Rzymskie jednostki miernicze zostały oparte o greckie i egipskie standardy. Były one generalnie dokładne i często stosowane w życiu codziennym. Rzymianie, wszystko począwszy od złota, a skończywszy na warzywach, ważyli przy użyciu dwóch typów wag: prostej wagi szalkowej z brązu lub mocnej wagi poziomej na haku, z przesuwanym ciężarkiem, przeznaczonej do ważenia np. worków z mąką.
Miary długości
Podstawową jednostką rzymskich miar długości była stopa (pes). Stopę dzielono na mniejsze jednostki: dodrans (3/4), bes (2/3), triens (1/3), quadrans (1/4), sextans (1/6), uncia (1/12), semiuncja (1/24) i sicilius (1/24).
Odległości mierzono osobnymi miarami: krok (gradus), podwójny krok (passus), tyczka (perlica), długość bruzdy wyoranej przez woły bez zatrzymania dla wypoczynku (actus), tysiąc kroków ( miliarium lub milia passuum) oraz przejęty od Egipcjan łokieć (cubitus).
Miara | Długość | Miara | Długość |
Gallic leuga | 2, 22 km | Cubitus | 444 mm |
Miliarium lub mille passuum | 1, 48 km | Palmipes | 370 mm |
Stadium | 185 m | Pes | 296 mm |
Actus | 35, 5 m | Palmus major | 222 mm |
Decempeda lub pertica | 2, 96 m | Palmus | 74 mm |
Passus | 1, 48 m | Uncia lub pollex | 24, 6 mm |
Gradus lub pes sestertius | 0, 74 m | Digitus | 18, 5 mm |
Miary powierzchni
Najpospolitszą miarą powierzchni było iugerum, które pierwotnie oznaczało obszar, który para wołów (stąd nazwa od jugum, czyli „jarzmo”) może zaorać w ciągu dnia. Było to pole 35, 5 m na 71 m, wynoszące 2520, 6 m kwadratowych.
Miara | w litrach [l] |
Quadrantal | 26, 20 |
Urna | 13, 10 |
Congemus | 3, 27 |
Sextaremus | 0, 545 |
Lembra | 0, 327 |
Hememna | 0, 274 |
Quartaremus | 0, 136 |
Acetabulum | 0, 068 |
Cyathus | 0, 0455 |
Gdy istniała potrzeba posługiwania się większymi jednostkami, stosowano heredium, centuria i saltus. W Egipcie za panowania rzymskiego w powszechnym użyciu była arura.
Miary pojemności
Miary pojemności wywodzą się z naczyń, w których przechowano produkty zarówno płynne jak i sypkie. W tym celu ustalono dla nich osobne serie miar. Dla płynów Rzymianie przejęli swe miary pojemności od Ateńczyków. System został ustalony w III wieku p.n.e. i nie podlegał poważniejszym zmianom w późniejszych czasach. Podstawową jednostką dla płynów był sextarius. Do mierzenia substancji sypkich używano tych samych miar od sextariusa w dół. Dla większych ilości tych produktów stosowano modius, wynoszący około 8 litrów i semimodius równy 4 litrom.
Miary masy
Podstawową jednostką wagową była libra, nazywana także pondus. Libra od III wieku p.n.e. miała ustaloną wagę nie ulegającą poważniejszym wahaniom w późniejszym okresie.
Libra dzieliła się na 12 uncji (1 uncja wynosiła 27, 288 g). Jednostki takie jak drachma i obolus, weszły w użycie w czasach cesarskich. Siliqua i lupinus pojawiły się dopiero za czasów Konstantyna i służyły do ważenia złota. Najmniejszą jednostką miary rzymskiej była siliqua – waga ziarenka rośliny zwanej „chleb świętojański” (Certonia siliqua).
Miara | w litrach [l] | Miara | w litrach [l] |
Libra | 327, 45 | uncia | 27, 288 |
Deunx | 300, 16 | Semuncia | 13, 664 |
Dextans | 272, 88 | Binale sextulae | 9, 096 |
Dodrans | 245, 59 | Sicilicus | 6, 822 |
Bes | 218, 30 | Sextula | 4, 548 |
Septunx | 191, 02 | Drachma | 3, 411 |
Semis | 163, 73 | Dimidia sextula | 2, 774 |
Quincunx | 136, 44 | Scripulum | 1, 137 |
Triens | 109, 15 | Obolus | 0, 568 |
Quadrans | 81, 86 | Lupinus | 0, 283 |
Sextans | 54, 58 | Siliqua | 0, 189 |
Sescuncia | 40, 93 |
Funkcjonowały także jednostki wyższe od libry:
Nazwa | Wielokrotność | Waga w gramach | Waga w uncjach |
Dupondius | 2 | 654, 9 | 24 |
Tressis | 3 | 982, 35 | 36 |
Nonussis | 9 | 2 947, 05 | 108 |
Vicessis | 20 | 6 549 | 240 |
Tricessis | 30 | 9 823, 5 | 360 |
Centussis | 100 | 32 745 | 1 200 |