Pomerium był to święty pas ziemi położony wzdłuż murów miasta, wewnątrz i na zewnątrz, o charakterze sakralnym wyznaczający granice miasta Rzym. Nazwa post murus oznacza „za murami”.
Zwyczaj wyznaczania pomerium pochodził od Etrusków. Według legendy Romulus w 753 roku p.n.e. wyorał pługiem bruzdę na zachodnim wierzchołku Palatynu, wytyczając w ten sposób granice miasta (Roma quadrata). Przez pomerium rozumiano również wewnętrzny obszar miasta. Linię pomerium poświęcano bóstwom podziemnym. Jej przekroczenie było niedozwolone i zagrożone śmiercią z powodu rytualnej zmazy. Podczas wyznaczania granicy kilkakrotnie podnoszono pług, pozostawiając niezaoraną ziemię. W tych miejscach powstawały bramy. Linię pomerium oznaczano później kamiennymi słupami i wzdłuż niej starano się poprowadzić wały i mury obronne. Mury oprócz roli obronnej spełniały też ważną funkcję religijną, oddzielając zewnętrzny obszar nieuporządkowany, „chaotyczny”, zamieszkany przez demony, od wewnętrznego „zorganizowanego”, ponieważ posiadał środek. Środek wyznaczony był w pojęciu rzymskim poprzez dziurę wykopaną w ziemi przed rozpoczęciem jakiejkolwiek budowy w mieście, określającą centrum miasta.
W przypadku Rzymu, podążając za rozbudową miasta, wyznaczano uroczyście nowe pomerium. Następowało to z opóźnieniem, co powodowało perturbacje komunikacyjne wewnątrz organizmu miejskiego. Dopiero na przełomie II i I wieku p.n.e. pomerium objęło teren zamieszkany już za Serwiusza Tuliusza (druga połowa VI wieku p.n.e.), a i to z wyłączeniem Awentynu, który w obręb pomerium wszedł dopiero za panowania cesarza Klaudiusza. Ostatni raz pomerium wyznaczono za panowania cesarza Aureliana w 271 roku n.e., ustanawiając je wzdłuż wybudowanych wówczas murów obronnych. Mur Aureliana miał 19 km długości (duża część zachowała się do dziś).
Pomerium miało znaczenie kultowe i prawne. Oddzielne wróżby urzędowe należało wykonywać dla obszarów wewnątrz i na zewnątrz pomerium. W obrębie pomerium nie można było przebywać uzbrojonemu wojsku ani wykonywać wyroków śmierci. Dokonywać można było pochówku jedynie Westalek i specjalnie zasłużonych Rzymian. Dopiero po zwycięstwie chrześcijaństwa w IV wieku n.e. zaczęły powstawać przykościelne cmentarze wewnątrz miasta. Pomerium rozgraniczało zasięg władzy cywilnej i wojskowej. Imperium wojskowe nie obowiązywało w jego granicach. Stąd wodzowie w niepewnych czasach schyłku republiki często zwoływali Senat w świątyniach na Polu Marsowym, które leżało już poza pomerium. Do miasta nie można było, z wyjątkiem triumfów, wchodzić z bronią. Z tego powodu na Polu Marsowym zbierały się również komicja centurialne. Na znak nieograniczonej władzy urzędników rzymskich poza Miastem, liktorzy wychodząc z niego wkładali topór przy przekraczaniu pomerium do noszonego w lewej ręce pęku rózg (fasces). W obręb pomerium nie mieli prawa wchodzić hostes populi Romani („wrogowie ludu rzymskiego”). Dlatego posłów państw będących z Rzymem w stanie wojny lub rozejmu Senat przyjmował w świątyni Bellony na Polu Marsowym. Nawet Cezar musiał uszanować pomerium i wizytująca go Kleopatra nie przekroczyła granic Miasta.
