Ta strona nie może być wyświetlana w ramkach

Przejdź do strony

Jeśli znajdziesz błąd ortograficzny lub merytoryczny, powiadom mnie, zaznaczając tekst i naciskając Ctrl + Enter.

Zniewaga w Rzymie

Zniewaga w Rzymie
Zniewaga w Rzymie

Dla Rzymian bardzo dużą wartością było dobre imię i godność osobista. Była dla nich tak ważna, że słowo iniuria znacząca początkowo tylko zniewagę otrzymało nowe, rozszerzone brzmienie, jako bezprawie – czyli ogół zachowań wbrew prawu. Procesy o zniewagę w Rzymie były dość częste o czym świadczy duże zainteresowanie rzymskich prawników na ten temat.

Początkowo w czasach prawa archaicznego zniewaga oznaczała tylko naruszenie fizyczne osoby, później rozszerzono to o naruszenie godności i dobrego imienia słowem lub pismem. Ponieważ dla prawa rzymskiego osobowość prawną posiadali tylko pater familias tylko oni mogli wszczynać proces sądowy o znieważenie, jednak mogli to czynić również, gdy znieważono osobę będącą pod jego władzą, czyli żonę, dzieci, a nawet niewolników (traktowano to jakby znieważony został pater familias).

Prawo XII tablic rozróżniało cztery rodzaje zniewag:

  • Mala carmina – („Zgubne pieśni”) Rzucanie klątw i czarów, mające na celu wyrządzić krzywdę ofierze. Karana śmiercią.
  • Membrum ruptum – Ciężkie i trwałe okaleczenie, np. wybicie oka, odcięcie ręki. Prawo wyznaczało wtedy prawo talionu – równomiernego odwetu. Dopuszczano jednak sytuację, gdy skazany płacił odszkodowanie ofierze bądź jej rodzinie w zamian za odstąpienie od wykonania kary.
  • Os fractum – (“Złamana kość”) Obrażenia mniejszej wagi. Prawo wyznaczało wtedy sztywną stawkę pieniężną. W przypadku dokonania uszczerbku na osobie wolnej zadośćuczynienie wyznaczano na 300 asów. W przypadku wyrządzenia szkody niewolnikowi odszkodowanie szacowano na 150 asów (płatnych oczywiście właścicielowi niewolnika)
  • Iniuria (w węższym znaczeniu) – naruszenia cielesne bez śladów np. policzek, również zniewagi słowne i pisemne. W tym przypadku sąd zasądzał dla poszkodowanego odszkodowanie 25 asów.

Z biegiem czasu zapisy prawa XII tablic zostały zastąpione przez reformy pretorskie w okresie prawa klasycznego. Prymitywna kara talionu straciła społeczną aprobatę i wyszła z użycia. Sztywne stawki kar stały się nieskuteczne. Dla bogatych Rzymian nie był to poważny uszczerbek majątku, dodatkowo stary pieniądz stracił na wartości. Dochodziło do tego, że dla bogatych znieważanie współobywateli było rozrywką. W II wieku n.e. żył pewien ekwita Lucius Veratius, który podczas spacerów po mieście wymierzał przechodniom policzki, a jego niewolnik natychmiast wypłacał poszkodowanemu 25 asów1.

Według reform pretorskich to poszkodowany oszacowywał swoją szkodę. W procesie sędzia tej kwoty nie mógł podwyższyć, mógł ją jednak obniżyć.

Wyróżniano również ciężkie zniewagi (iniuria atrox), były to zniewagi wygłoszone w miejscu publicznym lub gdy osoba niższego stanu znieważała osobę wyższego stanu. W takich przypadkach to pretor oszacowywał szkodę. Wtedy z szacunku do pretora sędzia zazwyczaj nie śmiał zaniżać tej kwoty.

Zasądzenie kary za zniewagę lub nawet ugoda z poszkodowanym powodowało u skazanego infamię – zniesławienie, formę społecznego napiętnowania. Gdy jednak w procesie pozwany był uniewinniany od zarzutu zniewagi, wtedy mógł żądać od oskarżyciela odszkodowania w postaci jednej dziesiątej kwoty, którą żądał oskarżyciel.

Proces o zniewagę był ściśle osobisty. Mógł go wytoczyć tylko poszkodowany tylko oskarżonemu. Gdy jedna z tych osób nie żyła do procesu nie dochodziło. Poszkodowany nie mógł więc dochodzić odszkodowania od dziedziców oskarżonego, ani spadkobiercy poszkodowanego nie mogli procesować się o to z oskarżonym.

Uregulowanie prawne zniewagi było bardzo ważne dla Rzymian, gdyż stanowiła środek ochrony nietykalności cielesnej, godności osoby i dobrego imienia. Szczególnie ważne to było dla górnych warstw społecznych, ponieważ przeciwdziałała powstawaniu niepożądanych konfliktów, a także przyczyniała się do ich rozwiązywania. Kary czy to sztywne czy elastyczne zawsze były bardziej dotkliwe dla biedniejszych.

Kary odszkodowań były jednak nieskuteczne wobec zupełnych proletariuszy. Zmusiło to pretorów do wprowadzenia zniewagi do prawa karnego. Wtedy, gdy skazany nie mógł spłacić poszkodowanego stosowano kary cielesne. W okresie prawa poklasycznego poszkodowany miał wybór jakimi środkami ukarać oskarżonego. Środkiem prawa cywilnego (odszkodowanie) albo środkami prawa karnego (kary cielesne). Z ochrony wedle prawa karnego chętniej korzystali bogatsi Rzymianie. Podwójna regulacja zniewagi w prawie rzymskim stała się wzorem dla nowożytnych krajów europejskich. Również współcześnie w Polsce ochronę przed zniewagą można dochodzić na podstawie przepisów zawartych w kodeksie karnym (Art. 216) jak i kodeksie cywilnym (Art. 23 i 24).

Autor: Karol Gałuszka
Przypisy
  1. Aulus Gellius, Notes Atticae 20, 1, 13
Źródła wykorzystane
  • Dębiński A., Rzymskie prawo prywatne, s. 315-316
  • Kolańczyk K., Prawo Rzymskie, s. 432-434

IMPERIUM ROMANUM potrzebuje Twojego wsparcia!

Jeżeli podobają Ci się treści, jakie gromadzę na portalu oraz, którymi dzielę się na kanałach społecznościowych, wdzięczny będę za jakiekolwiek wsparcie. Nawet najmniejsze kwoty pozwolą mi opłacić dalsze poprawki, ulepszenia na stronie oraz serwer.

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM!

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM

Dowiedz się więcej!

Wylosuj ciekawostkę i dowiedz się czegoś nowego o antycznym świecie Rzymian. Wchodząc w poniższy link zostaniesz przekierowany do losowego wpisu.

Losowa ciekawostka

Losowa ciekawostka

Odkrywaj tajemnice antycznego Rzymu!

Jeżeli chcesz być na bieżąco z najnowszymi wpisami na portalu oraz odkryciami ze świata antycznego Rzymu, zapisz się do newslettera, który jest wysyłany w każdą sobotę.

Zapisz się do newslettera!

Zapisz się do newslettera

Księgarnia rzymska

Zapraszam do kupowania ciekawych książek poświęconych historii antycznego Rzymu i starożytności. Czytelnikom przysługuje rabat na wszelkie zakupy (hasło do rabatu: imperiumromanum).

Zajrzyj do księgarni

Księgarnia rzymska

Raport o błędzie

Poniższy tekst zostanie wysłany do naszych redaktorów