Rozdziały
| Imiona | Titus Aurelius Fulvius Boionius Arrius Antoninus |
|---|---|
| Panował jako | Imperator Caesar Titus Aelius Hadrianus Antoninus Augustus Pius |
| Czas panowania | 10 lipca 138 – 7 marca 161 n.e. |
| Urodzony | 19 września 86 n.e. |
| Zmarły | 7 marca 161 n.e. |
Antoninus Pius urodził się 19 września 86 roku n.e. w Lanuvinium jako Titus Aurelius Fulvius Boionius Arrius Antoninus. Antoninus Pius był cesarzem rzymskim w latach 138-161 n.e. Okres jego panowania, to czas pomyślności i pokoju często zwany Pax Romana.
Pochodzenie i kariera polityczna
Był synem i jedynym dzieckiem Tytusa Aureliusza Fulvusa, konsula roku 89 n.e. i Arrii Fadilli. Jego dziadek od strony ojca także posiadł konsulat. Dziad od strony matki nawet dwukrotnie. Ożenił się z Annią Galerią Faustyną, zwaną Faustyną Starszą. Antoninus usynowiony został w lutym 138 roku n.e. przez cesarza Hadriana.
Pochodził z rodziny senatorskiej z Nemausus (obecne Nimes) w Galii Narbońskiej. Ród przeniósł się potem do Italii, gdzie nabył majątki w Etrurii i nad Padem. Antoninus odziedziczył majątki i imiona po przodkach ze strony matki i ojca: Aurelius Fulvus po dziadku i ojcu; Boionius po babce od matki; a Arrius Antoninus po jej mężu.
Po śmierci ojca Fulvusa wychowywany był przez dziadka ze strony matki Gnejusza Ariusza Antoninusa i przez drugiego męża matki, Publiusza Juliusza Lupusa. Pomiędzy 110 a 115 rokiem n.e. poślubił Faustynę Starszą, córkę konsula Marka Anniusza Werusa. Miał z nią czworo dzieci: Marka Aureliusza Fulviusa Antoninusa, Marka Galeriusza Aureliusza Antoninusa, Aurelię Fadillę, Annię Galerię Faustynę (tzw. Młodsza), późniejszą żonę cesarza Marka Aureliusza. Obaj chłopcy i jedna z dziewcząt zmarli jeszcze przed 138 rokiem n.e. Potem ich prochy zostały przeniesione do mauzoleum Hadriana. Młody Pius stopniowo piął się w na szczeblach kariery. Po odbyciu kwestury i pretury Antoninus uzyskał konsulat w 120 roku n.e. Zwrócił na siebie uwagę cesarza Hadriana i został wybrany jednym z czterech prokonsulów administrujących Italią. Był członkiem cesarskiego consilium, czyli nieformalnej rady Hadriana. Niedługo potem został prokonsulem Azji (lata 134-135 n.e.).
Bezdzietny cesarz Hadrian zdecydował się adoptować 40-letniego Cejoniusza Kommodusa w 136 roku n.e., który był wyniesiony do godności cezara oraz przewidywany na następcę tronu. Nieoczekiwanie zmarł on jednak kilka miesięcy przed Hadrianem w 138 roku n.e. W takiej sytuacji cesarz zdecydował się adoptować Antoninusa Piusa. Hadrian adoptował go 25 lutego 138 roku n.e., pod warunkiem usynowienia przez Antoninusa: Marka Enniusza Werusa (późniejszego cesarza Marka Aureliusza), syna jego szwagra i Lucjusza Enniusza Werusa (późniejszego cesarza Lucjusza Werusa). Hadrian kazał adoptować chłopców z uwagi na potrzebę zapewnienia następstwa tronu. Antoninus w dniu adopcji liczył sobie 52 lata i nie posiadał męskiego potomka. Hadrian argumentował kandydaturę Antoninusa przed senatem twierdząc, że pochodzi z dobrego i szlachetnego rodu oraz wykazuje cechy dobrego władcy.
Panowanie
Ostatecznie mocno schorowany Hadrian zmarł dnia 10 lipca 138 roku n.e. i jego miejsce na tronie zajął Antoninus Pius. Pod koniec życia Hadrian zaczął podejmować kontrowersyjne decyzje, które głównie godziły w arystokrację. Senat pamiętając negatywne działania Hadriana nie godził się na jego deifikację. W końcu za sprawą nowego cesarza Senat, z dość dużymi oporami, uchwalił jego ubóstwienie. Antoninus otrzymał przydomek Pius, czyli „Pobożny”. Przydomek taki nadano mu, ponieważ gorliwie czcił rodzinę i przodków. Mówiono także, że to jego postawa w czasie kresu życia przybranego ojca, zagwarantowała mu taki przydomek. Antoninus miał odwieść Hadriana od samobójstwa i wspierać go w drodze do senatu. Ponadto cesarz wznosił posągi i świątynie dla Hadriana.
Antoninus pragnął kontynuować politykę ojca i zachować pokój wewnętrzny i zewnętrzny. Cesarz desygnował Marka Enniusza Werusa (Marek Aureliusz) na swego następcę. W 139 roku n.e. został on desygnowany na kwestora, a rok później na konsula; uzyskał także tytuł cezara, władzę trybuńską i imperium prokonsularne. Antoninus Pius pozostawił większość urzędników mianowanych przez Hadriana na zajmowanych stanowiskach, dokonując tylko kilku zmian. Nowym prefektem Rzymu mianował Gaiusa Bruttiusa Praesensa. Stanowisko prefekta pretorianów zajmował do 157 roku n.e. Marek Gavius Maximus.
Mimo prowadzenia pokojowej polityki nie udało się jednak uniknąć walk na granicach. W latach 138-161 n.e. można odnotować kilka znaczących kampanii. Namiestnik Brytanii Quintus Lollius Urbicus najechał tereny Kaledonii odnosząc zwycięstwa nad miejscowymi plemionami. Rozpoczęto w tym rejonie budowę nowej, umocnionej granicy na linii Clyde – Forth. Umocnienia te znane są jako Mur Antoninusa.
Źródła donoszą o niepokojach w Dacji w latach 157-159 n.e., które wymagały wysłania tam większych sił wojskowych, prawdopodobnie w postaci oddziałów wydzielonych z legionów. Po uśmierzeniu niepokojów Dację podzielono na trzy odrębne prowincje. Antoninus Pius wyznaczył królów państwom klientelnym Imperium Rzymskiego, m.in. Armenii i Kwadom. W 140 roku n.e. król Iberii Kaukaskiej złożył cesarzowi wizytę w Rzymie.
W latach 145-150 n.e. Cesarstwo musiało się zmierzyć z poważną rewoltą w Mauretanii. Do prowincji musiano wysłać dodatkowe oddziały pod dowództwem nowego senatorskiego namiestnika, który zastąpił ekwickich prokuratorów. W połowie lat pięćdziesiątych II wieku n.e. stłumiono powstanie Bygantów w Brytanii.
W Germanii Superior i Recji wybudowano nowe fortyfikacje graniczne, będące trzonem Limesu górnoreńskiego, chroniącego obszar Agri Decumates („Ziemie Dziesięcinne” – terytorium w Germanii, położone między Górnym Renem a Dunajem). Na wschodzie, w Syrii i Kapadocji nastąpiły przemieszczenia legionów i wzmocnienie wojskowej obsady granicy z państwem Partów. Antoninus Pius uregulował czas służby członków konnej gwardii cesarza (equites singulares augusti), którzy byli teraz zwalniani po odsłużeniu 25 lat.
Niepokoje pojawiły się także w Judei, w związku z czym cesarz cofnął zakaz obrzezywania wydany przez Hadriana.
Gdy w 141 roku n.e. zmarła cesarzowa Faustyna Starsza Senat zaliczył ją w poczet bogów, wybudował świątynię i igrzyska. Antoninus zdecydował się wówczas rozbudować fundusz alimentacyjny (alimenta dla dziewcząt) wprowadzony za Trajana, co miało poprawić stan ludnościowy Imperium. Fundusz ten nazywał się odtąd puellae Faustinianae. Cesarz był wspaniałomyślny także w czasie kataklizmów. Rzym zawsze spieszył z pomocą miastom i krainom dotkniętym klęskami naturalnymi. Było ich sporo za panowania Antoninusa: trzęsienia ziemi w Azji Mniejszej i na Rodos, pożary w Rzymie, Antiochii, Kartaginie, czy wylew Tybru.
Cesarz zapamiętany został także jako budowniczy i restaurator. Wiele budowli odnowiono, a w roku 141 n.e. cesarz polecił wybudować w Rzymie wspomnianą świątynię ku czci swej żony Faustyny (po jego śmierci budnek był dedykowany także jemu). W 145 roku n.e. Antoninus Pius wzniósł w Rzymie na Placu Marsowym świątynię boskiego Hadriana, czyli Hadrianeum.
Za panowania Antonina Piusa wzrosła pozycja greckich elit w cesarstwie. Dwaj Ateńczycy, Lucjusz Stacjusz Kwadratus i Herodes Atticus zostali konsulami w roku 142 n.e. W 143 roku n.e. retor Eliusz Arystydes wygłosił w Rzymie słynne przemówienie będące pochwałą Imperium Rzymskiego i rządów Antoninów. Grecy doceniali politykę cesarza w dziedzinie sądownictwa i wspierania helleńskiej edukacji. W 145 roku n.e. wykryto i zlikwidowano spisek przeciw cesarzowi zawiązany przez Korneliusza Priscianusa i Atiliusa Titianusa. Źródła informują, że po skazaniu bezpośrednich winnych cesarz zabronił dalszego śledztwa w sprawie domniemanej próby obalenia legalnej władzy. W roku 148 n.e. obchodzono hucznie dziewięćsetną rocznicę założenia Rzymu.
Za czasów Antoninus Piusa żył opisany przez Lukiana z Samosat filozof i przywódca religijny działający w Grecji i Azji Mniejszej Proteusz Peregrinos. Prawdopodobnie w tych właśnie czasach w Abonuteichos w Azji Mniejszej zaczął się rozwijać kult Glykona zapoczątkowany przez Aleksandra z Abunoteichos. Najprawdopodobniej za panowania Antoninusa poniósł męczeńską śmierć biskup Smyrny św. Polikarp. Święty Justyn Męczennik skierował do cesarza jedną ze swych Apologii. Na lata czterdzieste II wieku n.e. datuje się także działalność Marcjona z Synopy, chrześcijańskiego przywódcy religijnego i założyciela odłamu zwanego marcjonizmem. Rozpowszechniały się kulty i religie obiecujące nieśmiertelność i zbawienie, nastawione na zaspokojenie religijnych potrzeb jednostki. Rozwijał się kult Izydy i chrześcijaństwo. Wobec chrześcijan Antoninus Pius konsekwentnie kontynuował linię polityki religijnej Hadriana. Jedynie zadenuncjowanym chrześcijanom groziła kara śmierci.
Politykę ekonomiczną Antonina Piusa cechowała daleko idącą oszczędność w wydatkach państwowych. W miastach gnębionych kłopotami finansowymi niekiedy umieszczał na krótki czas specjalnych urzędników zwanych curatores rei publicae, by zlikwidować problemy ekonomiczne. Założył instytucję ratio privata dla pokrywania wydatków cesarza i jego rodziny. Pozostawił swoim następcom sporą nadwyżkę w skarbie. Jego rządy są często uważane za szczytowy okres rozwoju i pomyślności Cesarstwa Rzymskiego w niemal wszystkich dziedzinach. Gospodarka państwa rzymskiego, oparta na rolnictwie, rzemiośle i handlu osiągnęła apogeum rozwoju. Bogacące się warstwy wyższe Imperium podnosiły swój status i podkreślały zamożność poprzez fundowanie okazałych budynków w miastach na terenie całego Cesarstwa. W okresie panowania Antoninusa Piusa działał najwybitniejszy astronom i geograf starożytności, Klaudiusz Ptolemeusz z Aleksandrii. Około 140 roku n.e. napisał on swoje najważniejsze dzieło: Mathematike Syntaxis, w ktorym sformułował główne tezy astronomii geocentrycznej. Na lata 50. II wieku n.e. przypadają także początki działalności lekarza i uczonego Galena z Pergamonu, który zaczynał swą karierę jako lekarz gladiatorów. W dziedzinie literatury zaznaczyła się działalność Apulejusza z Madaury, autora powieści „Metamorfozy”.
W czasie swojego panowania Antoninus, w przeciwieństwie do Hadriana, nie miał większych problemów ze zdrowiem. Naturalnie starzejąc się zaczął się jednak garbić i pochylać, co bardzo go irytowało. Antoninus uważał, że władca powinien być zawsze wyprostowany. W tym celu przywiązywał na piersi i na plecach deszczułki lipowe, które miały mu pomóc utrzymać odpowiednią pozycję.
Około 160 roku n.e. Antoninus Pius zaczął zdradzać objawy choroby. Większą ilością obowiązków obarczał Marka Aureliusza i Lucjusza Werusa. Jako że bliższy mu był Aureliusz zmienił postanowienie Hadriana i ożenił go ze swoją córką Faustyną Młodszą, zrywając jej zaręczyny z Lucjuszem. Przeczuwając swoją śmierć przekazał oficjalnie opiekę nad państwem Markowi i wręczył mu złoty posążek Fortuny.
Śmierć
Zmarł 7 marca 161 roku n.e. w Lorium, najprawdopodobniej na niestrawność. Przekazy mówią, że przejadł się serem Banon. Został przez Senat jednogłośnie zaliczony w poczet bogów jako Divus Antoninus.
Antoninus Pius cieszył się powszechnie dobrą opinią z uwagi na swoją przystępność, łaskawość, umiłowanie pokoju i wysoce moralny tryb życia. Przebywał przez większość czasu w Rzymie i nie opuszczał Italii, przyjmując delegacje z wszystkich prowincji.
