Rozdziały
Pontifex Maximus („Najwyższy Kapłan”) był najwyższym w hierarchii kapłanem w antycznym Rzymie oraz przełożonym kolegium kapłańskiego – pontyfików (Collegium Pontificum).
Pochodzenie nazwy tego urzędu nie jest do końca jasne. Ogólnie przyjmuje się, że tytuł Pontifex Maximus znaczy „najwyższy budowniczy mostów” (od łacińskiego pons i facere). Mniejszym zainteresowaniem cieszy się teoria o etruskim pochodzeniu tytułu, który miałby wówczas znaczyć „przygotowujący do drogi” (od etruskiego słowa pont czyli „droga”). Istnieje także przekonanie, że nazwa wywodzi się od słowa pompifex, czyli przywódca procesji publicznych.
Okres królestwa
Według przekazów antycznych, powstanie kolegium pontyfików, Rzym zawdzięczał drugiemu królowi Rzymu – Numie Pompiliuszowi. Kapłani należący do kolegium pełnili rolę doradców króla (rex) w kwestiach religijnych. Na czele urzędu stał opisywany pontifex maximus, który wraz z innymi kapłanami zasiadał na stanowisku dożywotnio.
Nie posiadamy dużo informacji o archaicznych czasach Rzymu. Podejrzewa się, że wszelkie materiały zaginęły w związku z oblężeniem Rzymu przez Galów w 387 roku p.n.e. Najwcześniejsze wzmianki o pontyfikach pochodzą z I wieku p.n.e. Tytus Liwiusz, rzymski historyk, twierdzi że Numa Pompiliusz jako pierwszego Najwyższego Kapłana ustanowił niejakiego Numę Marciusa, któremu przekazał spisane przez siebie ceremoniały religijne.
Okres republiki
Po obaleniu monarchii pod koniec VI wieku p.n.e. Rzymianie zdecydowali się powołać stanowisko „króla rytuałów” (rex sacrorum), który miał za zadanie dbać o prawidłowe wykonywanie ceremoniałów i dbać o sferę religijną kraju. Nowy urząd formalnie miał największy zakres władzy religijnej. Zaznaczyć jednak należy, że najwyższy z kapłanów pozbawiony był mocy wojskowej i politycznej, w przeciwieństwie do pontyfików.
Oficjalną siedzibą Najwyższego Kapłana był Domus Publica, który znajdował się między Domem Westalek a Via Sacra, nieopodal Regia, na Forum Romanum. W praktyce jednak Pontifex Maximus rezydował i „zarządzał” z Regii.
Według prawa Najwyższy Kapłan nie mógł nosić togi z purpurowymi krawędziami (toga praetexta), jeśli w tym samym czasie sprawował urząd magistratury. Tym co go wyróżniało był trzymany w ręku żelazny miecz (secespita) lub patera oraz charakterystyczny płaszcz, który zakrywał także głowę (capite velato).
W praktyce Pontifex Maximus posiadał zarówno władzę polityczną jak i religijną. Pod koniec istnienia republiki, urząd Najwyższego Kapłana znajdował się w rękach najbardziej wpływowych rodów rzymskich. Osoba obejmująca ten urząd cieszyła się niezwykłym poważaniem i mogła wykorzystywać swoją władzę religijną do oddziaływania na politykę kraju.
Pierwotnie kolegium pontyfików liczyło pięciu członków, w tym Najwyższego Kapłana. Nowi członkowie byli mianowani dożywotnio przez sprawujących już urząd kapłanów, a wybierano ich spośród najwybitniejszych rodów patrycjuszowskich. Około roku 299 p.n.e. za sprawą lex Ogulnia dopuszczono do kandydowania także plebejuszy. Według źródeł historycznych pierwszym plebejskim Najwyższym Kapłanem został w 254 roku p.n.e. Tiberius Coruncanius.
Za sprawą lex Ogulnia zwiększono liczbę kapłanów do dziewięciu. W 104 roku p.n.e., za sprawą lex Domitia, ustalono że nowi kapłani do kolegium będą mianowani przez comitia tributa. Poprzednie prawo przywrócił Sulla w roku 81 p.n.e. na mocy lex Cornelia de Sacerdotiis. Za jego dyktatury zwiększono liczbę pontyfików do piętnastu oraz na jego rozkaz wybrano Quintusa Caeciliusa Metellusa Piusa nowym Najwyższym Kapłanem. Był to jedyny raz, kiedy kapłani nie decydowali o wyborze swojego „przełożonego”.
W roku 63 p.n.e. prawo Sullii zastąpiono zmodyfikowaną wersją lex Domitia, przywracając prerogatywy comitia tributa. Na jego mocy, lud rzymski Najwyższym Kapłanem uznał Juliusza Cezara. Za późniejszej dyktatury Cezara liczba pontyfików zwiększyła się do szesnastu.
Funkcje
Pontyfikowie mieli za zadanie zapewnienie „boskiego pokoju” (pax deorum). Główne decyzje religijne leżały w gestii Pontifexa Maximusa, który był wspierany przez pontyfików, jako ciało doradcze.
Poza funkcjami religijnymi, kolegium stało na straży państwowych archiwów, dokumentacji rzeczpospolitej, listy świąt publicznych czy listy własnych spisanych decyzji (commentarii). Jak widać więc, pontyfikowie pełnili w dużej mierze rolę archiwistyczną. Ponadto, kapłani dbali o rzymski kalendarz.
Według prawa Pontifex Maximus nie mógł opuszczać Italii, co nie zawsze wiązało się z rzeczywistością. W czasie sprawowania urzędu Italię opuścili m.in. Publius Cornelius Scipio Nasica Serapio, Publius Licinius Crassus Dives Mucianus czy Juliusz Cezar.
Okres cesarstwa
Po śmierci Cezara w 44 roku p.n.e. urząd Najwyższego Kapłana przypadł Markowi Emiliuszowi Lepidusowi, który pełnił go do 13 roku p.n.e. Potem stanowisko przejął dożywotnio Oktawian August, który zaczął mianować współtowarzyszy. Od tego momentu uważa się, że cesarze zaczęli dzierżyć władzę religijną w państwie, a ranga tej pozycji znacznie zmalała. Odtąd aż do roku 375 n.e. tytuł ten noszony był przez każdego kolejnego cesarza.
Cesarze pełnili swą sakralną funkcję podczas licznych świąt. Tytuł ten wskazywał także na opiekuńczą funkcję cesarza w stosunku do wszystkich religii w cesarstwie. Cesarz mógł więc ustanawiać kapłanów i kalendarz świąt wszystkich religii cesarstwa. Dopiero w 375 roku n.e. chrześcijański cesarz Gracjan po wstąpieniu na tron odmówił przyjęcia do swojej tytulatury godności Najwyższego Kapłana i zrzekł się związanych z tym urzędem funkcji.
Lista Pontifex Maximus |
Okres królewski:
Okres republiki:
|
