Rozdziały
Wergiliusz urodził się 15 października 70 roku p.n.e w wiosce Andes koło Mantui w Galii Przedalpejskiej, pod imionami Publius Vergilius Maro., za pierwszego konsulatu Pompejusza i Krassusa. Wybitny poeta, największy epik rzymski.
Biografia Wergiliusza jest stosunkowo dobrze znana m.in. dzięki biografii pióra Donata pochodzącej z IV wieku n.e.
Pochodzenie i początki kariery literackiej
Dom rodzinny poety leżał nad rzeką Mincius, stąd używano wobec poety przydomku Minciades. Miał trzech młodszych braci, z których tylko jeden (przyrodni), Waleriusz Prokulus, przeżył go. Ojciec poety był według jednych źródeł garncarzem, według innych sługą woźnego Magiusa, którego córkę – Magię Pollę – poślubił. Dzięki pomocy teścia i własnej pracowitości ojciec poety zakupił niewielki majątek w Andes (według tradycji współcześnie Virgilio lub Pietole Vecchia) koło Mantui. Dlatego Wergiliusza nazywano również Mantuanus lub Andinus. Zgodnie z późniejszą legendą, życie Wergiliusza od początku naznaczały cudowne wydarzenia. Jako niemowlę nie płakał, a gałąź topoli, włożona w ziemię z okazji jego urodzin, rozrosła się wkrótce do olbrzymich rozmiarów.
Uprawa roli, a także hodowla pszczół, zapewniały rodzinie względną zamożność. Ojciec wysłał młodego Wergiliusza do szkoły, jednak nie w pobliskiej Mantui, ale w odległej o około 70 kilometrów Kremonie, gdzie mógł uczyć się czytać i pisać pod okiem lepszych nauczycieli (litteratori). Po osiągnięciu pełnoletności, w roku 55 (jak twierdzą niektórzy biografowie – w dniu śmierci Lukrecjusza), wyjechał Wergiliusz na dalsze studia do Mediolanu, gdzie uczył się u gramatyków (grammatici).
W roku 53 przeniósł się do Neapolu, gdzie u Greków pobierał lekcje retoryki i filozofii. Donat przekazał dwa nazwiska nauczycieli poety. Pierwszym był nieznany bliżej Epidiusz – retor, u którego miał się również kształcić młodszy o siedem lat Oktawian. Drugim natomiast Syron, epikurejczyk z Neapolu, uczeń Filodemosa z Gadary (nauczyciela Cycerona). Niektórzy badacze uważają, że Wergiliusz studiował również u poety Partheniosa z Nicei.
Pod wpływem Syrona Wergiliusz uległ urokowi nauki Epikura, co oddał w jednym z młodzieńczych wierszy.
Po kilku latach Wergiliusz porzucił zainteresowanie epikureizmem na rzecz filozofii stoików. Podkreślał przez całe życie swoją miłość do filozofii, planował od młodości podróż do Grecji, aby tam poświęcić się rozmyślaniom filozoficznym.
W Neapolu okazało się, że Wergiliusz nie miał talentów retorycznych. Pod koniec 53 roku zrezygnował z dalszych studiów i wyjechał do Rzymu. Próbował swoich sił jako adwokat i mówca. Okazał się szorstkim, nieprzekonywującym retorem, do tego przed każdym występem publicznym spalała go trema. Za to na kameralnych spotkaniach, w gronie przyjaciół, gdy zaczynał mówić wierszem, jego język – jak przekazali świadkowie tych wydarzeń cytowani przez Donata – przeobrażał się w cudowną, uwodzicielską słodycz.
W Rzymie zbliżył się do grupy literatów, zwanych neoterykami. Szczególnie bliskie stosunki łączyły go z poetami Korneliuszem Gallusem i Azyniuszem Pollionem oraz prawnikiem z Kremony, Alfenusem Warusem. Podczas pierwszych lat pobytu w stolicy powstały jego młodzieńcze utwory, zebrane później w zbiorze Drobiazgi. Zdaniem części badaczy, po nieudanych próbach rozpoczęcia kariery urzędniczej, mając już pewny dorobek poetycki, z powodów finansowych i zdrowotnych Wergiliusz pożegnał się z przyjaciółmi oraz Rzymem. Przeniósł się z powrotem do Neapolu, gdzie osiadł na stałe.
Około połowy lat czterdziestych Wergiliusz rozpoczął pisać utwory bukoliczne, które w latach trzydziestych zostały zebrane i wydane w jednym zbiorze jako poemat. Według Serwiusza i części współczesnych badaczy, pierwszym zaprezentowanym publicznie dziełem poety był wiersz, który później w zbiorze Bukolik został uszeregowany jako Ekloga VI. Do tego utworu nawiązuje Cyceron w Rozmowach Tuskulańskich i O znakach bożych, stąd wydarzenie, o którym napisał Serwiusz, datuje się najczęściej na rok 45. W ramach przerywnika muzycznego, podczas przedstawienia teatralnego w Rzymie, rozbrzmiała pieśń, której towarzyszyły występy taneczne. Wykonała ją najbardziej popularna wówczas aktorka, ogólnie uznana piękność Wolumnia – znana również pod pseudonimami Kyteris lub Lykoris. Pod tym ostatnim imieniem opiewał ją jej kochanek, poeta Korneliusz Gallus. Tamtego wieczoru specjalny utwór, składający się z osiemdziesięciu sześciu heksametrów, przygotował dla Wolumnii Wergiliusz.
Utwór był na owe czasy osobliwy, głównie za sprawą bogactwa poruszonych w nim, niesamowitych opowieści. Troje ludzi obezwładniło odsypiającego alkoholową libację starego satyra Sylena. Satyr wykupił się intonując piosenkę, która oddziałała na całą otaczającą przyrodę. Śpiewał w niej o historii ludzkości, poruszając między innymi tematy powstania wszechświata z atomów, potopu, czy kradzieży ognia przez Prometeusza. Potem nagle przeszedł do przykładów nieszczęśliwych miłości, które oddziałały na losy świata. W kulminacyjnym punkcie pieśni Sylen zatrzymał się na dłużej, by wyrazić boleść nad miłosną męką królowej Krety, która zakochała się w byku. W poruszających wersach opiewał zazdrość Kretenki o krowę. W końcowych fragmentach satyr opowiadał już o współczesnej słuchaczom, rzymskiej rzeczywistości – miłości Gallusa do Lykoris. Gdy pieśń dobiegła końca, Sylen śpiewał podobno dalej, aż do nadejścia nocy, ale Lykoris zakończyła swą kwestię już po kilku wersach.
Osobliwość utworu nie wynikała jednak jedynie z treści. Wersy brzmiały zaskakująco miękko, a jednocześnie – mimo całej swojej harmoniczności – posiadały zarazem rzymską dostojność, jakiej w ciągu dwustu lat istnienia łacińskiej poezji dotąd nie słyszano.
Konfiskaty
W 42 roku p.n.e., po bitwie pod Filippi, miano rozparcelować majątki znajdujące się koło Mantui na rzecz weteranów. Wywłaszczeniem została objęta również sąsiadująca z Kremoną Mantua. Do parcelacji na rzecz weteranów przeznaczone zostały między innymi grunty rodziny Wergiliusza. Według części badaczy cała rodzina znalazła wówczas schronienie w willi filozofa Syrona pod Neapolem. Wergiliusz odzyskał jednak ziemię dzięki pomocy przyjaciół – Alfenusa Warusa, Gallusa i Polliona – pełniących na zlecenie Oktawiana obowiązki komisarzy przeprowadzających parcelację. Przyjacielem Wergiliusza był również główny mierniczy Oktawiusz Musa. Według kilku przekazów poeta miał osobiście starać się u samego Augusta o cofnięcie nakazu wysiedlenia.
Niektórzy uczeni uważają natomiast, że Wergiliuszowi dwa razy odbierano majątek. Początkowo, dzięki wstawiennictwu życzliwych komisarzy i Oktawiana, rodzina pozostała na miejscu. Jednak wybuch tzw. wojny peruzyńskiej w roku 40, przyśpieszył parcelację gruntów w Galii Cisalpińskiej, co spowodowało ponowną i ostateczną utratę ziemi przez rodzinę Wergiliusza. Mniej więcej w tym samym czasie, strapiony parcelacją, zmarł ojciec poety. Wergiliusz nie powrócił już nigdy do Mantui. Zamieszkał na stałe w Neapolu, ale często przebywał w Rzymie.
Nie powrócił on jednak w rodzinne strony, zamieszkał w Rzymie. Tam trafił do otoczenia opiekuna poetów Mecenasa, do którego wprowadził Horacego, którym był zafascynowany.
Twórczość
W tym czasie zyskał rozgłos dzięki zbiorowi 10 sielanek „Bukolik” (Eclogae lub Bucolica), które pisał w latach 42-39 p.n.e. Były one wzorowane na „Sielankach” Teokryta dostosowanych do realiów Italii. Gatunek ten powstał w okresie hellenistycznym i pochodził z Aleksandrii. Z reguły eklogi (nazwa poematów) opisywały sielskie życie pasterzy, którzy umilali sobie czas śpiewaniem pieśni, najczęściej dotyczących miłości. W pierwszej sielance ma miejsce rozmowa pomiędzy dwoma rolnikami, którzy zostali wywłaszczeni ze swoich ziem. Jeden z nich udał się do stolicy i tam otrzymał łaskę od „boskiego młodzieńca”. Obiecuje on od tej pory oddawać mu boską cześć i składać ofiary dwanaście razy do roku. Jak się okazuje jest to element autobiografii Wergiliusza. Ziemia należąca do rodziny poety została niegdyś skonfiskowana, aby móc przekazać ją weteranom Oktawiana. Autor „Eneidy” udał się jednak do Rzymu i uprosił łaskę u samego Augusta. Odtąd stał jego dozgonnym dłużnikiem i sławił jego imię.
Praca nad kolejnym dziełem „Georgikami” (Georgica), w 4 księgach, trwała od roku 36 do 29 p.n.e. Poeta chciał w ten sposób spłacić swój dług wobec Oktawiana. Dzieło to jest poematem dydaktycznym i ilustruje powrót do starorzymskich obyczajów. Autor pochwala życie wiejskie i pracę na roli. Sam utwór zaczyna się od dedykacji dla Mecenasa, a w dalszej cześć poematu Wergiliusz wychwala samego princepsa. Wergiliusz zgodnie z poglądami swoich mocodawców skupił się na krzewieniu w rzymskim narodzie starorzymskiej cnoty. W tym celu opisywał ciężką i mozolną pracę rolników w sposób piękny i chwalebny. Autor chciał ukazać świat idealny, gdzie własna ciężka praca zgodna z harmonią przyrody gwarantuje sielskie życie. Jakże jednak odmienny był wówczas żywot przeciętnego drobnego rolnika rzymskiego. Z trudem rywalizowali z wielkimi majątkami patrycjuszy. Często długi w jakie popadali zmuszały ich do decyzji o sprzedaniu majątku i przejściu w niewolę większego sąsiada. Pod koniec republiki powszechne były praktyki konfiskaty ziem rolników i przekazywania ich weteranom wojennym.
Schyłek życia Wergiliusza wypełnia praca nad jego największym dziełem – „Eneidą” (Aeneis) w 12 księgach, której nie zdążył dokończyć. Ten wielki epos, tworzony na wzór dzieł homeryckich, opiewał mityczne początki Rzymu. Eneida miała uświetnić przeszłość Rzymu i rodu julijskiego, czym Wergiliusz udowodnił swoje ogromne zdolności propagandowe. Fabuła w skrócie opisuje to jak główny bohater eposu – Eneasz – odpływa wraz z towarzyszami ze zniszczonej Troi, by szukać nowego miejsca osiedlenia dla swojego ludu. Po latach tułaczki, szeregu przygód i walk udaje się im dobić do nowej ziemi, którą okazuje się być Italia. A wszystko to za sprawą przychylności bogów i ich woli. Wyrosły z ducha filozofii stoickiej epos, pełen wiary w działanie opatrzności boskiej, ukazywał wielkość Rzymu oraz jego misję historyczną. Wkrótce Eneida stała się podstawową lekturą szkolną, źródłem wiedzy o języku, poetyce i sztuce retorycznej.
Przed śmiercią, w 19 p.n.e., Wergiliusz udał się w podróż do Grecji i Azji Mniejszej, ale z powodu złego stanu zdrowia zmuszony był ją przerwać w Atenach i powrócić do Italii.
Śmierć
Zmarł 21 września 19 roku p.n.e. w Brundyzjum mając zaledwie 51 lat. Jego zwłoki zostały pogrzebane w Neapolu. Po sobie pozostawił znaczny majątek: dom w Rzymie i liczne posiadłości wiejskie. Z godnie z testamentem miano nie dopuścić do publikacji Eneidy. Poeta uważał, że utwór ten nie był jeszcze skończony. Jednakże na polecenie Oktawiana Augusta doszło do wydania tego dzieła.
Pod nazwiskiem Wergiliusza starożytność przekazała też zbiór niewielkich utworów, tzw. Appendix Vergiliana. Według starożytnych komentatorów są to młodzieńcze utwory Wergiliusza, jednak autorstwo poszczególnych z nich jest sporne.
Grób Wergiliusza, który znajduje się w starym rzymskim tunelu zwanym grotta vecchia w Neapolu przez wieki był obiektem kultu i pielgrzymek. Prawdopodobnie kościół św. Marii z Piedigrotta (Chiesa della Santa Maria di Piedigrotta) został wybudowany w pobliżu grobu w celu neutralizacji starszego kultu. W średniowieczu uznawano, że Wergiliusz w Bukolikach przepowiedział nadejście Jezusa.
