Rozdziały
Verulamium było trzecim pod względem wielkości miastem rzymskiej Brytanii. Przez pewien czas stanowiło nawet stolicę prowincji. Spalone podczas rewolty Boudiki, w kolejnych latach odzyskało świetność, której ślady odkrywane są po dzień dzisiejszy. W mieście wzniesiono wiele budowli publicznych, w tym największy w Brytanii teatr.
Miasto było zamieszkiwane jeszcze przez pewien czas po opuszczeniu wyspy przez legiony, jednak ludność stopniowo przenosiła się w jeden rejon miasta, który prawdopodobnie z czasem przekształcił się w nową osadę – Saint Albans. Budynki w porzuconym Verulanium stopniowo rozebrano, zaś odzyskany kamień i cegła posłużyły do budowy domów i innych obiektów w Saint Albans.
Teatr
Teatr w Verulamium zbudowano w ok. 140 r. n.e. w miejscu wcześniejszej celtyckiej kapliczki, obok głównej rzymskiej drogi. W roku 160 wzniesiono scenę, która miała charakter unikalny – w przeciwieństwie do typowych rzymskich teatrów usadowiono ją na podwyższeniu, podobnie do obiektów teatralnych budowanych w czasach obecnych; takie rozwiązanie zapewniało znacznie lepszą akustykę, co miało duże znaczenie szczególnie przy sprawowaniu obrzędów religijnych, wystawianiu spektakli teatralnych, czy też podczas koncertów. Już 10 lat później, czyli ok. 170 roku teatr rozbudowano, wzniesiono m.in. dużą kamienicę pomiędzy nim, a pobliskimi kramami. Tuż za kamienicą umiejscowiono podziemną świątynię (jej relikty, zabezpieczone metalową kratą widoczne są do dzisiaj). Widoczny dzisiaj kształt teatr uzyskał podczas ostatniej rozbudowy, t.j. ok. roku 300. Wtedy też zadaszono tylną część sceny, zaś trybuny w ostatecznym kształcie mogły pomieścić łącznie ok. 7 tys. widzów.
Od strony ulicy przy zewnętrznej ścianie amfiteatru posadowiono kramy, wyposażone w dodatkowe pomieszczenia – na magazynki lub miejsca do spania. Ponadto, tuż przy ścianie obiektu wzniesiono monumentalny łuk triumfalny, którego relikty zachował się po dziś dzień.
Amfiteatr w Verulamium stał się miejscem przedsięwzięć kulturalnych: wystawiano w nim sztuki teatralne oraz pantomimę, organizowano koncerty, a także celebrowano obrzędy religijne – m.in. kapłani prowadzili doń procesje z pobliskiej świątyni. Ale było to też miejsce innych typowo rzymskich rozrywek – na arenie odbywały się zapasy, walki z dzikimi zwierzętami, czy walki gladiatorów.
Badacze twierdzą, że amfiteatr porzucono około roku 380. Przyczyn tego zjawiska niektórzy upatrują w reorientacji religijnej Cesarstwa – znaczna ilość organizowanych bowiem w teatrze wydarzeń miała charakter typowo pogański. Twierdzenie to wydaje się jednak nietrafione, gdyż jak wykazały badania, pobliska pogańska świątynia była użytkowana, a nawet rozbudowywana jeszcze wiele lat po tej dacie.
Ruiny amfiteatru Verulamium odkryto w roku 1847, zaś dalsze badania miały miejsce w latach 1935 i 1957.
Teatr w Verulamium dzisiaj
Zabytek, wraz z ruinami ościennych kramów jest w całości udostępniony do zwiedzania. Po modernizacji infrastruktury, która miała miejsce w roku 2014, poprawiono dostępność obiektu, który obecnie mogą w pewnym zakresie zwiedzać również osoby niepełnosprawne.
Jest to niezwykły obiekt, który z pewnością warto zobaczyć. Spacer po arenie pozwala doświadczyć przeżyć za prawdę niezapomnianych, szczególnie w gdy towarzyszą mu opary angielskiej mgły.
