Ta strona nie może być wyświetlana w ramkach

Przejdź do strony

Jeśli znajdziesz błąd ortograficzny lub merytoryczny, powiadom mnie, zaznaczając tekst i naciskając Ctrl + Enter.

Gajusz Pescenniusz Niger i jego mennictwo

Ten wpis dostępny jest także w języku: angielski (English)

Portret monetarny Pescenniusza Nigra, RIC IV Pescennius Niger 19
Portret monetarny Pescenniusza Nigra, RIC IV Pescennius Niger 19

Gajusz Pescenniusz Niger pojawił się na kartach historii w niezwykle ciekawych i trudnych czasach dla Imperium Romanum. Po morderstwie cesarza Kommodusa oraz krótkim, a jednocześnie tragicznym panowaniu Pertynaksa, całe państwo pogrążyło się w wojnie domowej, która trwała aż do roku 197 n.e.

Jak powszechnie wiadomo jej ostatecznym zwycięzcą został Septymiusz Sewer, który skazał swoich przeciwników na damnatio memoriae. W związku z tym, większość zachowanych źródeł literackich z tego okresu jest niezwykle stronnicza i odzwierciedla przede wszystkim Seweriańską linię propagandową. O jego przeciwnikach pisze się niewiele, a jeżeli już to najczęściej w niezbyt korzystnym świetle. Z pomocą przychodzą nam źródła numizmatyczne, które przynajmniej w niewielkim stopniu są w stanie odzwierciedlić programy propagandowe innych uczestników wojny domowej, w tym wspomnianego Gajusza Pescenniusza Nigra.

Podobnie jak jego konkurenci, Niger posiadał niezależne mennictwo, poprzez które starał się rozpowszechniać swoją propagandę polityczną. Jego główna mennica znajdowała się w Antiochii i działała w latach 193-194, jednak trudno jednoznacznie wskazać, które monety zostały wybite w pierwszym, a które w drugim roku pracy mennicy. Posiadał jeszcze kilka innych, mniejszych mennic w Antiochii oraz Caesarea Germanica, jednak nie odgrywały one wielkiej roli.  Zdecydowana większość jego monet to denary, pojawiają się również nieliczne aureusy. Tytulatura uzurpatora miała następującą postać: Imperator Caesar Gaius Pescennius Niger Iustus Augustus. Niezwykle interesujące jest dodanie do tytulatury członu Iustus (sprawiedliwy). Był to zapewne zabieg propagandowy. Po kompromitującym panowaniu Kommodusa, brutalnym morderstwie przez pretorianów poczciwego cesarza Pertynaksa oraz hańbiącej „licytacji” purpury cesarskiej przez Dydiusza Juliana, mieszkańcy Imperium niewątpliwie pragnęli powrotu prawych i stabilnych rządów, podobnych do tych z czasów panowania dynastii Antoninów. Przydomek Iustus nie jest tylko elementem tytulatury, albowiem pojawia się również jako spersonifikowana idea czyli Justycja. Największy przeciwnik polityczny Nigra, Septymiusz Sewer zastosował całkowicie inną linię propagandową. Włączył mianowicie do swojej tytulatury imię Pertynaks, element ten miał podkreślać, że Sewer jest mścicielem Pertynaksa i jego prawowitym następcą.

Jeżeli chodzi o portret monetarny samego Nigra, to należy wskazać, że zawierał wiele elementów charakterystycznych dla wschodniej części Imperium. Na awersie monet uzurpator wyglądał następująco: owalna twarz z dużym nosem, ogromne oczy pod grubym łukiem brwiowym, włosy zaczesane, podobnie jak na portretach poprzedników, długa kędzierzawa broda, rozdzielona na kilka pasm. Wydaje się, że portret ten był dosyć mocno zindywidualizowany i niewątpliwie w jakimś stopniu odzwierciedlał wygląd Pescenniusza Nigra.

Niezwykle popularnym elementem ikonograficznym na rzymskich numizmatach były postacie bóstw. Pojawiają się także na monetach Nigra, jednakże w niewielkiej liczbie. Jednym z tych, które uzurpator propagował na swoich monetach ze szczególną częstotliwością był Apollo. Poprzez jego wizerunek starano się dotrzeć przede wszystkim do mieszkańców wschodnich prowincji, wśród których kult Apolla był bardzo popularny.

Rewers monety z legendą APOLLINI SANCTO, nagi Apollo oparty o kolumnę, opiera się o kolumnę, w prawej ręce trzyma wieniec laurowy.
RIC IV Pescennius Niger 2

Kolejnymi ważnymi bóstwami pojawiającymi się na monetach są Mars oraz Minerwa. Legendy umieszczone wraz z ich wizerunkami oraz atrybuty bóstw, jednoznacznie wskazują, że podkreślone są dwie ich główne cechy, Mars jako bóg wojny (MARTI VICTORI, MARTI AVGVSTO), a Minerwa jako bogini mądrości oraz zwycięstwa (MINER VICT). Są to czysto rzymskie ikonografie monetarne, Niger stara się więc wyraźnie podkreślić, że rzymskie tradycje są dla niego niezwykle ważne.

Kolejną ciekawą emisją Nigra była ta z przedstawieniem rzymskiej bogini Ceres wraz z legendą (CERERI FRVGIFER). Była to zapowiedź nowego złotego wieku i dobrobytu w cesarstwie. Co ciekawe podobne hasła pojawiają się u każdego uczestnika wojny domowej lat 193-197 n.e.

W tych trudnych dla Imperium czasach, monety bardzo często nawiązują do obietnicy pokoju oraz stabilności. Takim motywem może być na przykład Fortuna. Na monetach Nigra występuje ona z legendą FORTVNAE REDVCI. Kolejnym przykładem tego typu motywów mogą być numizmaty z legendami. FELICIA TEMPORA, SAECVLI FELICITAS.

Monety przedstawiały znacznie więcej tradycyjnych rzymskich motywów. Podkreśla się wsparcie Jowisza (legendy z hasłem IOVI CONSERVATORI, IOVI PRAE. ORBIS oraz ideę wieczności Rzymu (ROMAE AETERNAE), a także trwałość rządów samego Nigra (AETERNITAS AVGVSTI). Wydaje się, że Pescenniusz Niger, świadomie powołuje się na motyw Jowisza z przydomkiem conservator, który był wcześniej używany w mennictwie takich cesarzy jak Domicjan czy też Trajan dla upamiętnienia zwycięstw militarnych. Postać Romy i personifikacji aeternitas (wieczności) były z kolei niezwykle popularne w czasach cesarza Hadriana. Podkreślanie motywów charakterystycznych dla dynastii Antoninów miało za cel pokazać przywiązanie do tradycyjnych rzymskich cnót, tak szczególnie pożądanych w czasach wojny domowej.

Rewers monety z legendą SAECVLI FELICITAS, półksiężyc i siedem gwiazd.
RIC IV Pescennius Niger 73

Jak każdy cesarz, Pescenniusz Niger musiał był zwycięskim wodzem. W rzeczywistości raczej nie mógł pochwalić się wieloma zwycięstwami na polu bitwy. Jako że w propagandzie wszystko jest możliwe, monety bardzo nawiązywały do tego niezwykle popularnego tematu. Uzurpator chwali się między innymi męstwem i walecznością poprzez personifikację Virtus. Niger jest przedstawiany także jako zwycięski imperator, tę cechę podkreślają legendy z napisem INVICTO IMP. Motywom tym towarzyszą także bardzo popularne w czasach cesarstwa nawiązania do bogini zwycięstwa, na przykład legendy: VICTORIA IVST. AVG, VICTORIA(E) AVG. Namiestnik Syrii zabiega także o zgodę wśród żołnierzy, pojawiają się więc monety z napisami FIDEI EXERCITVI oraz CONCORDIA (zgoda).

Podsumowując, propaganda monetarna Pescenniusza Nigra raczej nie okazała się przełomem w długiej rzymskiej tradycji menniczej. Posługiwał się znanymi i utartymi już sloganami. Z jednej strony można to uznać za brak innowacyjności, z drugiej natomiast, jako celowe nawiązanie do programów ideologicznych swoich poprzedników, w szczególności do przedstawicieli dynastii Antoninów. Podkreślał swój szacunek do tradycji politycznych i religijnych, bez wątpienia miał to być element legitymizujący jego władzę. Chętnie propagowano także przymioty kandydata do purpury. Był mężny (Virtus), zwycięski (Invictus) oraz sprawiedliwy (Iustus) Należy także dodać, że na jego monetach pojawiły się typowo wschodnie przedstawienia ikonograficzne jak na przykład Apollo. Również to miało swój wydźwięk ideologiczny. Jako że Niger był namiestnikiem Syrii i to właśnie tam była jego baza rekrutacyjna, należało przekonać mieszkańców tych ziem do swojej sprawy. Jak miało okazać się w przyszłości, propaganda monetarna Gajusza Pescenniusza Nigra nie wystarczyła do zwycięstwa nad Septymiuszem Serwerem, daje nam jednak pewne świadectwo jego rządów, którego nie znajdziemy w innych źródłach antycznych.

Autor: Kacper Derko
Źródła wykorzystane
  • Butor R., Kilka uwag na temat propagandy na monetach Gajusza Pescenniusza Nigra, [w:] Studia z dziejów antyku, pod red. W. Kaczanowicza, Katowice 2004, s. 164-172
  • Janiszewska D., Wojna domowa w Rzymie w latach 193-197, Poznań 2010

IMPERIUM ROMANUM potrzebuje Twojego wsparcia!

Jeżeli podobają Ci się treści, jakie gromadzę na portalu oraz, którymi dzielę się na kanałach społecznościowych, wdzięczny będę za jakiekolwiek wsparcie. Nawet najmniejsze kwoty pozwolą mi opłacić dalsze poprawki, ulepszenia na stronie oraz serwer.

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM!

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM

Dowiedz się więcej!

Wylosuj ciekawostkę i dowiedz się czegoś nowego o antycznym świecie Rzymian. Wchodząc w poniższy link zostaniesz przekierowany do losowego wpisu.

Losowa ciekawostka

Losowa ciekawostka

Odkrywaj tajemnice antycznego Rzymu!

Jeżeli chcesz być na bieżąco z najnowszymi wpisami na portalu oraz odkryciami ze świata antycznego Rzymu, zapisz się do newslettera, który jest wysyłany w każdą sobotę.

Zapisz się do newslettera!

Zapisz się do newslettera

Księgarnia rzymska

Zapraszam do kupowania ciekawych książek poświęconych historii antycznego Rzymu i starożytności. Czytelnikom przysługuje rabat na wszelkie zakupy (hasło do rabatu: imperiumromanum).

Zajrzyj do księgarni

Księgarnia rzymska

Raport o błędzie

Poniższy tekst zostanie wysłany do naszych redaktorów