Rozdziały
Leptis Magna jest to obecnie jedno z najlepiej zachowanych rzymskich miast. Miasto było jedną z licznych fenickich kolonii i znajdowało się u libijskich wybrzeży Morza Śródziemnego (Trypolitania). Z Leptis Magna wywodził się cesarski ród Sewerów (tu urodził się przyszły cesarz rzymski – Septymiusz Sewer, który po wstąpieniu na tron w 193 roku n.e. rozbudował miasto i podniósł jego status.
Miasto znane jest także jako: Lectis Magna, Lepcis Magna, Lpqy, Neapolis, Lebida czy Lebda.
Historia miasta
Miasto założyli Fenicjanie, choć pierwotnie na jego miejscu znajdował się ośrodek Berberów. Najstarszym obiektem odkrytym na terenie Leptis jest fragment ceramiki korynckiej z ok. 500 roku p.n.e., na który natrafiono w jednym z grobów z okresu fenickiego, czy raczej punickiego, pod poziomem teatru rzymskiego. Leptis została podporządkowana wraz z pozostałymi dwoma koloniami fenickimi, Oeą i Sabratą, tworzącymi Tripolis, czyli „trójmiasto”, zwierzchnictwu Kartaginy. Po II wojnie punickiej (218-201 p.n.e.), w której Rzym pokonał Kartaginę, Leptis Magna pozostała w granicach Kartaginy, ale stała się terenem spornym między dawną metropolią a sprzymierzonymi z Rzymem królami numidyjskimi. Ostatecznie miasto włączone zostało w granice Rzymu w roku 146 p.n.e., kiedy to Kartagina poniosła porażkę w III wojnie punickiej. W 46 roku p.n.e. po zwycięstwie Cezara nad pompejańczykami w Afryce Leptis została włączona do nowo założonej prowincji Africa Nova, której pierwszym namiestnikiem został historyk Salustiusz.
Cesarz Oktawian August (27 p.n.e. – 14 n.e.) najpierw restytuował na terenie prowincji i królestwo Numidii i oddał je Jubie II, w nagrodę za pomoc w wojnie z Antoniuszem, aby wkrótce potem na nowo włączyć je do Rzym, połączyć z prowincją Africa Vetus w jedną prowincję Africa. Do tego zapalnego wówczas regionu wysłał legio III Augusta.
Swój prawdziwy rozkwit miasto przeżywało za panowania cesarza Septymiusza Sewera (193-211 n.e.). Pochodził on z Leptis Magna i miał korzenie berberskie. Ze zrozumiałych względów po jego dojściu do władzy miasto przeżywało rozkwit, zajmowało największą powierzchnię w historii i otrzymało nazwę Leptis Magna, czyli „wielka Leptis”. Miasto uzyskało z czasem status trzeciego miasta Afryki – po Kartaginie i Aleksandrii. W 205 roku n.e. Septymiusz Sewer wraz z familią odwiedził rodzinne strony – wówczas otrzymał honory od wdzięcznych mu mieszkańców. Jednym z najważniejszych celów cesarza było zbudowanie wielkiego forum w środku miasta i przebudowa portu, które bardzo często się zamulało.
Od końca III wieku n.e. datuje się stopniowy upadek Leptis, który pośrednio związany był z kryzysem państwa rzymskiego w tym czasie. Wskutek pustynnienia okolicznych terenów i przechodzenia ludności osiadłej na koczowniczy tryb życia wiele części miasta zostało opuszczonych. Ammianus Marecellinus wspomina, że poważny kryzys miasto przeżywało zwłaszcza za fatalnych rządów zarządcy – niejakiego Romanusa. Ten w obliczu ciągłych najazdów ludów pustynnych domagał się od mieszkańców wpłacania odpowiednich kwot na ochronę ich dobytku. Ci nie będąc w stanie sprostać wymaganiom Romanusa zwrócili się o pomoc do cesarza Walentyniana. W sądzie Romanus przekupił wiele wpływowych osób i po wygraniu sprawy nałożył dodatkowe opłaty na „nieposłusznych mieszkańców”. Miasto swój krótki okres renesansu przeżywało jeszcze za panowania cesarza Teodozjusza I Wielkiego w IV wieku n.e.
W 439 roku n.e. Leptis Magna i inne miasta Trypolitanii wpadły w ręce Wandalów i ich króla Genzeryka, który za stolicę swojego państwa uznał Kartaginę. Na jego rozkaz mury obronne Leptis Magna zostały zniszczone. Genzeryk chciał w ten sposób odwieść mieszkańców od jakichkolwiek prób buntów. Warto nadmienić, że późniejsze mury z okresu bizantyjskiego miały o wiele mniejszy obwód od tych z okresu Sewerów.
Zabytki
Najstarsze zachowane zabytki z terenu Leptis pochodzą z okresu panowania cesarza Augusta (27 p.n.e. – 14 n.e.). Są to m.in. plac targowy (8 p.n.e.), stosunkowo dobrze zachowany teatr (1 n.e.), świątynia Romy i Augusta (14-19 n.e.) oraz nieco późniejsza Liber Pater. Nieco starszymi obiektami są: łuk Tyberiusza (35-36 n.e.), łuk Trajana (109-110 n.e.), termy Hadriana (126-127 n.e.), odremontowane i przebudowane przez Kommodusa (180-192 n.e.).
Zachowały się ślady instalacji hypocaustum – rzymski system centralnego ogrzewania. Z okresu Sewerów (193-235 n.e.) pochodzą najwspanialsze obiekty: łuk Septymiusza Sewera (193-211 n.e.), wzniesiony najwyraźniej naprędce, prawdopodobnie przed spodziewaną wizytą cesarza w 203 n.e., ulica z portykami po obu stronach, podobna do tych, jakie spotyka się na terenie Syrii, łącząca termy cesarza Hadriana z forum Sewerów, z bazyliką Sewerów, port w ostatecznym kształcie, oraz tzw. brama zachodnia (nazwę tę nadali jej archeolodzy) i fragmenty murów obronnych o największym obwodzie (pochodzące z lat 250-350 n.e.). Wreszcie z okresu bizantyjskiego pochodzą niewielki kościółek, prawdopodobnie z okresu panowania Justyniana I (527-565 n.e.) oraz resztki murów obronnych z bramą nazwaną roboczo bizantyjską.
W pobliżu Leptis, na wschód od ruin, znajdują się stosunkowo dobrze zachowane tzw. termy myśliwskie z końca II wieku n.e., oraz pozostałości cyrku, amfiteatru, cystern oraz zapory, która zwracała bieg Wadi Lebda na zachód, do Wadi Rsef, aby zapobiec wylewom w rejonie term Hadriana i forum Sewerów oraz zamulaniu basenu portowego.
