Rzymskie jednostki miernicze zostały oparte o greckie i egipskie standardy. Były one generalnie dokładne i często stosowane w życiu codziennym. Rzymianie, wszystko począwszy od złota, a skończywszy na warzywach, ważyli przy użyciu dwóch typów wag: prostej wagi szalkowej z brązu lub mocnej wagi poziomej na haku, z przesuwanym ciężarkiem, przeznaczonej do ważenia np. worków z mąką.
Miary długości
Podstawową jednostką rzymskich miar długości była stopa (pes). Stopę dzielono na mniejsze jednostki: dodrans (3/4), bes (2/3), triens (1/3), quadrans (1/4), sextans (1/6), uncia (1/12), semiuncja (1/24) i sicilius (1/24).
Odległości mierzono osobnymi miarami: krok (gradus), podwójny krok (passus), tyczka (perlica), długość bruzdy wyoranej przez woły bez zatrzymania dla wypoczynku (actus), tysiąc kroków ( miliarium lub milia passuum) oraz przejęty od Egipcjan łokieć (cubitus).
|
Miara |
Długość |
Miara |
Długość |
|
Gallic leuga |
2, 22 km |
Cubitus |
444 mm |
|
Miliarium lub mille passuum |
1, 48 km |
Palmipes |
370 mm |
|
Stadium |
185 m |
Pes |
296 mm |
|
Actus |
35, 5 m |
Palmus major |
222 mm |
|
Decempeda lub pertica |
2, 96 m |
Palmus |
74 mm |
|
Passus |
1, 48 m |
Uncia lub pollex |
24, 6 mm |
|
Gradus lub pes sestertius |
0, 74 m |
Digitus |
18, 5 mm |
Miary powierzchni
Najpospolitszą miarą powierzchni było iugerum, które pierwotnie oznaczało obszar, który para wołów (stąd nazwa od jugum, czyli „jarzmo”) może zaorać w ciągu dnia. Było to pole 35, 5 m na 71 m, wynoszące 2520, 6 m kwadratowych.
|
Miara |
w litrach [l] |
|
Quadrantal |
26, 20 |
|
Urna |
13, 10 |
|
Congemus |
3, 27 |
|
Sextaremus |
0, 545 |
|
Lembra |
0, 327 |
|
Hememna |
0, 274 |
|
Quartaremus |
0, 136 |
|
Acetabulum |
0, 068 |
|
Cyathus |
0, 0455 |
Gdy istniała potrzeba posługiwania się większymi jednostkami, stosowano heredium, centuria i saltus. W Egipcie za panowania rzymskiego w powszechnym użyciu była arura.
Miary pojemności
Miary pojemności wywodzą się z naczyń, w których przechowano produkty zarówno płynne jak i sypkie. W tym celu ustalono dla nich osobne serie miar. Dla płynów Rzymianie przejęli swe miary pojemności od Ateńczyków. System został ustalony w III wieku p.n.e. i nie podlegał poważniejszym zmianom w późniejszych czasach. Podstawową jednostką dla płynów był sextarius. Do mierzenia substancji sypkich używano tych samych miar od sextariusa w dół. Dla większych ilości tych produktów stosowano modius, wynoszący około 8 litrów i semimodius równy 4 litrom.
Miary masy
Podstawową jednostką wagową była libra, nazywana także pondus. Libra od III wieku p.n.e. miała ustaloną wagę nie ulegającą poważniejszym wahaniom w późniejszym okresie.
Libra dzieliła się na 12 uncji (1 uncja wynosiła 27, 288 g). Jednostki takie jak drachma i obolus, weszły w użycie w czasach cesarskich. Siliqua i lupinus pojawiły się dopiero za czasów Konstantyna i służyły do ważenia złota. Najmniejszą jednostką miary rzymskiej była siliqua – waga ziarenka rośliny zwanej „chleb świętojański” (Certonia siliqua).
|
Miara |
w litrach [l] |
Miara |
w litrach [l] |
|
Libra |
327, 45 |
uncia |
27, 288 |
|
Deunx |
300, 16 |
Semuncia |
13, 664 |
|
Dextans |
272, 88 |
Binale sextulae |
9, 096 |
|
Dodrans |
245, 59 |
Sicilicus |
6, 822 |
|
Bes |
218, 30 |
Sextula |
4, 548 |
|
Septunx |
191, 02 |
Drachma |
3, 411 |
|
Semis |
163, 73 |
Dimidia sextula |
2, 774 |
|
Quincunx |
136, 44 |
Scripulum |
1, 137 |
|
Triens |
109, 15 |
Obolus |
0, 568 |
|
Quadrans |
81, 86 |
Lupinus |
0, 283 |
|
Sextans |
54, 58 |
Siliqua |
0, 189 |
|
Sescuncia |
40, 93 |
Funkcjonowały także jednostki wyższe od libry:
|
Nazwa |
Wielokrotność |
Waga w gramach |
Waga w uncjach |
|
Dupondius |
2 |
654, 9 |
24 |
|
Tressis |
3 |
982, 35 |
36 |
|
Nonussis |
9 |
2 947, 05 |
108 |
|
Vicessis |
20 |
6 549 |
240 |
|
Tricessis |
30 |
9 823, 5 |
360 |
|
Centussis |
100 |
32 745 |
1 200 |
