Pollice verso (nazywany także verso pollice) był to w starożytnym Rzymie gest skazujący pokonanego gladiatora na śmierć. Wbrew obiegowym opiniom oraz obrazowi rozpowszechnianemu przez współczesną kinematografię nie ma pewności, czy w starożytnym Rzymie gest ów był rzeczywiście w postaci kciuka skierowanego w dół.
Zwrot pollice verso oznacza dosłownie „odwróconym kciukiem”. W samej nazwie gestu brak jest jednak bezpośredniego wskazania, w którym kierunku kciuk jest skierowany.
Określenie dokładnego wyglądu „gestu śmierci” jest trudne, ponieważ brakuje starożytnych źródeł ikonograficznych dotyczących tego tematu. Możemy bazować jedynie na źródłach pisanych, te jednak są nieliczne, a sam gest opisują najczęściej zbyt ogólnie.
Podobnego zwrotu (converso pollice), używa Aurelius Prudentius (Libri contra Symmachum). Converso pollice można tłumaczyć podobnie jak verso pollice („kręcenie/przekręcenie kciuka”).
Kwintylian (Institutio Oratoria, XI.3.119) wspomina o geście infesto pollice, który można dosłownie tłumaczyć jako: „nieprzyjazny/wrogi kciuk”, nie mówi nam to jednak nic o dokładnym ułożeniu kciuka, poza tym wspomina o nim jako o geście oratorskim, brak odniesienia do walk gladiatorów.
To samo sformułowanie (infesto pollice) powtórzone jest w Anthologia Latina(415.27–28), już w kontekście walki gladiatora na arenie. Tekst przywołuje obraz tłumu wymachującego „wrogim kciukiem” w kierunku pokonanego gladiatora. Jednoznacznie identyfikuje infesto pollice z gestem skazującym na śmierć, nadal jednak nie opisuje wystarczająco szczegółowo wyglądu owego gestu.
Pliniusz przywołuje zwrot pollices premere (Naturalis Historia, XXVIII.25), który można tłumaczyć jako: „kciuk skierowany w dół”, „kciuk ściśnięty wewnątrz dłoni” (otoczony pozostałymi palcami), lub „kciuk przyciśnięty do dłoni” (od zewnątrz). Gest jest opisywany jako gest akceptacji.
Według obecnego stanu badań najbardziej prawdopodobną wydaje się hipoteza, iż kciuk przyciśnięty do palca wskazującego (dłoń zwinięta w pięść) oznaczał żądanie łaski, natomiast kciuk wystający ponad zwiniętą pięść (kierunek zdaje się nie mieć znaczenia) oznaczał zadanie śmiertelnego ciosu. Cios zwycięzca wykonywał oburącz, wbijając miecz w plecy w okolicy lewej łopatki lub w serce, między lewy obojczyk a szyję. Gest ręki oznaczał więc zadanie takiego ciosu poprzez wbicie ostrza aż po samą rękojeść.
Marcjalis wspomina również w Liber spectaculorum o zwyczaju machania chusteczką lub krzyczenia w celu ułaskawienia pokonanego gladiatora.
