Rozdziały
Colonia Claudia Victricensis została ufundowana przez Klaudiusza, miano osiedlać w niej weteranów. Miasto stało się też pierwszą stolicą prowincji, a żeby mogło tę funkcję pełnić, ulokowano w nim liczne budowle publiczne, w tym między innymi świątynię kultu cesarskiego.
Świątynię wybudowano w okresie pomiędzy 49 a 60 r. W 54 r., zaś po śmierci Klaudiusza i zaliczeniu go w poczet bogów została poświęcona jego czci, stając się Templum Divi Claudii („Świątynią Uświęconego Klaudiusza”).
Miała formę klasycznej świątyni ośmiościennej, bez okien, ustawionej idealnie w osi północ-południe. Fundament powstał poprzez wylanie rzymskiego betonu do wcześniej wykopanych rowów. Obiekt wykonano z budulca sprowadzanego z najodleglejszych zakątków prowincji, w tym tzw. marmuru z Purbeck, jednak do wykończenia użyto m.in. rzadkiego i cennego marmuru pochodzącego z Tunezji. Cella miała powierzchnię 285 m2, wysokość ok 20 m nad podium, a wchodziło się do niej idealnie od południa. Po wzdłuż obydwu dłuższych ścian Celli ustawiono równolegle do nich kolumny w ten sposób, że przerwy między nimi wynosiły dwie i ćwierć średnicy pojedynczej kolumny – był to tak zwany eustyl. Zgodnie z klasycznym szablonem świątyni kolumny ustawiono również równolegle do jej południowej ściany. Dwie środkowe kolumny, pomiędzy którymi prowadziła droga do wejścia, w przeciwieństwie do pozostałych, były oddalone od siebie o trzy średnice. Najpewniej wewnątrz celli ustawiono konny posąg Klaudiusza, którego głowę odkryto później w Suffolk (prawdopodobnie została wywieziona jako łup po zdobyciu i zniszczeniu miasta przez buntowników). Ołtarz świątynny ustawiono przed świątynią, na wprost schodów na podium.
Rewolta Boudiki
Colonia Claudia Victricensis, jako stolica rzymskiej Brytanii, stało się pierwszym celem Boudiki, zbuntowanej królowej Icenów. Gdy tysiące Brytów wlały się na przedmieścia i rozpoczęły rzeź rzymskiej ludności, mieszkańcy schronili się w murach świątyni osłaniani przez niewielką ilość żołnierzy z formacji pomocniczych oraz milicję sformowaną z mieszkańców, głównie weteranów, których po zakończeniu służby osiedlono w tej kolonii. Nawet bogowie nie mogli pomóc oblężonym – Swetoniusz Paulinus z większością wojsk znajdował się w Walii, zaś reszta rzymskich oddziałów była mocno rozproszona w terenie. Niewielkie siły wyasygnowane z IX Legionu zostały otoczone i zniszczone nim dotarły do miasta. Po dwóch dniach odpierania ataków nieprzyjaciela dysponującego miażdżącą przewagą liczebną i wdarciu się Celtów do samej świątyni Rzymianie złożyli broń, po czym zginęli w mękach.
Po pokonaniu Boudiki Rzymianie zdecydowali się na odbudowę miasta. Odbudowano także świątynie, która teraz robiła jeszcze większe wrażenia, zyskała bowiem otaczające je – długie na 120 m – arkady. Wejście na tak wydzielony teren świątynny prowadziło pod imponującym łukiem (o szerokości 8 m) Świątynia Klaudiusza miała pokazać ujarzmionym Brytom, że Rzymu nie da się pokonać – po każdej klęsce powstaje jeszcze silniejszy i wspanialszy. O więcej, postarano się by klęska roku 61 się nie powtórzyła – miasto okolono kamiennymi murami, które uchroniły świątynię Klaudiusza aż do rozpadu rzymskiej władzy w Brytanii w V wieku.
Na podstawie znalezisk archeologicznych niektórzy badacze formułują tezę, że w okresie późnego cesarstwa (nie później niż w 395 r.) świątynia Klaudiusza została przebudowana na chrześcijański kościół.
Epilog
Porzucona świątynia znalazła się ponownie w kręgu zainteresowania w czasach normandzkich. Wtedy to prawdopodobnie rozebrano ją do fundamentów (w tym kolumny, których rdzenie były ceglane), zaś na samym betonowym fundamencie wybudowano zamek, gruntownie przebudowany w późniejszych latach. Colchester Castle stoi do dzisiaj, a w zorganizowanym w nim muzeum możemy podziwiać relikty ponad 2 tys. lat historii tego regionu, w tym bogatą kolekcję starożytności rzymskich, m.in. szkła.
