Ta strona nie może być wyświetlana w ramkach

Przejdź do strony

Jeśli znajdziesz błąd ortograficzny lub merytoryczny, powiadom mnie, zaznaczając tekst i naciskając Ctrl + Enter.

Sergiusz Orata – słynny hodowca ryb

Ten wpis dostępny jest także w języku: angielski (English)

Ryba na rzymskiej mozaice
Ryba na rzymskiej mozaice | Zdjęcie: ancienthistory.about.com

Sergiusz Orata był przedsiębiorcą, o którym kilka razy w swoim dziele Historia naturalna wspomina Pliniusz Starszy. Na podstawie tych wzmianek część badaczy uznała, że Orata był wynalazcą tzw. wiszących kąpieli, które utożsamiono z systemem podgrzewania podłogi i basenów w łaźniach – hypocaustum. Nic bardziej mylnego. Hypocaustum to wynalazek grecki, nieco tylko ulepszony przez Rzymian, natomiast Sergiusz Orata był hodowcą ryb i to właśnie w tej dziedzinie był innowatorem.

Nie mamy informacji, w jakich latach żył Sergiusz Orata, wiadomo jednak, że szczyt jego działalności przypada na lata 90. I w. p.n.e. Przypuszcza się, że poprzez znanego retora i konsula z roku 95 p.n.e. Lucjusza Licyniusza Krassusa, miał okazję poznać słynnego greckiego lekarza Asklepiadesa z Bitynii (konkretnie z Prusy, dzis. Bursa w Turcji), który żył i działał w podobnym okresie. Pliniusz Starszy podaje, że Orata był wynalazcą wiszących kąpielibal(i)nea pensilia. Podobną informację znajdujemy u Waleriusza Maksymusa (I w. p.n.e.), tutaj jednak polski tłumacz Ignacy Lewandowski przełożył balinea pensilia jako wiszące wanny, co wydaje się bardziej adekwatnym tłumaczeniem.

Czym właściwie były balinea pensilia? Sergiusz Orata był hodowcą ryb, więc jego wynalazek musiał być jakoś związany z tą branżą. Słowo pensilia oznacza nie tylko wiszące, ale też podwieszane, innymi słowy coś, co jest na górze, jak np. wiszące ogrody. Określenie to występuje w źródłach również w kontekście spacerowania po najwyżej położonej półce skalnej, z której można było podziwiać brzeg morza. Dlatego też istnieje przypuszczenie, że Orata wymyślił specjalne, terasowe stawy do hodowli ryb, gdzie woda spływała z góry kaskadą z jednego zbiornika do drugiego. Badania wykazały, że większość sztucznych stawów rybnych na terenie Italii zbudowana jest właśnie na półkach skalnych, które wystają w kierunku morza. Z relacji Pliniusza wiemy, że Orata czerpał z tego duże zyski, mogła to być więc innowacja, która zapewniła mu sukces. Brak źródeł jednak sprawia, że nie jesteśmy w stanie określić ani nawet wyobrazić sobie, jak takie stawy mogły wyglądać.

Pliniusz Starszy podaje także, że lekarz Asklepiades z Bitynii jako pierwszy użył balinea pensilia do celów medycznych, nade wszystko do kąpieli ciepłych. Badacze wiążą to więc z podgrzewaniem wody za pomocą systemu hypocaustum. Nie wydaje się, żeby Sergiusz Orata w jakikolwiek sposób wykorzystywał ciepłą wodę do hodowli ryb. Wiadomo natomiast, że Asklepiades był wielkim orędownikiem kąpieli leczniczych, ale, w jaki sposób stawy do hodowli ryb mogły być wykorzystane do balneoterapii? Na to pytanie niestety źródła nam nie odpowiadają. Przypuszcza się jednak, że Asklepiades, z racji znajomości z Oratą, mógł zainteresować się jego wynalazkiem i w jakiś nieznany nam sposób, zmodyfikować go tak, by służył kąpielom leczniczym. Jest też możliwe, że Waleriusz Maksymus, od którego Pliniusz prawdopodobnie czerpał informacje, pomylił nieco wynalazki obu panów i błędnie przypisał wprowadzenie systemu ogrzewania wody Oracie, zamiast Asklepiadesowi. Z kolei wiszące wanny, czy też bardziej adekwatnie: wiszące zbiorniki (stawy) mogły rzeczywiście być stworzone przez Sergiusza Oratę.

Jakkolwiek było, podkreślić należy, że świadectwa archeologiczne dowodzą, iż hypocaustum, czyli system podgrzewania podłogi i basenów, stosowany był wśród Greków przynajmniej od III lub II w. p.n.e. (m.in. na Krecie oraz w tzw. Wielkiej Grecji, a więc w południowej Italii i na Sycylii), głównie na potrzeby gimnazjonów. Nie mógł go więc wynaleźć Sergiusz Orata. Świadczy o tym również nazwa tego systemu, która pochodzi z języka greckiego: hypokauston. W Rzymie zaczęto je stosować w I w. p.n.e., być może więc to Asklepiades był tym, który rozpropagował ten system i ciepłe kąpiele wśród Rzymian. W takim wypadku wiszące kąpiele/wanny mogły oznaczać pomieszczenie lub basen ogrzewane od dołu, gdyż hypocaustum polegało właśnie na tym, że całe pomieszczenie było niejako zawieszone nad właściwą podłogą, a w przestrzeń pod nim wpuszczane było gorące powietrze.

Autor: Aneta Liwerska-Garstecka
Źródła wykorzystane
  • Pliniusza Starszego Historyi naturalnej ksiąg XXXVII, tłum. J. Łukaszewicz, t. III, Poznań 1845.
  • Waleriusz Maksymus, Czyny i powiedzenia godne pamięci w dziewięciu księgach, tłum. I. Lewandowski, Poznań 2019.
  • G. Fagan, Sergius Orata: inventor of the hypocaust?, (1996), , „Phoenix”, 1996, t. 50, nr 1, s. 56-66.
  • Benedum, Die «balnea pensilia» des Asklepiades von Prusa, „Gesnerus”, 1967, t. 24, heft 3–4, s. 93-107.

IMPERIUM ROMANUM potrzebuje Twojego wsparcia!

Jeżeli podobają Ci się treści, jakie gromadzę na portalu oraz, którymi dzielę się na kanałach społecznościowych, wdzięczny będę za jakiekolwiek wsparcie. Nawet najmniejsze kwoty pozwolą mi opłacić dalsze poprawki, ulepszenia na stronie oraz serwer.

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM!

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM

Dowiedz się więcej!

Wylosuj ciekawostkę i dowiedz się czegoś nowego o antycznym świecie Rzymian. Wchodząc w poniższy link zostaniesz przekierowany do losowego wpisu.

Losowa ciekawostka

Losowa ciekawostka

Odkrywaj tajemnice antycznego Rzymu!

Jeżeli chcesz być na bieżąco z najnowszymi wpisami na portalu oraz odkryciami ze świata antycznego Rzymu, zapisz się do newslettera, który jest wysyłany w każdą sobotę.

Zapisz się do newslettera!

Zapisz się do newslettera

Księgarnia rzymska

Zapraszam do kupowania ciekawych książek poświęconych historii antycznego Rzymu i starożytności. Czytelnikom przysługuje rabat na wszelkie zakupy (hasło do rabatu: imperiumromanum).

Zajrzyj do księgarni

Księgarnia rzymska

Raport o błędzie

Poniższy tekst zostanie wysłany do naszych redaktorów