Rozdziały
| Imiona | Flavius Iulius Constantius |
|---|---|
| Panował jako | Imperator Caesar Flavius Iulius Constantius Augustus |
| Czas panowania | 9 września 337 – 3 listopada 361 n.e. |
| Urodzony | 7 sierpnia 317 n.e. |
| Zmarły | 3 listopada 361 n.e. |
Konstancjusz II urodził się dnia 7 sierpnia 317 roku n.e. w Sirminum w Panoni Dolnej (Pannonia Inferior) pod imionami Flavius Iulius Constantius. Był cesarzem rzymskim w latach 337-361 n.e. i synem władcy Konstantyna Wielkiego oraz jego żony Fausty. Na tron wstąpił wraz z braćmi: Konstantynem II i Konstansem, po śmierci ojca.
Konstancjusz urodził się jako trzeci syn Konstantyna I, a drugi Fausty – córki cesarza Maksymiana. Dnia 13 listopada 324 roku ojciec mianowało młodego chłopca cezarem. W 336 roku n.e. doszło do wybuchu wojny między Rzymem a sasanidzką Persją, z powodu niepokojów wyznaniowych oraz napiętych relacji między Konstantynem I a Szapurem II. Mimo że cesarz prowadził poważne przygotowania do wojny, zmuszony został ze względu na chorobę pozostać w stolicy, a na czoło armii do Antiochii wysłał swojego syna Konstancjusza. Młody wódz czynił intensywne przygotowania w regionie na przewidywany atak wroga.
August na wschodzie
We wczesnym roku 337 n.e. Konstancjusz II musiał przerwać dowodzenie na wschodzie i udał się w pośpiechu do Konstantynopola, na wieść o bliskiej śmierci ojca. Dnia 22 maja zmarł człowiek, który po latach wojen domowych odbudował Imperium i przywrócił jedne rządy. Konstancjusz pożegnał go w hojnej i pełnej szacunku ceremonii w Kościele Świętych Apostołów. Niedługo po śmierci ojca, Konstancjusz zlecił (prawdopodobnie) masakrę swoich bliskich wywodzących się z drugiego małżeństwa jego dziadka Konstancjusza I Chlorusa. Eutropiusz piszący między 350 a 370 rokiem n.e., twierdzi że Konstancjusz bardziej zatwierdził, niż zlecił rozkaz. Zginęło dwóch wujów Konstancjusza i sześciu kuzynów, wliczając w to Dalmacjusza i Hannibalianusa, zarządców (kolejno) Mezji i Pontu. Masakry z rodziny zmarłego władcy uniknęli jego dwaj bracia: Konstantyn II (starszy) i Konstans (młodszy) oraz trzech kuzynów: Gallus, Julian (późniejszy Apostata) i Nepocjan.
W niedługim czasie, Konstancjusz II spotkał się ze swoimi braćmi w Panonii w mieście Sirmium, aby dokonać podziału Imperium. Ostatecznie Konstancjusz otrzymał wschodnie prowincje, a w tym: Konstantynopol (będący od czasów jego ojca stolicą), Trację, Azję Mniejszą, Syrię, Egipt i Cyrenajkę. Jego brat Konstantyn II otrzymał: Brytanię, Galię, Hiszpanię oraz Mauretanię; kiedy Konstans zadowolić się musiał: Italią, Afryką, Illirią, Panonią, Macedonią i Achają.
Wojna z Persją
Po rozwiązaniu sporów o władzę w państwie, Konstancjusz pośpiesznie udał się na wschód do Antiochii, aby dokończyć wojnę z Sasanidami, a właściwie bronić wschodnich granic przed atakiem Szapura II. W czasie nieobecności Konstancjusza władca Persów we wczesnym 337 roku n.e. zebrał potężną armię, złożoną ze słoni i uderzył na Mezopotamię.
Plan Szapura polegał głównie na próbie zdobycia ważnych fortyfikacji, m.in. Nisbis, Singara lub Amidę. Mimo że Sasanidzi z większości sytuacji wychodzili zwycięsko, to nie były to jednak ważne sukcesy. Głównym wodzem perskim był prawdopodobnie brat Szapura – Narses, który zajął Mezopotamię i zdobył Amidę (z wyjątkiem Nisbis). Konstancjusz niezwłocznie zaatakował siły Narsesa, które zostały pokonane w bitwie pod Narasarą, a sam brat króla poległ. Konstancjusz zajął Amidę i rozpoczął poważny proces refortyfikacji i umacniania twierdzy. Ponadto na jego zlecenie zbudowano nową twierdzę, Antinopolis. Ostatecznie Konstancjuszowi udało się powstrzymać sasanidzkie zagrożenie i wypchnąć wrogie siły z własnego terytorium. We wrześniu 350 roku n.e. Konstancjusz II zakończył wojnę z Persją, dzięki czemu mógł zająć się wreszcie sprawami państwa.
W międzyczasie, Konstancjusz II zapragnął objąć kontrolę nad terenami będącymi niegdyś w posiadaniu jego brata Konstansa. Konstans w 340 roku n.e. przejął władztwo Konstantyna II, który został zabity w zasadzce niedaleko Akwileji. W ten sposób stał się on jedynym cesarzem Zachodu, a w praktyce 2/3 terenów Imperium. Taki stan rzeczy utrzymał się do 350 roku n.e., kiedy to Konstans został zamordowany przez siły lojalne uzurpatorowi Magnencjuszowi.
Wojna z Magnencjuszem
Konstancjusz II, jako jedyny pozostający przy życiu syn Konstantyna Wielkiego, uważał się za jedynego i pełnoprawnego władcę całego Imperium. Postanowił odbić ziemie zachodnie i zjednoczyć Rzym. Zdecydował się na marsz na zachód, na czele 40.000 ludzi, w celu pokonania uzurpatora Magnencjusza. Mając jednak na uwadze dobro Wschodu, zdecydował się powołać Konstancjusza Gallusa na cezara wschodu, tak aby zapewnić stabilność rządów. Aby mieć pewność, że kuzyn nie zdecyduje się wystąpić przeciwko niemu, wydał swoją straszą siostrę, Konstantynę, za niego.
Przed przystąpieniem do rozprawy z Magnencjuszem, Konstancjusz zawiązał porozumienie z Wetranionem (Vetranio), magistrem militum i dowódcą armii Dunaju za Konstansa w Illirium, który wcześniej obwołany został cesarzem przez sobie podległe wojska. Zaraz po zaistniałej sytuacji wysłał list do Konstancjusza, w którym gwarantował władcy swoją lojalność. Do spotkania Wetraniona i Konstancjusza doszło dnia 25 grudnia 350 roku n.e. w miejscowości Naissus w Serbii. W obecności wojska Konstancjusz II został uznany za jedynego prawowitego cesarza. Konstancjusz ponadto darował życie Wetranionowi i pozwolił mu żyć, dając mu wysoką pensję przez 6 lat, do jego śmierci, w Bitynii.
Dnia 28 września 351 roku n.e., Konstancjusz II starł się z Magnencjuszem w Panonii w bitwie pod Mursą (dzisiejszy Osijek w Chorwacji), która przeszła do historii Rzymu jako jedna z najkrwawszych i największych batalii między rzymskimi armiami. Stosunek sił przemawiał zdecydowanie na korzyść Konstancjusza (85.000 ludzi), który przeciwko sobie miał 35.000 żołnierzy.
Wojska Konstancjusza ustawiły się tyłem do Dunaju, z jazdą na skrzydłach oraz łucznikami na tyłach. Po południu nastąpił atak jazdy cesarskiej, która rozbiła lekkozbrojną jazdę Magnencjusza i wyszła na jej tyły. Większość oddziałów uzurpatora zepchnięta została ku rzece Drawie. Jego okrążone wojska nie były w stanie stawić większego oporu. Trwająca do nocy bitwa zakończyła się całkowitą klęską wojsk Magnencjusza. Jemu samemu udało się uciec poza Alpy, jednak straty po obu stronach były olbrzymie. Konstancjusz miał stracić 30.000 ludzi, po stronie Magnencjusza padło 24.000 żołnierzy. Widok tysięcy trupów bardzo wzruszył cesarza, który płakał nad losem żołnierzy. Nakazał wnet pochówek poległych oraz opiekę nad rannymi. Bitwa wstrzymała działania wojenne na kilka miesięcy.
Magnencjusz uciekł do północnej Italii, a Konstancjusz zdecydował się nie ścigać wroga, a skupić na umacnianiu granicy na Dunaju i wyprawach przeciwko Sarmatom we wczesnym 352 roku n.e. Po ustabilizowaniu sytuacji w Panonii, Konstancjusz udał się do Italii, gdzie kolejne miasta przechodziły na jego stronę. Ponownie Magnencjusz zbiegł i udał się do południowej Galii, gdzie w bitwie w dolinie rzeki Izery latem roku 353 n.e. resztki wojsk Magnencjusza poniosły klęskę, po czym wycofały się do Lugdunum (obecny Lyon). Pozostawiony własnemu losowi uzurpator, został uwięziony przez własnych żołnierzy, którzy zamierzali wydać go Konstancjuszowi. Dnia 10 sierpnia 353 roku n.e. uzurpator odebrał sobie życie, a jego głowę jako przestrogę obwożono po kraju. Podobny los spotkał brata uzurpatora Decencjusza, który kilka dni później powiesił się w miejscowości Sens w Szampanii. Trwająca dwa lata wojna domowa (zwana też uzurpacją Magnencjusza) zakończyła się. W jej wyniku zginęły dziesiątki tysięcy najwartościowszych żołnierzy Imperium. Sytuację taką wykorzystały później plemiona barbarzyńskie, dokonując najazdów w Panonii, Galii oraz na Bałkanach.
Samodzielny władca
Resztę 353 i początek 354 roku n.e. Konstancjusz spędził na prowadzeniu kampanii przeciwko Alamanom nad Dunajem, które pozwoliły wyciszyć region. W międzyczasie cesarz otrzymywał niepokojące raporty odnośnie niepoprawnych działań jego kuzyna Gallusa. Prawdopodobnie w związku z tymi raportami Konstancjusz zawiązał pokój z Alamanami i udał się do Mediolanu. Cesarz wpierw wezwał do siebie Ursycyna, dowódcę wojskowego Gallusa, z nieznanych szerzej powodów. Następnie wezwał Gallusa i jego żonę Konstantynę, która zmarła w szybkim czasie w Bitynii. Gallus, mimo początkowych wahań, udał się do Panoni, miasta Poetovio (obecny Ptuj), gdzie następnie został aresztowany przez żołnierzy Konstancjusza, pod dowództwem Barbationa. Następnie przeniesiono go do miasta Pula, gdzie został przesłuchany. Według Gallusa za wszelkie nieprawidłowe rządy i machlojki odpowiadała siostra cesarza, Konstantyna. Rozwścieczyło to Konstancjusza do tego stopnia, że ten rozkazał zabić Gallusa. W krótkim czasie jednak zdecydował się odwołać rozkaz, który ostatecznie nie został przekazany na czas przez eunucha Euzebiusza. Gallus mimo zmiany decyzji władcy został zabity.
Niespodziewanie dnia 11 sierpnia 355 roku n.e. magister militum Klaudiusz Silwanus zbuntował się w Galii przeciwko cesarzowi. Silwanus po bitwie pod Mursą otrzymał tytuł dowódcy wojsk na granicy z Germanią i zadanie strzeżenia germańskiej granicy. Cel osiągnął głównie za sprawą przekupstwa i dużej ilości zgromadzonych pieniędzy. Informacje o rozporządzaniu bogactwem państwa przez Silwanusa zezłościły Konstancjusza, który zdecydował się odwołać Silwanusa i wezwać go do Mediolanu. Ostatecznie Ursycyn, który miał zastąpić Silwanusa, przekupił jego żołnierzy, którzy następnie zabili buntownika.
Konstancjusz zdając sobie sprawę z dużej ilości zagrożeń, z którymi musiało się mierzyć Imperium, zdecydował się powołać dnia 6 listopada 355 roku n.e. na cezara Juliana, jedynego pozostającego przy życiu członka rodziny. Kilka dni później Julian poślubił Helenę, ostatnią siostrę Konstancjusza, a następnie udał się do Galii.
Następne kilka lat Konstancjusz spędził na doglądaniu spraw w części zachodniej Imperium, głównie z Mediolanu. W roku 357 n.e. po raz pierwszy i ostatni odwiedził Rzym. Tego samego roku wypędził z Panoni i Mezji Dolnej Sarmatów oraz Kwadów. Następnie poczynił zakończony sukcesem kontratak na ziemiach wroga.
Zimą 357-358 n.e. roku Konstancjusz przyjął emisariuszy Szapura II, którzy domagali się ziem wschodnich straconych po kontrataku cesarza. Władca rzymski chciał zapobiec wojnie i w tym celu wysłał do perskiego króla dwóch dyplomatów. Wbrew jednak prośbom Rzymian, Szapur uruchomił kolejną kampanię na wschodzie. W 360 roku n.e. jego wojska zniszczyły Singarę, Kiphasę, Amidę i Ad Tigirs, co zmusiło Konstancjusza do wyprawy na wschód.
W tym czasie, Julian poprowadził liczne kampanie wojskowe przeciwko Alamanom, najeżdżającym Galię. W sytuacji jednak, kiedy cesarz poprosił o wysłanie legionów galijskich na front wschodni, wojsko Juliana zbuntowało się i obwołało cesarzem Juliana.
Ze względu na poważne zagrożenie ze strony Persów, Konstancjusz nie mógł rozprawić się zbrojnie z kolejnym uzurpatorem. Polegać mógł jedynie na wysyłaniu emisariuszy z wezwaniem do rezygnacji z tytułu i pozostania cezarem.
Zaciekłe walki na wschodzie powodowały duże straty po obu stronach. Ostatecznie mimo braku sukcesów w odbijaniu utraconych twierdz, Rzymianie ustabilizowali region, a sami Persowie nie mieli sił do kolejnych natarć. Nadarzyła się idealna okazja do rozprawy z kuzynem, który rościł sobie prawa do korony cesarskiej. Zgromadziwszy siły ruszył na zachód, będąc już poważnie chorym.
Śmierć
Dotarłszy z wojskami do miasta Mopsuestia (leżącego w pobliżu małoazjatyckiego miasta Tarsus) w Cylicji, Konstancjusz zdał sobie sprawę, że jest śmiertelnie chory i nie stanie do walki z rywalem. Konstancjusz wiedząc, że śmierć jest blisko zdecydował się ochrzcić(chrztu udzielił mu biskup semiarianiski z Antiochii, Euzoius) oraz mianować Juliana swoim prawowitym następcą. Konstancjusz zmarł z powodu gorączki (Ammianus Marcellinus podaje, że miało to nastąpić po trzech dniach choroby, prawdopodobnie febry) dnia 3 listopada 361 roku n.e. Na swego następcę wyznaczył w testamencie Juliana.
Ciężko jest jednoznacznie ocenić postać Konstancjusza II, ze względu na wrogość większości źródeł do niego. Pod względem wojskowym wydaje się, że wykazywał cechy idealnego dowódcy, który potrafił niwelować zagrożenia i rozsądnie manewrować oddziałami. Co zaś się tyczy sfery psychicznej – Ammianus Marcellinus wskazuje, że był sumienny, ale próżny i głupi. Ponadto miał być nieśmiały oraz podejrzliwy, co często prowadziło jak wiemy do wielu morderstw. Konstancjusz w walce o władzę potrafił w końcu pozabijać wielu członków swojej rodziny.
Arianizm
Jako cesarz był rzecznikiem arianizmu, który wcielał siłą za pomocą synodów w Arles (353 n.e.), Mediolanie (355 n.e.) i Béziers (356 n.e.). Pod jego presją – np. w Mediolanie wszedł na zgromadzenie biskupów z obnażonym mieczem – potępiono na nich i skazano na zesłanie Atanazego Wielkiego, Hilarego z Poitiers, Dionizego z Mediolanu, papieża Liberiusza i Hozjusza z Kordoby.
Małżeństwa i potomstwo |
|
