Lorica segmentata była to zbroja folgowa, zwana segmentową, złożona z pasów kutego żelaza. Rozpowszechniła się w legionach rzymskich od I do III wieku n.e.
Geneza
Geneza i pochodzenie segmentaty jest trudne do ustalenia z cala pewnością. Istnieje kilka co najmniej teorii m. in. o gladiatorskim rodowodzie segmentaty i nieskuteczności kolczugi (lorica hamata) przed bronią typy pilum, co ujawniło się w czasie starć pomiędzy legionistami podczas wojen domowych u schyłku republiki. Niezależnie od dyskusji na temat powstania segmentaty wydaje się, że było to wymysł typowo rzymski – nie posiadamy jednak na to definitywnego dowodu.
Zbroję segmentową noszono już na początku I wieku n.e., czego dowodem są znalezione egzemplarze lorica segmentata w Kalkriese (zachodnie Niemcy), a które należały do legionistów rzymskich w czasie bitwy w lesie Teutoburskim w roku 9 n.e. Zbroja segmentowa upowszechniła się za rządów Tyberiusza (14-37 n.e.). Była to zbroja wykonana całkowicie z metalu i była popularna zwłaszcza na zachodzie imperium.
Budowa
Pancerz składał się z metalowych (żelazo lub brąz) płytek pokrywających klatkę piersiową, ramiona i plecy oraz z 4 do 7 skórzanych pasów. Odkrycie dwóch zbroi z Corbridge w Wielkiej Brytanii (koło muru Hadriana) w 1964 roku, rzuciło światło na technikę wyrobu tej zbroi. Poszczególne płyty utrzymywał razem od wewnątrz skórzany rzemień. Zarówno z przodu jak i z tyłu, zapinano metalowe pasy. Części zbroi połączone były wewnątrz rzemieniami na nitach, zawiasami, zapięciami sztyftowymi, sprzączkami i haczykami. Jedyną ozdobą były brązowe rozetki na nitkach oraz dekoracyjne wycięcia zawiasowych płytek.
Pod pancerz zakładano tunikę, na którą niekiedy z kolei nakładano kolczugę zbudowaną z dwu odmian żelaznych pierścieni: pełnych oraz otwartych, która dobrze zabezpieczała żołnierza przed cięciami, a niekiedy i pchnięciami.
Uzupełnieniem pancerza był skórzany pas (cingulum militae), owijany kilkakrotnie wokół tułowia, zakończony kilkoma rzemieniami z metalowymi okuciami, które miały na celu ochronę podbrzusza przed cięciami. Zakładali go niżsi oficerowie i żołnierze. Dowódcy nosili jeszcze odpowiadający im stanowi, stosowny pasek (cinctorium). Utrata takiego pasa, stanowiła jedną z kar w wojsku.
Rodzaje lorica segmentata
Do dziś zidentyfikowane i sklasyfikowane są na podstawie znalezisk archeologicznych pancerze typu: Corbridge A i B oraz Newstead. Tego rodzaju zbroje zaczęły się pojawiać na pewno już za Tyberiusza. Były to pierwsze płytowe i w pełni funkcjonalne pancerze, pomijając mykeńską zbroję z Dendry (XV wiek p.n.e.).
Typ Corbridge A i B
Obecnie sklasyfikowany, jako pancerz typu A, był powszechnie używany w czasach Klaudiusza i inwazji Wielkiej Brytanii (43 rok n.e.). Pewne elementy znajdywane w miejscach baz zaopatrzeniowych na brytyjskim wybrzeżu sugerują ze w tym tez mniej więcej czasie w użycie wchodziła odmiana typu B. Rekonstrukcja i klasyfikacja tych pancerzy była jedynie możliwa dzięki wspomnianemu odkryciu z 1964 roku w Corbridge (dawniej Corstopitum) w pobliżu wału Hadriana. Znaleziono tam w drewnianej skrzyni ukrytej pod podłogą budynku obydwa typy. Różnica pomiędzy nimi znajduje się w sposobie mocowanie naramienników.
- Typ Corbridge A posiada naramienniki mocowane do osłon tułowia za pomocą skórzanych pasów i sprzączek.
- Typ Corbridge B ma naramienniki mocowane hakami do korpusu. Po dwa z przodu i z tylu.
Okucia pancerzy i elementy mocujące (często zdobne) wykonywano zasadniczo z brązu.
Typ Newstead
Kolejnym z zarazem ostatnim w pełni sklasyfikowanym pancerzem jest tzw. Newstead. Jego fragmenty znaleziono w pobliżu dawnego fortu rzymskiego Trimontium (Newstead) na terenie Szkocji. Pozbawiony haków oraz mocowań w postaci sprzączek i skórzanych pasków był ze wszystkich typów najmocniejszy i najbardziej wytrzymały oraz w pełni funkcjonalny. Prawdopodobnie jego przedstawienie pojawia się najczęściej na kolumnie Trajana. Pancerze takie pojawiły się prawdopodobnie ok. 70 – 80 roku n.e. i przetrwały do końca wieku II n.e. Używane coraz rzadziej w wieku III aż do całkowitego wycofania.
Funkcjonalność
Zaletą segmentaty był fakt, że dysponując ówczesnymi narzędziami i materiałami można ją było wykonać w 60 godzin. Był to elastyczny i relatywnie lekki pancerz w porównaniu z kolczugą i zbroją łuskową. Jej waga zależała po grubości użytej blachy. Ocenia się, między innymi na podstawie rozmiarów wykopanych pancerzy w Corbridge, że przeciętny wzrost mieszkańca Italii wynosił w tamtych czasach 160 – 165 cm. W związku z tym masa pancerza wynosiła ok. 6-7 kilogramów.
Pancerz ten jak każdy inny posiadał wady. Źle lub niedbale wykonane mocowanie powodowały niekończące się naprawy. Być może dlatego typ A i B zastąpiła segmentata typu Newstead. Segmentata nie chroniła też dostatecznie podbrzusza oraz pachy, ale te chronione były duża tarczą.
Takie zbroje miały swoje kontynuacje w czasach średniowiecza i renesansu a i później w polskiej wojskowości w czasach Jana III Sobieskiego znalazły swoje naśladownictwo.
