Raport o błędzie

Poniższy tekst zostanie wysłany do naszych redaktorów