Ta strona nie może być wyświetlana w ramkach

Przejdź do strony

Jeśli znajdziesz błąd ortograficzny lub merytoryczny, powiadom mnie, zaznaczając tekst i naciskając Ctrl + Enter.

Scypion Afrykański Starszy

(236 - 183 p.n.e.)

Ten wpis dostępny jest także w języku: angielski (English)

Scypion Afrykański Starszy

Scypion Afrykański Starszy urodził się w 236 roku p.n.e. w Rzymie jako Publiusz Korneliusz Scypion (Publius Cornelius Scipio). Publiusz pochodził ze starego patrycjuszowskiego rodu Korneliuszy, a konkretnie z ich linii o przydomku Scipio. Do historii przeszedł jako genialny wódz oraz obrońca Rzymu przed Hannibalem.
Był starszym synem Publiusza Korneliusza Scypiona, byłego pretora oraz konsula na rok 218 p.n.e. oraz Pomponii, która pochodziła z plebejskiej rodziny. Jego młodszym bratem był Lucius Cornelius Scipio Asiaticus.

Kariera wojskowa i polityczna

Jako że pochodził z dobrego i znaczącego rodu, miał zapewnione dobre wykształcenie oraz perspektywy na karierę w Rzymie. Jego ulubioną lekturą były opisy kampanii Aleksandra Wielkiego, którego podziwiał i chciał naśladować. Cały okres do swojej pełnoletności spędzał na nauce łaciny, greki oraz sztuki oratorstwa. Ponadto jak każdy młody człowiek o jego stanie musiał zgłębiać tajniki sztuki wojskowej, która najbardziej przypadła mu do gustu.
W młodości Scypion miał zwyczaj udawać się samotnie do świątyni Jowisza na Kapitolu, gdzie przesiadywał samotnie, oddając się medytacjom. Później otwarcie twierdził, że jego postępowaniem kierują czasami sny zsyłane przez bogów.

Kiedy w 218 roku p.n.e. wybuchła II wojna punicka Scypion jak wielu innych synów z dobrych rodzin towarzyszył swojemu ojcu, który właśnie na ten rok został wybrany konsulem. Taką praktykę uważano za dobry sposób zdobywania militarnego doświadczenia przez młodych arystokratów oraz znaczący szczebel w karierze politycznej.
Pomimo zaledwie 18-stu lat wziął udział w bitwie nad rzeką Ticinus, gdzie miał wedle przekazów uratować swojego ojca przed śmiercią oraz nad Trebią w 218 roku p.n.e. Młody Scypion zyskał cenne doświadczenie mimo dwóch porażek rzymskiej armii i już w 216 roku p.n.e., mając 20 lat został mianowany na stanowisko trybuna wojskowego w II Legionie, jednej z ośmiu takich jednostek, którymi wspólnie dowodzili konsulowie Lucjusz Emiliusz Paulus i Gajusz Terencjusz Waro. Stanowisko Scypion otrzymał za sprawą koneksji rodzinnych, był bowiem żonaty z córką Paulusa, Emilią.

Dnia 2 sierpnia 216 roku p.n.e. Scypion wziął udział w wielkiej bitwie pod Kannami. Tam też armia Hannibala okrążyła i niemal unicestwiła przeważające siły republiki. Liczba ofiar była ogromna, zwłaszcza w rodach senatorskich, a na placu boju został sam konsul Paulus. Scypion był jednym z czterech trybunów, którzy znaleźli się w grupie ocalałych w pobliskim miasteczku Canusium.
Jako że przy życiu zostało niewielu trybunów, dowodzenie przypadło Scypionowi oraz Appiuszowi Klaudiuszowi. Skala porażki była tak wielka, że jedna grupa ocalałych z rzezi pod przywództwem Kwintusa Cecyliusza Metellusa zaczęła myśleć o dezercji i ucieczce z kraju. Dopiero pod wpływem energicznego i honorowego zachowania Scypiona zmienili zdanie i oddali się pod jego komendę.
Stopniowo w jedno miejsce zebrało się blisko 10.000 żołnierzy ocalałych z bitwy, którzy oddali się do dyspozycji Scypiona.

Wstrzemięźliwość Scypiona, Nicolas Poussin.
Po zdobyciu Carthago Nova Scypion otrzymał jako łup wojenny piękną dziewczynę. Dowiedziawszy się, że jest zaręczona, zwrócił ją, nienaruszoną, rodzicom z hojnymi podarkami dla narzeczonego.

Od 216 do 213 roku p.n.e. nie za bardzo wiadomo, co działo się z karierą polityczną Scypiona. Możliwe, że nadal służył w armii i zbierał ochotników do wojny. W 213 roku p.n.e. wiadomo, że został wybrany na stanowisko edyla kurulnego, a w 211 roku p.n.e. zginęli w Hiszpanii jego ojciec i stryj. Senat nie mogąc dojść do porozumienia w kwestii mianowania dowódcy na półwyspie Iberyjskim, postanowił rozstrzygnąć sprawę w drodze wyborów i zwołał comitia centuriata. Początkowo nie było żadnego chętnego, aż w końcu nieoczekiwanie Scypion zgłosił swoją kandydaturę i został wybrany jednogłośnie. W 210 roku p.n.e. wystąpił z przemową i otrzymawszy stanowisko prokonsula został wysłany do Hiszpanii.

Inicjatywa Rzymian

Dwudziestosześcioletni dowódca wylądował w Emporionie, greckiej kolonii w Hiszpanii, już przed wojną sprzymierzonej z Rzymem. Przyprowadził on ze sobą 10.000 posiłków, co zwiększyło siłę rzymskiej armii w prowincji do 28.000 piechoty i 3000 jazdy.

W Hiszpanii w tym okresie znajdowały się trzy armie punickie, które jednak działały w dużych odległościach od siebie, co nie pozwalało im na ewentualne współdziałanie. Scypion zwietrzył więc swoją szansę, jednak obawa o zbyt długie podchody i oczekiwanie rywala, skłoniła go do zmiany planów. Postanowił zaatakować główną bazę Hannibala w Hiszpanii, Nową Kartaginę. Zdobył ją w 209 roku p.n.e. wykorzystując wiedzę miejscowych rybaków. Wiedząc że laguna oddzielająca miasto od stałego lądu jest bardzo płytka postanowił, że część legionistów wedrze się od tej strony, całkowicie zaskakując przeciwnika. Reszcie kazał pozorować atak na silnie broniony przesmyk. Rzymianie szybko przebyli lagunę i wspięli się na mury. Kartagińczycy nie spodziewali się ataku z tej strony i zostali zupełnie zaskoczeni. 3-tysięczna załoga została wybita niemal do nogi. Utrata Nowej Kartaginy z jej portem i pobliskimi kopalniami srebra była potężnym ciosem dla Punijczyków. Po tym zwycięstwie rzymski wódz rozpoczął niezwykle intensywne szkolenie swych żołnierzy, zamieniając ich w prawdziwe maszyny do zabijania.

Mając już świetnie wyszkoloną armię, Scypion w 208 roku p.n.e. wyruszył przeciwko Hazdrubalowi Barkasowi, młodszemu bratu Hannibala. Pokonał go w bitwie pod Baeculą i zmusił do opuszczenia półwyspu Iberyjskiego. Kiedy Hazdubal odzyskał pewność siebie i połączył siły z Magnonem Barkasem, wyruszył przeciwko Scypionowi. W 206 roku p.n.e. obie armie spotkały się w bitwie pod Ilipą, gdzie 40.000 Rzymian stanęło naprzeciw niemal dwa razy liczniejszej armii Hazdrubala, liczącej 72.000 ludzi i 32 słonie bojowe. Scypion dostrzegł, że skrzydła wroga tworzą słabsze oddziały galijskich najemników i tam skierował uderzenia swych najlepszych jednostek. Punijczycy zostali całkowicie rozgromieni, a ich starty wyniosły 68.000 zabitych. Manewr zastosowany przez Scypiona w czasie bitwy nazywany jest „odwróconymi Kannami”.
Kampania Scypiona, w wyniku której Kartagina utraciła kontrolę nad Hiszpanią była punktem zwrotnym drugiej wojny punickiej.
Po niesamowitej kampanii w Hiszpanii Scypion postanowił udać się do Numidii z misją dyplomatyczną. Tam też próbował przeciągnąć na swoją stronę księcia Syfaksa oraz Masynissę. Skończyło się to częściowym powodzeniem, bowiem na stronę Rzymian przeszedł Masynissa, żądny zemsty na Syfaksie, którego Kartagina poparła przeciw niemu w rywalizacji o tron.

Sygnet z wizerunkiem Scypiona Afrykańskiego Młodszego, pochodzący z Kapui z II wieku p.n.e. Potomek Scypiona Starszego zniszczył ostatecznie Kartaginę.
Na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0.

Błyskotliwe sukcesy Scypiona przyniosły mu w 205 roku p.n.e. stanowisko konsula oraz prawo zarządzania Sycylią. Ponadto Senat zgodził się na jego plany ataku na ojczyznę wroga w północnej Afryce.

W 204 roku p.n.e. 30.000 najlepszych żołnierzy rzymskich wylądowało pod dowództwem Scypiona niedaleko Utyki, na północ od Kartaginy. Wojska próbujące ich odeprzeć zostały zniszczone. Do Rzymian dołączyli w krótkim czasie Numidyjczycy Masynissy, składający się z lekkiej jazdy. Kolejne oddziały kartagińskie zablokowały Scypiona w jego obozie zwanym Castra Cornelia. Jednak udając chęć rozmów pokojowych, uśpił czujność wrogów. Pewnej nocy przypuścił niespodziewany atak na ich pozycje. Jego ludzie podpalili namioty Kartagińczyków. Prawie wszyscy żołnierze puniccy zginęli w płomieniach.
Tymczasem Hazdrubal zebrał nową, 30-tysięczną armię, ale w 203 roku p.n.e. poniósł straszliwą klęskę pod Bagrades. Rzymianie opanowali tereny wokół Kartaginy. Przerażeni Punijczycy zgodzili się na pokój na twardych warunkach. Jednak gdy do Afryki przybył Hannibal z resztkami swej armii, pokój zerwano. Do starcia dwóch wielkich wodzów doszło pod Zamą w 202 roku p.n.e. Scypion miał około 35.000 ludzi, a Hannibal około 38.000. Jednak wojska kartagińskie składały się głównie z niedoświadczonych rekrutów, a setka młodych słoni nie była odpowiednio wytresowana. Dzięki temu siły rzymskie ostatecznie zwyciężyły, zmuszając Kartaginę do przyjęcia nowych warunków pokoju.

Po powrocie z Afryki, Scypion odbył spektakularny triumf i przybrał imię Africanus, czyli Afrykański, na pamiątkę swoich osiągnięć. W 199 roku p.n.e. osiągnął najwyższy szczebel w magistraturze rzymskiej, urząd cenzora.
W 194 roku p.n.e., gdy po raz drugi został konsulem, poprowadził armię przeciwko galijskim plemionom w północnej Italii, nie tocząc jednak ciężkich walk.
W 190 roku p.n.e. pogromca Kartaginy na wniosek senatu stanął na czele wyprawy przeciw seleukidzkiemu królowi Antiochowi III, otrzymując wraz z bratem Lucjuszem konsulat. Kierował przeprawą do Azji Mniejszej i opracował strategię kampanii. Krótko przed decydującą bitwą pod Magnezją w 190 roku p.n.e. Scypion ciężko zachorował i musiał przekazać dowództwo swojemu młodszemu bratu Lucjuszowi Scypionowi. Ten zdruzgotał armię Seleukidy mimo jej przytłaczającej przewagi liczebnej, głównie za sprawą rad udzielonych mu przez starszego brata, który pełnił rolę najstarszego rangą podwładnego, legatusa.

Zapomnienie i śmierć

Po powrocie z wojny w 188 roku p.n.e. obaj bracia stali się bohaterami skandalu. Zostali oskarżeni o zdefraudowanie w czasie kampanii państwowych funduszy. Nieumiejętne wystąpienie polityczne Scypiona w czasie procesu w 187 roku p.n.e. oraz zgorszenie wywołane postawą senatu, doprowadziły do jego wycofania się z życia publicznego i politycznego. Wódz wyjechał z Rzymu udając się do swojej posiadłości w Liternum, na wybrzeżu Kampanii, koło Neapolu. Dawniej uwielbiany, teraz opuszczony, mieszkał tam przez resztę swojego życia.

Zmarł w zapomnieniu w 183 roku p.n.e.

Małżeństwa i potomstwo

  • 213/210 p.n.e.Emilia Paula (nazywana również Emilią Tertią),
    córka Lucjusza Emiliusza Paulusa

    • Publiusz, pretor w 174 p.n.e.
    • Lucjusz, pretor w 174 p.n.e.
    • Kornelia Afrykańska Starsza, żona kuzyna Publiusza Korneliusza Scypiona Nasica Corculum, z którym miała co najmniej jednego syna
    • Kornelia Afrykańska Młodsza, żona Tyberiusza Semproniusza Grakchusa, z którym miała 12 dzieci, w tym Tyberiusza i Gajusza Grakchów
Źródła wykorzystane
  • Goldsworthy Adrian, Upadek Kartaginy, Warszawa 2021
  • Richard A. Gabriel, Scypion Afrykański Starszy. Największy wódz starożytnego Rzymu
  • Matyszak Philip, Wrogowie Rzymu. Od Hannibala do Attyli, króla Hunów, Warszawa 2007

IMPERIUM ROMANUM potrzebuje Twojego wsparcia!

Jeżeli podobają Ci się treści, jakie gromadzę na portalu oraz, którymi dzielę się na kanałach społecznościowych, wdzięczny będę za jakiekolwiek wsparcie. Nawet najmniejsze kwoty pozwolą mi opłacić dalsze poprawki, ulepszenia na stronie oraz serwer.

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM!

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM

Dowiedz się więcej!

Wylosuj ciekawostkę i dowiedz się czegoś nowego o antycznym świecie Rzymian. Wchodząc w poniższy link zostaniesz przekierowany do losowego wpisu.

Losowa ciekawostka

Losowa ciekawostka

Odkrywaj tajemnice antycznego Rzymu!

Jeżeli chcesz być na bieżąco z najnowszymi wpisami na portalu oraz odkryciami ze świata antycznego Rzymu, zapisz się do newslettera, który jest wysyłany w każdą sobotę.

Zapisz się do newslettera!

Zapisz się do newslettera

Księgarnia rzymska

Zapraszam do kupowania ciekawych książek poświęconych historii antycznego Rzymu i starożytności. Czytelnikom przysługuje rabat na wszelkie zakupy (hasło do rabatu: imperiumromanum).

Zajrzyj do księgarni

Księgarnia rzymska

Raport o błędzie

Poniższy tekst zostanie wysłany do naszych redaktorów