Akwedukty rzymskie

Akwedukty rzymskie (aquaeductus), czyli dosłownie „ciągi wodne”, były wodociągami doprowadzającymi wodę ze źródeł do miast rzymskich, wykorzystując zasadę stałego spływu. Woda była następnie dostarczana do licznych fontann, łaźni i szaletów publicznych, co bogatszych domów.

Akwedukty znane były już wcześniej, jednak to dopiero Rzymianie je upowszechnili. W II wieku n.e. Rzym, który liczył około miliona mieszkańców był zaopatrywany przez 11 akweduktów liczących łącznie 420 km, z czego tylko 47 km przebiegało nad powierzchnią ziemi. Sieć ta dostarczała milion metrów sześciennych wody źródlanej na dobę.

Sukces rzymskich akweduktów tkwił w technice budowy arkad, która pozwoliła Rzymianom na przerzucanie wodociągów nad dolinami i nierównościami terenu znacznie skracając długość ich trasy. Spadek w rzymskich akweduktach wynosił tylko kilkadziesiąt cm na kilometr.
Woda była prowadzona w rurach z terakoty lub ołowiu. Rury prowadzone była pod ziemią oraz nad ziemią w ceglanej konstrukcji, dwu lub trzykondygnacyjnej. Budowa wodociągów pod ziemią umożliwiała ochronę stałej dostawy wody przed armią przeciwnika oraz zabezpieczenie czystej i zdatnej wody do picia przed wszelkimi zanieczyszczeniami. Rzymianie niekiedy odwadniali teren w pobliżu akweduktu, aby zmniejszyć możliwość skażenia przez wody gruntowe. Przy wyborze źródeł prócz badania stanu wody obserwowali też stan zdrowia tubylców.

Akwedukt w Segowii (Hiszpania) powstał na przełomie I-II wieku n.e.

Pierwszym akweduktem rzymskim był wzniesiony w 312 roku p.n.e. Aqua Appia, w większości wodociąg podziemny. Doprowadzał on wodę z odległych o ponad 16 km Wzgórz Albańskich. Drugim wzniesionym akweduktem był Anio Vetus, wzniesiony w 272 roku p.n.e. Doprowadzał on wodę z odległości 63, 5 km, a ponad 300 metrowy odcinek prowadzony był na arkadach.
Jednym z najbardziej imponujących akweduktów, a zarazem najlepiej zachowanych do naszych czasów jest Pont du Gard koło Nimes, wzniesiony w około 50 roku n.e.
Z kolei najdłuższym rzymskim akweduktem był ten wybudowany w Konstantynopolu. Zaraz za nim był wybudowany w II wieku n.e., akwedukt Zaghouana, który zaopatrywał Kartaginę. Miał on 92, 5 km długości.

Imponująca jest trwałość akweduktów rzymskich, gdyż niektóre z nich, jak pochodzący z roku 144 p.n.e. Aqua Marcia, z roku 20 p.n.e. Aqua Virgo lub z roku 111 n.e. Aqua Traiana są czynne do dnia dzisiejszego. Wiele wodociągów powstało także poza centrum Imperium, w licznych prowincjach rzymskich.

Przykłady akweduktów rzymskich

Chorwacja

• akwedukt powstały za Dioklecjana, niedaleko Splitu

Francja

• Pont du Gard koło Nîmes we Francji – powstał w latach ok. 40-60 n.e.
• akwedukt Barbegala

Grecja

• akwedukt w Nikipolis w Epirze z czasów Oktawiana Augusta

Hiszpania

• El Pont del Diable w Tarragonie w Hiszpanii z I wieku p.n.e.
• akwedukt w Segowii z II wieku n.e., powstały za cesarza Trajana.
• akwedukt w Los Milagros koło Meridy z czasów Hadriana.
• akwedukt w Almunécar

Izrael

• akwedukt z góry Carmel do Caesarea Maritima – budowany pomiędzy I wiekiem p.n.e. a II wiekiem n.e.

Niemcy

• akwedukt Eifel – zaopatrujący Kolonię miał 95 km, a łącznie z odnogami aż 150 km. Był używany w latach 80-250 n.e.

Rzym

• Aqua Appia (312 p.n.e.) – inicjatorem budowy był Appiusz Klaudiusz Caecus.
• Anio Vetus (272 – 269 p.n.e.) – inicjatorem budowy był Manius Kuriusz Dentatus.
• Aqua Marcia (144 – 140 p.n.e.) – inicjatorem budowy był Quintus Marcius Rex.
• Aqua Tepula (126 p.n.e.) – inicjatorami budowy byli cenzorowie: G. Servilius Caepio i L. Cassius Longinus.
• Aqua Julia (33 p.n.e.) – inicjatorem budowy był Marek Wipsaniusz Agrypa.
• Aqua Virgo (19 p.n.e.) – inicjatorem budowy był Marek Wipsaniusz Agrypa.
• Aqua Alsietina (ok. 2 p.n.e.) – inicjatorem budowy był cesarz Oktawian August.
• Aqua Claudia (38 – 52 n.e.) – inicjatorem budowy był cesarz Kaligula.
• Anio Novus (38 – 52 n.e.) – inicjatorem budowy był cesarz Kaligula.
• Aqua Traiana (109 n.e.) – inicjatorem budowy był cesarz Trajan.
• Arcus Alexandriana (226 n.e.) – inicjatorem był cesarz Aleksander Sewer.

Tunezja

• akwedukt powstały za Hadriana

Turcja

• akwedukt powstały za panowania Walensa w Stambule
• akwedukt w Aspendos

Rzymska rura odpływowa w Palmyrze.

Woda w świecie rzymskim

Rzymski architekt i inżynier wojenny żyjący w I wieku p.n.e., Witruwiusz w swoim dziele „O architekturze”wodzie poświęca całą ósmą księgę.

Spośród siedmiu mędrców Tales z Miletu za początek wszechrzeczy uznał wodę […]. Woda zaś służy nie tylko jako napój, ale zaspokaja wszystkie inne potrzeby, tym milsza, że bezpłatne daje korzyści. Dlatego też ci, co sprawują obrzędy kapłańskie według zwyczajów egipskich, jawnie okazują, że świat powstał z żywiołu wody. Niosąc bowiem dzban pełen wody do świątyni i do sanktuarium, padają na ziemię i wznosząc ręce ku niebu dziękują łaskawości boskiej za wynalezienie wody.
Nic bowiem nie jest tak do życia potrzebne jak woda: jeśli bowiem żywe istoty pozbawi się zboża, owoców, mięsa, ryb albo któregokolwiek z tych pokarmów, to używając innego pożywienia mogą się utrzymać przy życiu; bez wody natomiast żadna istota nie może powstać ani się utrzymać i żadnego pokarmu nie da się przyrządzić. Dlatego więc ze względu na zdrowie należy starannie i pilnie wyszukiwać i wybierać źródła.

– Witruwiusz, O architekturze, VIII

Inżynier rzymski uwzględnia także położenie źródeł, rodzaj wody w zależności o terenu, o gleby, przez jaką woda przepływa, podaje także różne sposoby jej wykrywania. Radzi m.in. żeby wykopać w ziemi wgłębienie i umieścić w nim pod zachód słońca czarę z ołowiu czy brązu. Przygotowane naczynie smaruje się od wewnątrz oliwą i ustawia dnem do góry. Następnie otwór pokrywa się trzciną lub liśćmi i zasypuje ziemią. Na drugi dzień odsłania się naczynie; jeśli będzie wilgotne, i pokryte kroplami, to w tym miejscu będzie na pewno woda.

Dzięki przęsłom arkadowym pokonywano przeszkody w terenie. Takie akwedukty stały się charakterystycznym elementem rzymskiego budownictwa użytkowego i zaliczane są do największych osiągnięć inżynieryjnych starożytności.

Ponadto Witruwiusz porusza bardzo ważne zagadnienie – doprowadzania wody ze źródeł. Rzymianin porusza nie tylko tematykę sposobów pozyskiwania wody, ale także szczegółowo ustala poziomy przy przeprowadzaniu wody do osiedli i miast.

Wodę sprowadza się trzema sposobami: albo w formie strumieni przez sztucznie zbudowane kanały, albo w rurach ołowianych, albo w rurach glinianych.

– Witruwiusz, O architekturze, VIII

W księdze VIII dzieła Witruwiusza jest mnóstwo interesujących faktów i świadectw ogromnej wiedzy Rzymian w kwestii inżynierii. Podane przez Witruwiusza zasady doprowadzania wody do miast i osiedli stanowiły podstawę budowy wspaniałych, słynnych rzymskich akweduktów, które imponowały nie tylko swoją sprawnością, ale także rozmiarami, trwałością. Obiekty te stały się także elementami dekoracyjnymi miast i okolic, poprzez zastosowanie wysokich arkad.

Rzymski akwedukt w Segowii jednym z najważniejszych i najlepiej zachowanych reliktów rzymskiej obecności na półwyspie Iberyjskim.

Na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0.

Przeczytaj więcej

Wojna domowa Cezara z Pompejuszem Wojny galijskie Wojny drugiego triumwiratu Agrypina Młodsza Lucjusz Licyniusz Lukullus