Serwiusz Tuliusz

Serwiusz Tuliusz

Serwiusz Tuliusz (Servius Tullius) był szóstym, według tradycji rzymskiej, królem Rzymu. Był następcą Tarkwiniusza Starego i panował w latach 578-534 p.n.e. Miał pochodzenie etruskie podobnie jak poprzednik. Jego córka Tulia Starsza była żoną Tarkwiniusza Pysznego, ostatniego króla Rzymu.

Boskie pochodzenie

Większość rzymskich źródeł podaje, że matką Serwiusza była Ocrisia, młoda nobilka, którą sprowadzono do Rzymu po zdobyciu Corniculum. Jej mąż zginął broniąc miasta. Kobieta do Rzymu przybyła jako dziewica lub ciężarna. Trafiła na dwór królowej Tanakwili jako niewolnica; jednak ze względu na swoje dobre pochodzenie była traktowana z szacunkiem. Według jednego przekazu miała ostatecznie zostać żoną dobrze usytuowanego klienta Tarkwiniusza Starego; według drugiej legendy miała sprawować funkcje westalki. W czasie swojej posługi niespodziewanie, jedno z bóstw pod postacią jedynie członka, odbyło z nią stosunek.  Tanakwila uznała to za znak boski, który należał albo do larów, albo samego Wulkana. Legenda ta pozwoliła Serwiuszowi kreować wokół siebie aurę boskości, mimo że zarówno Ocrisia jak i Tanakwila pozostawiły to wydarzenie w sekrecie.

Zarówno rzymskie i greckie źródła podają, że Serwiusz Tuliusz wywodził ze stanu niewolniczego. Jednak fakt, że wychowywał się jako poddany królewskiego rodu, powodował że należał oficjalnie do szerokiego kręgu familii. Dopiero małżeństwo z córką Tarkwiniusza Starego pozwoliło mu sięgnąć wysokich szczebli polityki. Jak wskazują źródła wokół głowy śpiącego Tarkwiniusza unosiła się ognista poświata, która sugerowała jego przyszłą potęgę.

Dojście do władzy

Zabójstwo Tarkwiniusza w 578 roku p.n.e. otworzyło przed Serwiliuszem drogę do tronu. Zazdrośni o władzę synowie Ankusa Marcusza wynajęli dwóch zabójców, którzy zabili według nich nielegalnego władcę – Tarkwiniusza Starego. Tanakwila na wieść o zamachu kazała zamknąć pałac i publicznie ogłosiła, że regentem zostaje Serwiusz Tuliusz. Kiedy w międzyczasie król ostatecznie zmarł, w wyniku odniesionych ran, senat ogłosił Serwiusza nowym królem, a synowie Ankusa Marcjusza uciekli do miasta w Lacjum – Suessa Pometia. Jak wskazuje Tytus Liwiusz był to pierwszy raz, kiedy lud Rzymu nie miał wpływu na wybór nowego władcy.

Serwiusz Tuliusz jako król prowadził zwycięskie wojny z Wejami i Etruskami, które potwierdziły jego rządy. W czasie swojego panowania miał odbyć trzy triumfy nad Etruskami (25 listopada 571 roku p.n.e.; 25 maja 567 p.n.e.; trzeci nie jest znany).

Za swoich rządów Serwiusz Tuliusz rozpoczął budowę świątyni Diany na Awentynie, która miała być symbolem zawiązania się Związku Latyńskiego. Uważa się także, że to za jego sprawą zaczęto obchodzić Compitalia – rolnicze święto podczas, którego na wsi każdy rolnik budował małą kapliczkę z ołtarzem na granicy swych pól.

Reforma Serwiusza Tuliusza

Za rządów Serwiusza Tuliusza doszło do istotnej reformy wojskowej i społecznej, która była na tyle kompleksowa, że dotykała praktycznie każdej sfery życia ówczesnego Rzymu.

(I) Jedną ze zmian było utworzenie nowych dzielnic (tribus),  które powstały na zasadzie terytorialnej. Zmiana miała na celu ułatwienie zaciągów wojskowych i ściągania podatków. Serwiusz podzielił terytorium państwa na dzielnice miejskie: Suburana, Palatina, Eskwilina, Collina i 17 dzielnic wiejskich (obejmujących ager Romanus), których nazwy pochodzą od najważniejszych rodów tam urzędujących. Wraz z podbojami liczba dzielnic się zwiększała. W latach 241-240 p.n.e. Rzym posiadał 31 tribus podmiejskich. Od tego momentu nowi obywatele, którzy mieszkali poza dzielnicami podmiejskimi, byli włączani do już istniejących tribus.

Obywatele byli przypisywani do odpowiedniej tribus zgodnie ze swoim miejscem zamieszkania. W ten sposób Rzym mógł liczyć nie tylko na „stałe zasoby”, ale także na napływowych osadników, którzy szukali nowych perspektyw w rozwijającej się metropolii. Co więcej, Serwiuszowi przypisywano zmianę w prawie mówiącą, że wyzwolony niewolnik automatycznie otrzymywał obywatelstwo rzymskie.

Wraz z utworzeniem tribus Serwiusz Tuliusz kazał zabezpieczyć miasto. W tym celu wybudowano nowy wał, fosę oraz mury, które otrzymały nazwę serwiańskich. Wewnątrz tych umocnień znalazły się cztery dzielnice miejskie.

(II) Drugą zmianą wprowadzoną przez Serwiusza Tuliusza było przeprowadzanie cenzusu majątkowego (Serwiusz Tuliusz był pierwszym cenzorem) i oszacowanie liczebności populacji. Przed wprowadzeniem „reform serwiańskich„, ustawodawstwo oraz sądownictwo leżało po stronie komicjów kurialnych (comitia curiata), które złożone były z 30 kurii. Kuria była to najstarsza jednostka podziału obywateli oparta na związkach rodowych. Rzymskie źródła wskazują, że w skład kurii wchodziło 10 arystokratycznych rodów (gentes). Wyróżniano łącznie około 200 rodów, z których w senacie zasiadał jeden przedstawiciel każdego rodu. Senat, jako instytucja, był ciałem doradczym dla króla, które opracowywało ustawy i reprezentowało Lud Rzymski (populus Romanus). W rzeczywistości senatorzy jedynie dyskutowali i opiniowali sytuację polityczną, a ich decyzje musiały zostać oficjalnie zatwierdzone przez komicja kurialne, które zdominowane były przez patrycjuszy.

Za sprawą Serwiusza Tuliusza komicja kurialne zastąpiono komicjami centurialnymi, które odtąd miały rolę ustawodawczą. Co 5 lat na Polu Marsowym przeprowadzano cenzus – wówczas rzymscy obywatele określali swoją pozycję społeczną, pochodzenie, majątek i dochód. W ten sposób każdy obywatel (dorosły mężczyzna)  był przypisywany do odpowiedniej klasy i centurii, a tym samym obejmował go obowiązek służby wojskowej oraz płacenia podatku na rzecz państwa.

Wprowadzenie cenzusu gwarantowało zaangażowanie większej części społeczeństwa w życie polityczne Rzymu, zmniejszenie potęgi arystokracji oraz zwiększenie liczebności armii. Społeczeństwo rzymskie zostało podzielone na 5 klas, zgodnie ze statusem, majątkiem (liczonym w dawnych asach¹) i wiekiem. Każda klasa dzieliła się na mniejsze grupy zwane centuriami (centuriae), w skład których wchodziło 100 mężczyzn (stąd nazwa – łacińskie centum = 100). W praktyce jednak liczba ta była różna. Co więcej, centurie dzieliły się na seniores (mężczyźni w wieku 46-60 lat), którzy mogli pełnić funkcje porządkowe w mieście; oraz na iuniores (mężczyźni w wieku 17-45 lat), którzy służyli na froncie.

Według Liwiusza klasa I liczyła 80 centurii (40 seniores i 40 iuniores); II i III po 20 centurii (10 seniores i 10 iuniores); IV – 40 centurii i V – 30 centurii.

Opisany podział współtworzył komicja centurialne (comitia centuriata), najważniejsze od tej chwili zgromadzenie ludu rzymskiego. Zbierały się one poza pomerium, na Polu Marsowym, gdzie odbywały się ćwiczenia wojskowe. Dowodzi to, że zgromadzenie miało charakter mocno wojskowy. Komicja wybierały najwyższych urzędników (konsul, pretor i cenzor), posiadających także imperium oraz decydowały o wojnie czy pokoju. W kwestii sądownictwa były one sądem apelacyjnym dla ważniejszych spraw. W praktyce głosowanie rozpoczynali lepiej uzbrojeni, a więc zamożniejsi obywatele, głosując na zgromadzeniu jako pierwsi. Pomimo faktu, że było ich mniej, to jednak mając więcej jednostek głosujących (98 centurii) z reguły przesądzali decyzje.

Warto dodać, że występowała także warstwa proletarii, która posiadała cenzus niższy od V klasy i nie była w stanie stanąć na polu bitwy.

Dorośli mężczyźni, którzy znaleźli się w jednej z pięciu klas, mieli obowiązek stanąć na polu bitwy i wypełnić służbę wojskową. Łącznie w Rzymie znajdowały się 193 centurie, czyli na „papierze” państwo rzymskie było w stanie wystawić armię liczącą 19.300 dorosłych mężczyzn.

Śmierć

Serwiusz Tuliusz posiadał dwie córki: Tullię Młodszą i Starszą. Obie poślubiły synów (lub wnuków) Tarkwiniusza Starszego – Tullia Młodsza, Arrunsa Tarkwiniusza; a Tullia Starsza, Lucjusza Tarkwiniusza, późniejszego ostatniego króla Rzymu. Lucjusz uważał, że to jemu z racji pochodzenia należy się tron. Według przekazów żądna władzy Tulia wprost namawiała męża do obalenia, a nawet zabójstwa swego ojca. Lucjusz, opierając się na przekupionych lub zawdzięczających swoją pozycję Tarkwiniuszowi Staremu senatorach, zaczął podburzać Rzymian przeciw władcy.

Pewnego dnia wkroczył on do senatu, zasiadł na tronie królewskim i nakazał zwołać Senat. Wygłosił mowę przeciwko teściowi, w której oskarżył go o niewolnicze pochodzenie; o niezgodne z prawem objęcie urzędu bez zgody ludu rzymskiego; o otrzymanie tronu przez kobietę; o wspieranie biednych kosztem bogatych; oraz o zinstytucjonalizowanie cenzusu, co było zagrożeniem dla bogactwa możnych.

Próbujący przeciwstawić się uzurpatorowi Serwiusz Tuliusz został strącony ze schodów przez Lucjusza, a jego ludzie zabili króla przed budynkiem. Niedługo potem córka Serwiusza Tuliusza przejechała po ciele ojca rydwanem. Co więcej, zięć zakazał urządzania pochówku poprzedniemu królowi, co wkrótce spowodowało nadanie mu przydomka Superbus czyli „Pyszny”.

Omawiane zdarzenia miały miejsce około 535 roku p.n.e. Serwiusz Tuliusz był ostatnim królem, który cechował się rozsądnymi rządami i życzliwością. Tak opisuje go Tytus Liwiusz:

Serwiusz Tulliusz był królem przez lat czterdzieści cztery. Rządził tak, że nawet gdyby nastąpił był po nim król dobry i umiarkowany, nie łatwo byłoby mu z nim się mierzyć. Chwała jego wzrosła także przez to. że był on ostatnim królem sprawiedliwym i przestrzegającym praw. Zresztą — jak podają niektóre źródła historyczne — nosił się on z zamiarem złożenia władzy królewskiej (wykonywanej z taka łagodnością i umiarkowaniem) dlatego tylko, że była jedynowładztwem; ale w urzeczywistnieniu tych zamysłów wprowadzenia ustroju republikańskiego przeszkodziła mu zbrodnia dokonana na jego osobie, która wyszła od jego najbliższych.

– Tytus Liwiusz, Od założenia Miasta, I.48

W przeciwieństwie do poprzedniego króla, łagodnego i sprawiedliwego, Lucjusz był bezwzględnym tyranem. Doprowadzić to miało w przyszłości do jego obalenia i utworzenia Republiki Rzymskiej.

Przeczytaj więcej

Wojna domowa Cezara z Pompejuszem Wojny drugiego triumwiratu Wojny galijskie Agrypina Młodsza Lucjusz Licyniusz Lukullus