Insula czyli rzymska kamienica była miejscem zamieszkania zwykłych obywateli Rzymu. Insule były budowlami o powierzchni od 300 do 400 m2 i wysokości od 15 do 20 m. Kamienice liczyły sobie kilka pięter, a ściany miały pełne okien i drzwi wychodzących na ulice, które otaczały je najczęściej z czterech stron. Ściany musiała mieć co najmniej 45 cm grubości.
W okresie wczesnego cesarstwa Rzym był rzeczywiście centrum świata. Wcale nie dlatego, że na Forum Romanum znajdował się Pępek Świata (Umbilicus Mundi) w postaci okrągłej świątynki, nie dlatego, że przy Złotym Kamieniu Milowym (Miliarium Aureum) zbiegały się wszystkie drogi ówczesnego cywilizowanego świata. Rzym był wówczas miastem najwiekszym, a co za tym idzie – najgęściej zaludnionym. Historycy szacują liczbę mieszkańców w tym okresie na 1 milion na powierzchni ok. 2000 hektarów. Nic dziwnego, że czynsze, ceny gruntów i domów były niebotyczne. W zasadzie w czasach Oktawiana Augusta na mieszkanie w Rzymie mogli sobie pozwolić albo obywatele bardzo bogaci, albo gotowi znosić wszelkie niewygody mieszkań w kamienicach.
Na ok. 1700 villi patrycjuszowskich przypadało w Rzymie ok. 45 tysięcy kamienic – insuli z mieszkaniami do wynajęcia.
Dom zamożnego obywatela zajmował czasami znacznie większą powierzchnię niż insula. Stanowił zamknięty kompleks, najwyżej jednopiętrowy pozbawiony okien od strony ulicy. Wysokość pięter jak i grubość ścian insuli regulowały ścisłe normy budowlane i przepisy prawne. Miało to zapobiegać zawalaniu się byle jak w pośpiechu budowanych domów. Niestety, ze względu na niską często jakość materiałów budowlanych wypadki takie zdarzały się nader często. Oktawian August wprowadził limit pięciu pięter. Po wielkim pożarze z 64 roku n.e., Neron wprowadził nowe rozwiązanie, które zakazywało wznoszenia insuli, wyższych niż 7 pięter. Trajan następnie obniżył ten pułap do 6 pięter.
Drugim poważnym zagrożeniem dla mieszkańców kamienic były pożary, mieszkania bowiem ogrzewano piecykami z brązu na żar drzewny, oświetlano lampkami oliwnymi a nawet pochodniami, podczas gdy kamienice zbudowane były w znacznej mierze z drewna (belki stropowe, schody, okiennice). W celu zminimalizowania skutków pożaru, Neron nakazał pozostawianie 3 metrowych przerw pomiędzy kamienicami. Te przerwy, miały utrudnić przedostawanie się ognia na sąsiednie budynki. Ponadto nakazał instalowanie specjalnych platform dla strażaków, a także nakazał wznoszenie budowli, z materiałów bardziej odpornych na ogień. Dopiero Trajan nakazał budowę domów z materiałów odpornych na ogień.
Na parterze insuli znajdować się mogły sklepy, najczęściej jednoizbowe, albo mieszkanie właściciela. Schody na wyższe kondygnacje wiodły prosto z ulicy, zaś komfort mieszkań (coenacula) malał wraz z wysokością. Co prawda, wraz ze spadkiem wygód, malał tez czynsz, ale nie była to wielka pociecha. Najwyższe kondygnacje przypominały raczej prowizoryczne klitki niż lokale mieszkalne.
Nie zawsze jednak właściciel mieszkał w swojej kamienicy. Bardzo często ich właścicielami byli patrycjusze rzymscy, którzy w ten sposób zyskiwali jeszcze jedno źródło dochodu. Insulami w ich mieniu zajmowali się wyspecjalizowani zarządcy (insularii), wyzwoleńcy lub niewolnicy mieszkający w danej kamienicy. Oni pełnili funkcje administratorów, czyli ściągali czynsze, zajmowali się remontami, pilnowali porządku itp.
Dostęp do bieżącej wody oraz urządzenia sanitarne zagwarantowane mieli jedynie mieszkańcy na parterze. Lokale na wyższych kondygnacjach były już tego pozbawione. Ich mieszkańcy korzystali z łaźni i latryn publicznych. Popularnym urządzeniem były także nocniki, których zawartości często potem były wyrzucane przez okno na ulicę.
Wodę na potrzeby codzienne przynoszono z fontann lub studni w podwórzu. W każdej insuli znajdował się też odpowiedni zapas wody w dużych glinianych lub brązowych pojemnikach (dolia), gromadzonych na wypadek pożaru.
Jedne z najlepiej zachowanych insuli obecnie znajdują się w Ostii.
