Rozdziały
Portrety fajumskie były to realistyczne portrety wykonane na drewnie, które były składane przy egipskich mumiach z czasów panowania Rzymian. Było to tak zwane malarstwo tablicowe, które było niezwykle popularne w czasach antycznych. Do naszych czasów zachowało się około 900 takich obrazów.
Pierwszego odkrycia dokonano w 1615 roku1, kiedy to włoski odkrywca Pietro Della Valle, który przetransportował niektóre z mumii i portretów do Europy. Maski mumii były zabierane z grobów i masowo wywożone jako pamiątki, zaś zwłoki często niszczono.
Portrety znaleziono głównie na cmentarzyskach w oazie Fajum (najwięcej odnaleziono w nekropoli w Hawara) i cmentarzu rzymskim w Antinoopolis. Warto nadmienić, że po śmierci Aleksandra Wielkiego (323 p.n.e.) i jego podbojach do Egiptu napłynęło dużo Greków i ludności helleńskiej, która osiedliła się w Aleksandrii i Fajum. Z czasem przybyła ludność przyjęła egipskie zwyczaje mumifikowania zmarłych.
Wraz z podporządkowaniem Egiptu przez Rzymian w roku 30 p.n.e. pojawił się zwyczaj umiejscawiania w grobach zmarłych drewnianych tabliczek z namalowanymi portretami. Malowano je techniką enkaustyczną (za pomocą farby rozpuszczonej w gorącym wosku) lub temperową, często także mieszano obie te techniki. Obrazy namalowane zostały na różnych gatunkach drewna: dąb, jawor, cedr, cyprys, figa czy cytrus.
Namalowany portret składano na ciele zmarłego w taki sposób by ciało zmarłego i częściowo tabliczka były zawinięte pasami tkaniny, pozostawiając otwór, na którym można było zobaczyć wizerunek zmarłego. Niekiedy po prostu przyklejano tabliczkę do bandaży.
Portrety miały zwykle wymiary – od 30 x 15 cm, do 50 x 35 cm i głównie ukazują osoby młode. W większości przedstawione postacie są w swobodnej pozycji, twarz lekko przechylona na bok. Cechuje je realizm w oddawaniu najdrobniejszych wad urody, ale całość jest złagodzona dzięki miękkiemu modelunkowi. Na niektórych portretach została uchwycona osobowość modela.
Portrety fajumskie powstawały w różnym okresie istnienia cesarstwa rzymskiego: od czasów Oktawiana Augusta (27 p.n.e. – 14 n.e.), aż do okresu panowania Konstantyna I (306-337 n.e.).
Proces mumifikacji
Egipcjanie mumifikację stosowali w celu zachowania ciała po śmierci. Mumifikację rozpoczynano od usunięcia organów wewnętrznych (najczęściej pozostawiano jedynie serce). Następnie w celu usunięcia wody z organizmu przysypywano ciało solą i pozostawiano na 40 dni. Wysuszone ciało pokrywano olejkami roślinnym i żywicą, tak aby do ciała dobrze przywarły plastry lnu. Ciało finalnie było pokrywane kilkoma warstwami lnu.
