Rozdziały
Trzecia wojna punicka (opisywana także jako „III wojna punicka”) miała miejsce w latach 149-146 p.n.e. i doprowadziła do ostatecznego upadku wielkiego wroga Rzymian – Kartaginy.
Tło wydarzeń
Po przegraniu dwóch wojen punickich Kartagińczycy byli osłabieni militarnie i gospodarczo. Nie mieli stałej armii, a sytuacja wewnętrzna była chaotyczna. W wyniku poprzedniej wojny utraciła swoich sojuszników oraz spłacić musiała ogromne reparacje wojenne w wysokości 10 tysięcy talentów w srebrze (spłacać je miano po 200 talentów rocznie, przez 50 lat).
Odbudowa gospodarki kartagińskiej rozpoczęła się tuż po zakończeniu działań wojennych w II wojnie punickiej, głównie za sprawą samego Hannibala. Systematyczny rozwój państwa został jednak zahamowany w połowie II wieku p.n.e., kiedy to władca Numidii, Masynissa, starał się rozwinąć swój twór państwowy kosztem Kartaginy. Doskonale wiedział, że Kartagina nie posiada prawa do samodzielnego wypowiadania wojny, zgodnie z traktatem rzymskim z 201 roku p.n.e. Liczył, że pokonując Kartaginę utwierdzi swoje panowanie w Afryce Północnej oraz zatrzyma ekspansję Rzymu na tym obszarze. Z samej Kartaginy chciał utworzyć stolicę swojego przyszłego mocarstwa.
Sytuacja Kartaginy była tragiczna. Wiadome było, że senat rzymski nie zgodzi się na podjęcie działań wojennych przez stronę kartagińską. Jednocześnie, jeżeli Kartagina by nie wystąpiła zbrojnie przeciw agresorowi została by podbita. Atak Numidii na terytorium Kartaginy spotkał się jednak ze sprzeciwem arystokracji kartagińskiej, która wymusiła na rządzących wypowiedzenie wojny wbrew postanowieniom układu kartagińsko-rzymskiego. Zaistniałą sytuację wykorzystały wpływowe koła rzymskich polityków z Markiem Porcjuszem Katonem na czele, którzy dążyli do ostatecznego rozprawienia się z Kartaginą. Po dziś dzień pamiętane są słynne słowa Katona, gorąco nienawidzącego Kartaginy, ceterum censeo Carthaginem esse delendam („A poza tym sądzę, że Kartaginę należy zniszczyć”). Rzymski senator tymi słowami zawsze kończył swoje mowy, nawet jeśli nie dotyczyły one Kartaginy. Katon uważał, że Rzymianie nigdy nie będą mieli poczucia bezpieczeństwa i wolności, dopóki Kartagina nie zostanie zniszczona. Diametralnie różne stanowisko prezentował Publiusz Korneliusz Scypion Nazyka, który był przeciwny atakowaniu i burzeniu Kartaginy.
W 151 roku p.n.e. Numidia przeprowadziła jeden z wielu napadów na kartagińskie terytorium i obległa miasto Oroscopa. Arystokracja zdecydowała się wysłać wojskową ekspedycję, liczącą 25.000 żołnierzy, aby odrzucić agresorów od murów miasta. Nieszczęśliwie jednak, wojska punickie poniosły porażkę, a w rezultacie Kartagina objęta została kolejnym 50-letnim obowiązkiem spłacania długu Numidii.
Zaznaczyć należy także, że w 151 roku p.n.e. Kartagina spłaciła wszystkie reparacje wojenne, tym samym uważając, że stała się niezależna od Rzymu, a traktat kończący II wojnę punicką wygasł. Zupełnie inne podejście mieli Rzymianie, według których porozumienie wciąż obowiązywało, a Kartagina była podporządkowana Republice oraz jej sprzymierzeńcom. Z drugiej strony, fakt że Kartagina spłaciła swój dług i nie musiała już więcej wysyłać pieniędzy do Rzymu, jedynie utwierdzał Rzymian, że czas pokoju minął. Ponadto wciąż rozwijająca się stolica Republiki (w połowie II wieku p.n.e. liczyła około 400.000 populacji i wciąż rosła), wymagała większych dostaw zboża i pożywienia.
W 149 roku p.n.e. Rzym ogłosił wojnę z Kartaginą. Punijczycy jednak, na wieść o tej decyzji, zobligowali się oddać setkę dobrze urodzonych dzieci kartagińskich, jako zakładników do Rzymu, w zamian za prawo do swojej ziemi i samodzielne rządy. Nieoczekiwanie jedno z miast Kartaginy – Utyka przeszło na stronę Rzymu, a rzymska armia w liczbie 80.000 żołnierzy wybrała to miejsce na swoje obozowisko. Ostatecznie konsulowie zmusili Kartaginę do oddania całego sprzętu wojennego, by potem wydać wyrok śmierci na miasto. Przedstawiono Kartagińczykom ultimatum, albo opuszczą miasto i osiedlą się w odległości 15 km od morza, albo miasto zostanie doszczętnie zniszczone. Wyrok został odrzucony przez władze kartagińskie, które zleciły natychmiastowe umacnianie stolicy.
Wojna
Postanowiono wysłać dwa legiony do Afryki w celu zlikwidowania Kartaginy. Źle dowodzona i źle wyszkolona armia rzymska okazała się totalnie nieprzygotowana do walk ze zdesperowanymi mieszkańcami, w wyniku czego kampania (nazywana Tertium Bellum Punicum) rozpoczęła się szeregiem klęsk. Główna ekspedycja wojskowa konsulów Maniusa Maniliusa i Luciusa Marciusa Censorinusa przypuściła szturm na stolicę z dwóch stron. Atak został jednak odparty przez Punijczyków dowodzonych przez Hasdrubala i Himilco Phameasa. Manilius stracił ponad 500 ludzi, kiedy zostali zaskoczeni przez kartagińską jazdę, w trakcie zbierania drewna w pobliżu jeziora Tuniskiego.
Jeszcze gorszą porażkę poniosła rzymska flota, która stanęła w płomieniach w wyniku zręcznych działań punickiej floty, która zmusiła rzymskie miotacze ognia do ustawienia się pod wiatr. W wyniku następnej porażki Maniliusa pod Nepheris (twierdza na południe od stolicy), został on zastąpiony przez konsula Calpurniusa Piso w 149 roku p.n.e. Jedyną osobą kompetentną w walkach w Afryce okazał się ówczesny trybun IV legionu, wnuk Scypiona Afrykańskiego, Scypion Emilianus. Wykazał się on odwagą i jasnością umysłu, często ratując swoich żołnierzy od śmierci. Jego interwencja uchroniła cztery kohorty, uwięzione w wąwozie. W międzyczasie konsul Piso, jesienią 148 roku p.n.e., został odrzucony od miasta Aspis (obecna Kelibia), by potem także wycofać się spod Hippagreta – miasta na północy (obecna Bizerta). Wydarzenia te spowodowały, że senat zdecydował się go odwołać w 147 roku p.n.e. i wybrać na konsula (a potem na gubernatora Afryki) Scypiona. Zimą 147-146 p.n.e. Scypion zdobył twierdzę Nepheris. Emilianus okazał się zbawcą Rzymu, tak jak Scypion Afrykańczyk Starszy (jego dziadek) w II wojnie punickiej.
Gdy tylko Scypion znalazł się w Afryce, skoncentrował się na szkoleniu i podwyższaniu morale armii. Zadbał o dobre zaopatrzenie wojska oraz wszelkie sprawy organizacyjne. Po drobnych potyczkach, udało mu się dotrzeć do Kartaginy, którą następnie obległ.
Kartagińczycy skutecznie wytrzymywali oblężenie Kartaginy od 149 do wiosny 146 roku p.n.e. Ostateczny szturm wojsk Scypiona spowodował wdarcie się legionistów za mury miasta i mimo odwagi oraz poświęcenia mieszkańców miasto zostało zdobyte.
Konsekwencje
W wyniku głodu panującego w stolicy Kartaginy, podczas ostatnich miesięcy oblężenia, zginęło wielu Kartagińczyków. Kartagina na rozkaz senatu rzymskiego została doszczętnie zniszczona (burzenie miasta trwało 17 dni), a ziemia na której miasto się znajdowało przeklęta. Tereny byłego państwa przekształcono w nową prowincję Afrykę, a mieszkańców wysiedlono, wymordowano, a pozostałych przy życiu (50 tysięcy) sprzedano w niewolę. Tereny Kartaginy zostały zaanektowane i według systemu rzymskiego przekształcone w prowincję Africa. Konsul i zwycięzca Scypion Emilianus otrzymał przydomek „Afrykański”, podobnie jak dziadek, i po dziś dzień znany jest jako Scypion Afrykański Młodszy. Samo imię Kartaginy starano się wymazać z pamięci i historii. Nigdy już nie odrodził się jeden z największych rywali Rzymu przed naszą erą.
Najważniejsze bitwy konfliktu
149 p.n.e. – bitwa pod Nepheris
- Kartagińczycy Hasdrubala zwyciężają Rzymian Maniliusa
148 p.n.e. – oblężenie Hippagrety
147 p.n.e. – bitwa morska przy porcie kartagińskim
147 p.n.e. – druga bitwa pod Nepheris
146 p.n.e. – oblężenie Kartaginy
- wojska Publiusza Korneliusza Scypiona Młodszego zdobywają miasto i zgodnie z decyzją Senatu burzą Kartaginę
