Rozdziały
Plaut (Titus Maccius Plautus) urodził się około 254 roku p.n.e. w miasteczku Sarsina (obecne Saraceno) w Umbrii. Był komediopisarzem rzymskim, jednym z najstarszych (obok Katona Starszego) pisarzy rzymskich, których utwory zachowały się do w większych fragmentach do naszych czasów; a przy tym jednym z dwóch (obok Terencjusza) komediopisarzy rzymskich, których komedie możemy przeczytać.
O życiu Plauta nie wiemy praktycznie nic. Osiedlił się w Rzymie. Na pisaniu komedii dorobił się sporego majątku, który następnie zainwestował w handel morski. W wyniku zatonięcia statku jego przedsiębiorstwo zbankrutowało i został bez środków do życia. Żeby się utrzymać, podobno zatrudnił się w młynie przy obracaniu żaren. Praca ta była zazwyczaj wykonywana przez niewolników lub zwierzęta pociągowe. Była więc to naprawdę upodlająca praca. W czasie wolnym napisał trzy komedie, a wystawiwszy je odzyskał samodzielność finansową.
Według przekazów Cycerona Plaut zmarł roku 184 p.n.e. za konsulatu Publiusza Klaudiusza Pulchra i Lucjusza Porcjusza Licynusa.
Twórczość
Komedie Plauta to przeróbki i adaptacje komedii greckich należących do nowej komedii attyckiej. Plaut pisał wyłącznie utwory typu fabula palliata. Autorem większości opracowanych przez Plauta fabuł był Menander, Difilos lub Filemon. Utwory pisane są językiem dosadnym, zbliżonym do potocznej łaciny tamtego okresu, przedstawiają wiele realistycznych sytuacji z życia w starożytności.
Tworzył tzw. „komedie intrygi”, w których najważniejszą rolę pełnił sprytny niewolnik lub hetera (często zaginiona przed laty wolna dziewczyna). Plaut dokonał wielu zmian w stosunku do swoich pierwowzorów, stosował tzw. kontaminację, mieszając postacie i sceny z różnych komedii i komplikując intrygę. Dostosowywał akcję do gustów i klimatu ówczesnego Rzymu (wstawki farsowe, brak chórów). Zamiast dłuższych dialogów pisał partie wokalne (cantica). Wprowadził też balet. Takie postępowanie przybliżyło utwory bardziej do współczesnego wodewilu niż klasycznej komedii. Plaut stworzył galerię słynnych typów scenicznych postaci (lekkomyślny młodzieniec, sprytny niewolnik, zachłanna hetera, bezwzględny rajfur, surowy ojciec, zarozumiały żołnierz itp.). Pisał językiem potocznym, giętkim, obrazowym, pełnym dowcipu.
Zaznaczyć należy, że niektórzy komediopisarze zaczęli sprzedawać własne sztuki pod nazwiskiem Plauta. Wynikało to z ogromnej popularności Plauta, którego nazwisko było gwarancją sukcesu przedstawienia. W efekcie już w czasach późnej republiki znano pod nazwiskiem Plauta około stu trzydziestu komedii. Zdawano sobie przy tym świetnie sprawę z tego, że część z nich jest fałszywie Plautowi przypisywana. Dodatkowo jasne było, że Plaut mógł też dokonywać adaptacji sztuk innych rodzimych komediopisarzy (jak na przykład Newiusza) dokładnie w ten sam sposób, jak to robił z komediami Menandra, co tylko komplikowało sprawę. Niemniej podjęto wysiłki, żeby ustalić kanon sztuk, które wyszły spod ręki Plauta bez żadnej wątpliwości.
Najbardziej znanym kanonem był tzw. kanon warroński, ustalony przez Marka Terencjusza Warrona. Warron podzielił zbiór przypisywanych Plautowi komedii na trzy części:
- komedie autentyczne – 21 utworów;
- komedie o wątpliwej autentyczności – liczba nieznana. Należą do nich na przykład Saturio, Addictus, Fretum, Neruolaria;
- komedie nieautentyczne, na przykład: Boeotia, Gemini lenones, Condalium, Bis, Agroecus, Commorientes.
Do naszych czasów zachowało się w stanie praktycznie nieuszkodzonym 21 komedii, które uznane zostały za autentyczne. Są to: „Amfitrion” (Amphitruo), „Komedia ośla” (Asinaria), „Garnek złota” (Aulularia), „Siostry” (Bacchides), „Jeńcy” (Captivi), „Panna młoda” (Casina), „Komedia skrzynkowa” (Cistellaria), „Wołek zbożowy” (Curculio), „Epidikus” (Epidicus), „Bracia” (Menaechmi), „Kupiec” (Mercator), „Żołnierz samochwał” (Miles gloriosus), „Strachy” (Mostellaria), „Pers” (Persa), „Punijczyk” (Poenulus), „Pseudolus”, „Rudens” (Lina), „Stichus”, „Trzy grosze” (Trinummus), „Truculentus”, „Vidularia”. Z reszty zostały tylko tytuły lub garść fragmentów.
Komedie Plauta wystawiano przede wszystkim na tzw. ludi scaenici, czyli „igrzyskach scenicznych”. Odbiorcą jego dzieł były zarówno warstwy niższe jak i wyższe społeczeństwa.
