Rozdziały
Juliusz Cezar przeszedł do historii jako zdobywca Galii oraz twórca nowego ustroju, który znalazł naśladowców w różnych epokach. Mało znane szerszemu ogółowi czytelników są jego działania militarne na wcześniejszych etapach kariery tzn. w okresie sprawowania urzędu propretora w Hiszpanii, gdzie przyszły zwycięzca Galów po raz pierwszy dowodził większym zgrupowaniem wojsk.
Zadłużony propretor
Cezar rozpoczął karierę militarną w Azji pod rozkazami Marka Termusa. Brał udział w zdobyciu w 80 p.n.e. Mityleny, jedynego miasta w Azji, które stawiało opór Republice jeszcze po klęsce Mitrydatesa. Podczas walk otrzymał w uznaniu zasług wojennych corona civica. Następnie służył pod rozkazami P. Serwiliusza Vatii przeciw Izaurom. Gdy w 74 p.n.e. Mitrydates zaatakował prowincję Azję, Cezar stanął na czele „wolnej kompanii” broniącej jej przed atakami króla Pontu. Prawdziwy chrzest bojowy Cezara jako dowódcy większej armii przypada na okres pełnienia przez niego funkcji propretora w Hiszpanii Dalszej w 62/61 p.n.e. Senat przydzielił mu tą prowincję ze względu na jego doświadczenie, które zdobył jako kwestor na tych terenach. Sytuacja Cezara przed objęciem tej funkcji nie była godna pozazdroszczenia, gdyż był on ogromnie zadłużony. Stanowisko propretora dawało możliwość wzbogacenia się, co mogło podreperować jego finanse. Początkowo wyjazd Cezara do prowincji stanął pod znakiem zapytania, gdyż wierzyciele chcieli go zablokować do momentu spłacenia wszystkich długów. Cezar roztropnie poprosił o pomoc Krassusa, który natrętnym wierzycielom dał porękę na 830 talentów. Sam Cezar doszedł do porozumienia z niektórymi z nich, obiecując im udział w bogactwie uzyskanym z prowincji. Świeżo upieczony propretor nie załatwił wszystkich spraw związanych z nowym stanowiskiem, dotyczących kwestii rekrutacji personelu, finansów i wojska. Chciał w ten sposób uniknąć możliwych przeszkód utrudniających opuszczenie stolicy.
Działalność Cezara w Hiszpanii Dalszej
Zamiarem Cezara było nie tylko zdobycie nowych funduszy w czasie urzędowania w tej prowincji, ale również uzyskanie sławy w kampanii wojennej, co zwiększyłoby jego szanse w staraniach o konsulat w roku następnym. Jeszcze z czasów sprawowania kwestury w Hiszpanii znał miejscowe stosunki. Miał też dobre kontakty z kupcami z Gades, którym nieraz wyświadczał przysługę, np. ułatwił audiencję przed Senatem.
Swoje urzędowanie rozpoczął od zwiększenia liczebności wojska, które wzmocnił zaciągami wśród tubylców. Armia rzymska zwiększyła się z 20 do 30 kohort. Następnie, by zjednać sobie ludność prowincji, Cezar przedsięwziął kampanię przeciw mieszkańcom gór Hermium na południe od Tagu. Dopuszczali się oni napadów rabunkowych na sąsiednie społeczności. Cezar zażądał od górali opuszczenia warownych siedzib i osiedlenia się na równinach pod pretekstem rozbrojenia. W rzeczywistości rozumiał, że ci i tak odmówią, a on zdobędzie przez to pretekst do wojny. Rozpoczęty na przełomie sierpnia i września 61 p.n.e. atak na Hermium był wstępem do dalszych działań.
Po ujarzmieniu górali wojska rzymskie ruszyły na przyległe tereny zamieszkałe przez pasterzy i rolników, którzy stawili im opór. Przed starciem niepokorni tubylcy ewakuowali swój dobytek i rodziny za rzekę Duero. Wypuścili w stronę Rzymian swe stada bydła w nadziei, że żołnierze propretora rozproszą się po okolicy w pogoni za nimi. Wbrew tym naiwnym oczekiwaniom, legioniści natarli na ich szeregi i zadali im klęskę. Po ich pogromie Cezar musiał po raz kolejny zmierzyć się z góralami z Hermium, którzy ponownie chwycili za broń. Ruszyli nad brzeg Atlantyku i przedostali się na jedną z wysp Oceanu. Cezar po dotarciu na zachodni brzeg Półwyspu Iberyjskiego wysłał na tratwach oddział wojska, który po desancie na wyspę obsadzoną przez buntowników został wycięty w pień. Na tym etapie przerwano działania, a oddziały Cezara wycofały się do Kordoby na leże zimowe. W kolejnych miesiącach propretor zajmował się palącymi sprawami mieszkańców prowincji. Jedną z nich był problem wzrastającego zadłużenia miejscowej ludności. Cezar, osobiście borykający się z długami, wydał ustawę, w myśl której wierzyciele mogli w ciągu roku zajmować tylko 2/3 dochodów dłużników, a nie jak do tej pory 100% ich wartości. Zniósł również coroczną kontrybucję nałożona na miejscowe plemiona jeszcze w czasach wojny z Sertoriuszem.
Cezar umiejętnie pozyskał sobie miejscowe elity, a jeden z ich przedstawicieli, L. Korneliusz Balbus z Gades został jednym z jego najbliższych powierników i przyjaciół. Była to ciekawa postać, która może być wzorem skuteczności asymilacji prowincji prowadzonej przez Rzym. Balbus już wcześniej dał się poznać jako stronnik Rzymu, wspierając wojska najeźdźców, za co został nagrodzony rzymskim obywatelstwem. Cezar mianował go prefectus fabrum – dowódcą rzemieślników w legionach. Właśnie dzięki niemu wódz rzymski przyznał jego rodzinnemu miastu przywileje. Tymczasem nastał sezon kampanii wojennej i Cezar ponownie skierował legiony przeciw góralom z Hermium, okupującym wyspę na Atlantyku. Tym razem propretor do desantu wojska użył okrętów dostarczonych przez zaprzyjaźnione miasto Gades. Drugie starcie na wyspie zakończyło się pogromem niepokornych górali. Następnym celem armii Cezara było miasto Brigancjum, które przestraszone widokiem okrętów rzymskich, otworzyło przed wojskami propretora swe bramy.
Podsumowanie
Urzędowanie Cezara w Hiszpanii przyniosło mu spodziewane sukcesy wojenne oraz zasoby, którymi mógł spłacić ogromne długi zaciągnięte w Rzymie. Wpłynęło też na rozbudzenie jego ambicji, gdyż od tej pory jeszcze bardziej zapragnął podbojów i bogactw czerpanych z ujarzmionych terenów. Podczas swej działalności w Hiszpanii Dalszej Cezar pokazał swe zdolności organizacyjne i militarne, które ponownie ujawnią się podczas wojny galijskiej. W Hiszpanii dają się też zauważyć takie zalety Cezara, jak konsekwencja w dążeniu do celu i umiejętność pozyskiwania miejscowej ludności.
