Rozdziały
Gladius (dosłownie oznacza „miecz”; l.mn. gladii) był to miecz rzymski wykorzystywany w legionach w okresie republiki i cesarstwa, od III wieku p.n.e. do III wieku n.e. Później gladiusa zastąpiła jego wydłużona forma, spata, która weszła także w skład uzbrojenia jazdy. Co ciekawe, nazwa gladius narodziła się prawdopodobnie od gladiatorów, którzy często wykorzystywali ją do walk na arenie.
W początkowym okresie republiki, Rzymianie używali mieczy greckich, a potem galijskich. Wraz z drugą wojną punicką w wojskach rzymskich używany zaczął być miecz typu hiszpańskiego, który zapożyczono od Celtyberów; stąd też pełna nazwa miecza – gladius Hispaniensis.
Gladius stosowany był zarówno do cięć, jak i pchnięć, przy czym częściej wykorzystywano tą drugą formę walki. Niewielka jego wielkość oraz dobrze wykształcone ostrze pozwalały nie tylko na sprawne i dość swobodne manewrowanie mieczem, ale też na bardzo dużą dokładność wykonywania pchnięć.
W miarę rozwoju techniki i sztuki wojennej gladius uległ zmianom konstrukcyjnym; przede wszystkim jeśli chodzi o ostrze (głownię), które początkowo liczyło od 75 do 85 cm, a ostatecznie osiągnęło długość od 80 do 100 cm. Ostrze wykonane z żelaza posiadało ość idącą przez środek oraz ostro zarysowany szczyt. Rękojeść natomiast posiadała kulistą głowicę z drewna lub z rogu, której trzon był karbowany albo ujęty w obłe pierścienie, z mało wydatnym pudełkowatym jelcem. Rękojeść miecza bogato zdobiono, nierzadko do tego celu posługiwano się srebrem czy złotem, zwłaszcza wśród wysokich oficerów.
Gladius noszony był przez lewe ramię po prawej stronie w pochwie (vagina) okutej metalem. Pas służący do noszenia miecza zwano balteus. Poza mieczem, każdy legionista, za pasem nosił jeszcze krótki sztylet (pugio), który służył jako broń zapasowa.
Sposób walki gladiusem
Tak jak już wcześniej zostało wspomniane gladius służył głównie do zadawania pchnięć. Było to zdeterminowane sposobem walki stosowanym przez piechotę rzymską. Legioniści walczyli w zwartym szyku w bliskim dystansie, co nie umożliwiało stosowania broni długiej. Żołnierze idąc na przeciwnika trzymali swoje miecze w prawej ręce, a tarcze w lewej, tworząc tym samym ścianę ponabijaną ostrzami. Gdy ścierali się z przeciwnikiem, wystawiali swoje miecze i zadawali ciosy kłute.
O nieskuteczności długich mieczy w zwarciu z rzymską piechotą przekonali się właśnie Celtowie, którzy w ścisku nie mogli wywijać swoimi długimi mieczami.
Tak skuteczność i użycie gladiusa opisywał Wegecjusz:
Byli oni także wyuczeni [starożytni żołnierze], nie ciąć, ale dźgać mieczami, ponieważ Rzymianie nie tylko, że lekceważyli tych, którzy walczyli ostrzami tej broni, ale zawsze również uważali ich za łatwy łup. Uderzenie ostrzem, nawet zadane z dużą mocą, rzadko zabija, jako że witalne części ciała chronione są zarówno przez zbroję, jak i kości. W przeciwieństwie do tego, pchnięcie sztychem, choćby przebiło ciało jedynie na dwa cale, zazwyczaj jest śmiertelne. Poza tym w postawie charakterystycznej dla uderzania mieczem, niemożliwością jest uniknąć odsłonięcia prawego ramienia i całej prawej strony, zaś przy pchnięciu przeciwnie – ciało jest zasłonięte podczas wykonywania pchnięcia, zaś przeciwnik otrzymuje cios, nim w ogóle zdąży ujrzeć miecz. To była metoda walki głównie używana przez Rzymian, zaś powodem, dla którego trening rekrutów odbywał się przy użyciu broni tak ciężkiej, było to, że kiedy już przyszło do noszenia zwykłych mieczy, dużo lżejszych, wielka różnica, którą odczuwano, pozwalała im walczyć z większym bezpieczeństwem i ochotą podczas boju.
– Wegecjusz, De re militari
Typy gladiusa
Wraz z rozwojem i udoskonalaniem broni wytworzyły się cztery typy gladiusa:
- Gladius Hispaniensis – miecz, używany od drugiej wojny punickiej (218-201 p.n.e.) do około 20 p.n.e., miał długość od 74 cm do 81 cm, gdzie ostrze miało od 64 do 69 cm.
- Mainz – ostrze miało długość od 66 do 70 cm. Miecz ważył ok. 1 kg. Miecz było eksportowany głównie na północ.
- Fulham – forma przejściowa pomiędzy typem Mainz i Pompejskim. Używany praktycznie zaraz po inwazji Aulusa Plautiusa na Bretanię, czyli 43 roku n.e. Ostrze miało długość 70 cm. Kształt jelca był zbliżony do formy płaskiej piramidy. Gałka na końcu rękojeści miała różne przekroje, od sześciokąta po okrąg. Był używany jako broń osobista centurionów.
- Pompeianus – używany za panowania cesarzy Klaudiusza i Nerona. Ostrze miało długość 60 cm.
