Rozdziały
Wał Antoninusa (nazywany także „murem Antonina”) powstawał w latach 142-154 n.e. Decyzja o budowie wału wynikała z zajadłych ataków Kaledończyków na terytorium rzymskie. Mur miał przede wszystkim na celu zastąpienie wału Hadriana zbudowanego około 160 kilometrów na południe, co oznaczało, że Rzymianie chcieli nadal podbijać tereny położone na północy. Ostatecznie jednak ekspansja się nie powiodła, bowiem nie udało się pokonać Piktów.
Tym samym mur Antoninusa pozostał najbardziej na północ wysuniętym pasem Brytanii. Obszar powyżej muru Rzymianie nazwali Kaledonią, a tereny między wałami „Starą Północą”. Choć większość wału została zniszczona, jego niektóre szczątki zachowały się w Bearsden, Kirkintilloch, Twechar, Croy, Falkirk i Polmont.
Historia powstania muru
O budowie wału Antoninusa (nazywanego także „murem Antonina”) zadecydował oficjalnie cesarz Antoninus Pius, na wniosek namiestnika Brytanii, Kwintusa Lolliusa Ubrikusa, który swą błyskawiczną karierę zawdzięczał zdolnościom wojskowym. Jemu powierzył Antoninus Pius prowadzenie kampanii przeciwko plemionom północnym, zamieszkującym Kaledonię. W czasie przygotowań do tej kampanii rozbudowano obóz w Corstopitum (Corbridge), leżący obok Deer Street – głównej drogi wschodniej prowadzącej znad rzeki Tyne do Kaledonii. Kampania trwała od 139 do 142 roku n.e. – kiedy to Antoninus Pius został obwołany imperatorem po raz drugi.
Wojna w latach 139-142 n.e. zakończyła proces stabilizowania nowego systemu granicznego. Jeszcze w toku kampanii rozbudowano i umocniono obozy w Corstopitum (Corbridge), Habitancum (Risingham) i Bremenium (High Rochester). Od razu po zakończeniu działań przystąpiono do budowy nowego wału (murus caespiticuis).
Budowa muru rozpoczęła się w 142 roku n.e., a skończyła w 154 roku n.e. Wał przebiegał przez pas środkowy Szkocji, na naturalnej linii przewężenia Forth-Clyde. Był on o połowę krótszy od muru Hadriana i tym samym w praktyce łatwiejszy do obrony.
Konstrukcja wału Antoninusa
Mur był typowym nasypem ziemnym, zbudowanym z kamienia i torfu. Mierzył 39 mil rzymskich (ok. 63 km długości), miał około 3 metry wysokości i 5 szerokości. Po stronie północnej przylegała do niego fosa o szerokości 12 i głębokości 4 metrów. Od strony południowej wzdłuż muru Rzymianie zbudowali drogę pozwalającą swobodnie przemieszczać się wzdłuż wału. W skład umocnień wchodziło 16 fortów rozmieszczonych co 3 km. Do dziś najlepiej zachowany pozostał jeden z najmniejszych fortów – Rough Castle Fort.
Wał Antonina bazował częściowo na obozach flawiańskich (Cramond, Glenlochar), w części zaś na nowych, rozmieszczonych przeciętnie co 2 mile. Odkryto dotychczas 13 spośród ok. 20 obozów, przy czym tylko 6 lub 7 z nich mogło pomieścić całe oddziały; w pozostałych mogły stacjonować tylko vexilationes.
Budowniczymi nowej bariery byli legioniści ze wszystkich legionów w Brytanii, przy czym wszystkie inskrypcje legio VI Victrix oraz legio XX Valeria Victrix wystawione były przez vexilationes, podczas gdy inskrypcje legio II Augusta – przez cały legion.
Budowę rozpoczęto przypuszczalnie od wschodniego końca, ale castella w części zachodniej zakładano nie czekając na doprowadzenie do nich wałów. Garnizon wału Antoninusa (ok. 6-7 tys. ludzi) stacjonował w ok. 20 obozach: 5 z nich o powierzchni ok. 0,85 ha mogło przyjąć tylko vexilationes oddziałów auxiliarnych, 7 innych (od 1,2 do 1,8 ha) przeznaczono dla cohortes quingenariae, obóz w Mumrills (2, 6 ha) mieścił 1000 pieszych lub 500 konnych; rozmiary innych obozów nie są dokładnie znane.
Realizacja nowej koncepcji obronnej wymagała przegrupowania wojsk. Na północne pogranicze przerzucono kilkanaście oddziałów vexilationes z obozów w Walii. Reorganizacja objęła także wał Hadriana, gdzie dotychczasowe załogi auxilia zostały zastąpione przez vexilationes legionowe, a burgi milowe zostały opuszczone.
Odtąd jeden lub drugi system fortyfikacji wyznaczał granicę posiadłości rzymskich w Brytanii.
Porzucenie umocnień
Mur został porzucony po zaledwie osiem lat po zakończeniu jego budowy. Rzymianie wycofali się z terenów dzisiejszej południowej Szkocji i powrócili do wału Hadriana w roku 164 n.e. W tym okresie, kiedy rezygnowano z utrzymania wału Antoninusa, obszar leżący miedzy obu wałami spełniał role strefy buforowej, oddzielającej terytorium rzymskiej prowincji od nieujarzmionych plemion kaledońskich, amortyzując siłę kolejnych inwazji tych wojowniczych ludów. Z tym wydarzeniem wiąże się legenda o wodzu klanu Grahamów, Graemie. Podobno był on wielkim kaledońskim wojownikiem, który złamał potęgę Rzymian i wygnał ich za mur Hadriana.
W 197 roku n.e. mur był wielokrotnie atakowany. Za cesarza Septymiusza Sewera postanowiono o odbiciu „Starej Północy”. Obszar udało się zająć w 208 roku n.e. Tereny te Rzymianie zajmowali przez kilka następnych lat, dlatego mur niekiedy nazywa się wałem Sewera.
