Rozdziały
Hannibal urodził się jako Hannibal Barkas (określany także Barca), roku 247 p.n.e. Był jednym z największych przeciwników Rzymu oraz jednym z największych wodzów w historii.
Pochodzenie i młodość
Hannibal był synem Hamilkara Barkasa, dowódcy wojsk antycznej Kartaginy. Miał kilka sióstr oraz dwóch braci: Hazdrubala i Mago. Ponoć w dzieciństwie Hannibal nieomal nie został poświęcony w ofierze.
Po porażce Kartaginy w I wojnie punickiej Hamilkar Barkas postanowił poprawić status swojego rodu i dochód Kartaginy. W tym celu zdecydował się na podbój plemion zamieszkujących Półwysep Iberyjski. W tamtym czasie wojsko kartagińskie było tak wyniszczone, że Hamilkar nie mógł skorzystać z floty i musiał wraz z armią pomaszerować aż do Słupów Heraklesa, skąd mieli się przetransportować do Iberii. Zgodnie z przekazem Polibiusza, Hannibal miał błagać ojca by ten zgodził się go wziąć ze sobą. Hamilkar zgodził się, jednak pod warunkiem, że syn poprzysięgnie wrogość Rzymowi aż do śmierci.
W czasie działań wojennych w Hiszpanii ojciec Hannibala utonął. Jego miejsce zajął szwagier Hannibala – Hazdrubal Starszy – u którego Hannibal został oficerem. Hazdrubal zawiązał porozumienie z Rzymianami, które wyznaczało rzekę Ebro w Hiszpanii za naturalną granicę strefy wpływów Kartaginy i Rzymu. Ponadto udało się nawiązać liczne sojusze z lokalnymi plemionami hiszpańskimi.
Druga wojna punicka
W roku 221 p.n.e. Hazdrubal został zamordowany w wyniku zamachu, a dowództwo objął Hannibal. Przez dwa lata piastowania swego urzędu Hannibal poszerzał kartagińskie posiadłości w Hiszpanii. Rzym, bojąc się rosnącej pozycji Hannibala i jego sił, sprzymierzył się z miastem Sagunto, które leżało w małej odległości od rzeki Ebro. Rzymianie ogłosili Saguntum swoimi protektoratem, co Hannibal uznał za złamanie układu. Nie był to jednak główny powód wojny. Hannibal już od dłuższego czasu planował atak na Rzym.
Roku 219 p.n.e. Hannibal obległ Sagunto i po ośmiu miesiącach zdobył miasto. Rzymianie domagali się od władz w Kartaginie sprawiedliwości i ukarania kartagińskiego wodza. Hannibal miał jednak silne poparcie ludności, która pamiętała upokarzającą porażkę z zeszłej wojny. Pod koniec roku rząd oficjalnie wypowiedział wojnę Rzymowi. W ten sposób rozpoczęła się druga wojna punicka.
Hannibal wyruszył z Hiszpanii z 60-tysięczną armią przez Pireneje, południową Galię, Alpy do Italii. Po przekroczeniu Alp, w listopadzie 218 roku p.n.e. pokonał w bitwie nad rzeką Ticinius rzymskie oddziały złożone z welitów i ekwitów, dowodzone przez konsula Korneliusza Scypiona, który w walce otrzymał ciężkie obrażenia, a przed śmiercią uchronił go jego syn Publiusz. Następnie Hannibal zwyciężył armię drugiego konsula Semproniusza nad rzeką Trebią. Ostra zima w północnej Italii spowodowała śmierć jego słoni. Zadał jednak po niej armii rzymskiej wiele klęsk, m.in. nad jeziorem Trazymeńskim i pod Kannami 2 sierpnia 216 p.n.e. Po tej ostatniej porażce wojska rzymskie nie podejmowały już otwartej bitwy.
Przez szesnaście lat prowadził wojnę przeciwko Rzymianom w Italii bez przerwy i w całym tym okresie nigdy nie zwolnił swojej armii ze służby w polu. Zarazem utrzymywał te liczne tłumy pod kontrolą, a wolny od niechęci wobec niego lub wobec kogokolwiek innego. W dodatku było tak, mimo że zatrudniał oddziały, które należały nie tylko do obcych krajów, ale także do różnych ras. Prowadził ze sobą Afrykanów, Hiszpanów, Celtów, Liguryjczyków, Italów i Greków, ludzi, którzy naturalnie nie mieli ze sobą nic wspólnego, jeśli chodzi o prawo, zwyczaje, język czy w jakikolwiek inny sposób. Co więcej – dzięki umiejętnościom przywódczym potrafił narzucić swój autorytet pojedynczym głosem i własną wolą nawet ludziom tak całkiem różnego pochodzenia. Osiągnął to w stale zmieniających się warunkach, często korzystając z pomyślnych wiatrów fortuny, ale również wtedy, gdy wiatr zmienił kierunek na przeciwny.
– Polibiusz, Dzieje, XI.19
Przez kolejnych 10 lat Hannibal walczył w Italii. Ze względu na szczupłość swoich sił nie zajął on Rzymu. Celem jego działań było odwrócenie od Rzymu jego dotychczasowych sprzymierzeńców. Ostatecznie tylko kilka miast w Italii, takich jak Kapua w Kampanii zdecydowało się poprzeć Kartagińczyka. W 204 p.n.e. Scypion Afrykański wylądował w Kartaginie, zmuszając Hannibala do wycofania się z Italii i w bitwie pod Zamą w 202 p.n.e. pokonał jego wojska. Kartagina straciła wszystkie swoje posiadłości poza Afryką i musiała zapłacić kontrybucję oraz podporządkować swoją politykę zagraniczną Rzymowi.
Hannibal po wojnie
Hannibal tuż po zakończeniu wojny miał ponad 40 lat. Jak się okazało mógł działać nie tylko jako żołnierz, ale i polityk. Po podpisaniu upokarzającego pokoju w wyniku, którego Kartagina musiała: (1) zrezygnować ze wszystkich posiadłości oprócz Afryki Północnej; (2) zapłacić ogromne reparacje wojenne w wysokości 10.000 talentów; (3) zmniejszyć flotę do zaledwie 10 jednostek, Hannibal zdecydował się skupić na polityce. Został wybrany sufetą, najwyższym urzędnikiem państwowym, o silnej władzy wykonawczej oraz znacznych uprawnieniach prawodawczych i sądowniczych. Zapewne stanowisko nie gwarantowało dowództwa nad wojskiem, jednak urząd pozwolił mu odbudować swoją pozycję.
Hannibal borykać się musiał jednak z nieustającymi atakami kartagińskiej oligarchii na swoją osobę. Lokalne rody były zazdrosne o dokonania Hannibala i dochodziło do tego, że oskarżano go o zdradę. Wytykano mu na przykład, że nie zdobył Rzymu, kiedy miał ku temu okazję po Kannach.
W międzyczasie Scypion Afrykański Starszy, gdy był członkiem rzymskiej komisji w sprawie rozstrzygnięcia sporu między Kartaginą a Massynisą ponoć spotkał się z Hannibalem. Wówczas doszło do rozmowy:
Scypion spytał Hannibala, kto jest największym dowódcą. W odpowiedzi Hannibal ogłosił najwspanialszym Aleksandra Macedońskiego, który kroczył przez niezbadane terytoria z niewielkim wojskiem, przekraczając granice ludzkich pragnień. Gdy ten spytał, którego dowódcę umieścił by tuż za nim, Hannibal wymienił Pyrrusa, gdyż uczył, jak zakładać obozy i sztuki zwyciężania. Wtedy Scypion spytał, kto jest trzecim z kolei, a wówczas Hannibal wymienił siebie. Śmiejąc się, Scypion spytał, jakie przyznał by sobie miejsce, gdyby pokonał jego, Scypiona. Wówczas, bez wątpienia – odpowiedział Hannibal – umieścił bym siebie przed wszystkimi innymi dowódcami.
– Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, XXXV, 14
Hannibal piastując swój urząd dokonał wielu reform. Przyczynił się do demokratyzacji ustroju; w tym celu zreformował trybunał sądowy „Stu i czterech” i wprowadził, że członkowie byli wybierani przy zgromadzeniu ludowym; wprowadził kadencyjność urzędu: dwa lata (z dożywotności). Ponadto jego oszczędna polityka, pozwoliła spłacić w pełni odszkodowanie Rzymowi bez nakładania dodatkowych podatków. W siedem lat po bitwie po Zamą (202 p.n.e.) Kartagina „podnosiła się z kolan”.
Fakt ten nie pozostał bez echa. Zaniepokojeni Rzymianie zaczęli się domagać rezygnacji Hannibala. Rzymskie intrygi ostatecznie zmusiły Hannibala do udania się z własnej woli na wygnanie. Kartagiński wódz wpierw udał się do Tyru – pierwotnej ojczyzny Kartagińczyków, by potem schronić się na dworze seleukidzkiego władcy Antiocha III Wielkiego. Syryjski władca przygotowywał się na wojnę z Rzymem, a Hannibal zaproponował mu pomoc oraz objęcie dowództwa nad częścią wojsk. Sugerował między innymi inwazję na południową Italię. Ostatecznie Antioch III nie obdarował Hannibala żadnym znaczącym urzędem.
Po klęsce Antiocha w wojnie z Rzymem w 189 p.n.e. uciekł do Krety, by następnie udać się do Bitynii, rządzonej przez króla Prusjasza. Ten walczył wówczas z sojusznikiem Rzymu – królem Pergamonu Eumenesem II. Hannibal zaoferował swoje usługi w konflikcie. Poprowadził wojska Prusjasza do zwycięstw zarówno na lądzie jak i na morzu. Z czasem jednak Rzymianie zaczęli grozić Bitynii i kazali pochwycić Hannibala. Ostatecznie Prusjasz zgodził się przekazać Hannibala Rzymianom.
Śmierć
Gdy Hannibal dowiedział się, że król chce go wydać Rzymowi, zdecydował się popełnić samobójstwo. W mieście Libyssa (obecne miasto Gebze w Turcji) wypił truciznę, którą dostał od ojca i nosił zawsze w pierścieniu, by nie wpaść w ręce Rzymian i nie zostać umieszczonym w klatce podczas triumfu. Przed zażyciem trucizny zostawił list, w którym zapisał: „Uwolnijmy Rzymian od ich długiego niepokoju, skoro twierdzą, iż zbyt długo jest czekać na śmierć starego człowieka”.
Dokładny rok śmierci Hannibala nie jest pewny. Rzymski historyk, Attyk w „Księdze roczników” twierdzi, że zmarł roku 183 p.n.e., co potwierdza Tytus Liwiusz. Polibiusz, który żył w czasach bliższych Hannibalowi podaje roku 182 p.n.e. Z kolei Sulpicius Blitho wspomina 181 p.n.e.
