Rozdziały
Gnejusz Pompejusz Wielki urodził się 29 września 106 roku p.n.e. pod nazwiskiem Gnaeus Pompeius. Swój przydomek Magnus („Wielki”) otrzymał od współczesnych ze względu na wielkie sukcesy polityczne i militarne oraz zasługi dla Rzymu.
Rzymski wódz i polityk, mąż stanu. Syn Gnejusza Pompejusza Strabona (Gnaeus Pompeius Strabo).
Młodość
Pompejusz urodził się w rodzinie senatorskiej. Pierwsze doświadczenia wojskowe i polityczne zdobywał pod okiem swojego ojca Gnejusza Pompejusza Strabona, który sprawował urząd konsula w 89 roku p.n.e. Pod jego dowództwem brał udział w wojnie Rzymu ze sprzymierzeńcami. W 87 roku p.n.e., kiedy Pompejusz miał 19 lat zmarł jego ojciec, pozostawiając mu jego fortunę i dobre imię rodziny.
Po wylądowaniu wojsk Sulli w Brundyzjum (dzisiejsze Brindisi) w 83 roku p.n.e., przyłączył się do niego wraz ze swoimi trzema legionami, które udało mu się sformować w jego rodzinnych posiadłościach, w okolicach Picenum. Z czasem stał się osobistym rzecznikiem Sulli, któremu zawdzięczał dowództwo bez wstępnego okresu sprawowania urzędów.
Kariera wojskowa
W 82 p.n.e. uczestniczył w zdobyciu Rzymu, a następnie z woli Sulli objął dowództwo nad oddziałami walczącymi ze stronnikami Mariusza na Sycylii i w Afryce. W 81 roku p.n.e. ostatecznie pokonał wojska popularów i został obwołany przez wojsko imperatorem.
Po zwycięstwie, otrzymał od Sulli tytuł „Wielkiego” (Magnus) i za jego zgodą, odbył w Rzymie triumf. Już w 78 roku p.n.e. wbrew woli Sulli poparł kandydaturę Marka Emiliusza Lepidusa na stanowisko konsula, co zaogniło jego kontakty z dyktatorem. Kiedy jednak Lepidus podjął próbę obalenia ustroju sullańskiego, Pompejusz wystąpił przeciwko niemu. Przyczyniło się to do klęski Lepidusa i wzmocniło pozycję Pompejusza w Rzymie.
W 77 roku p.n.e. Pompejusz stanął na czele wojsk walczących ze zwolennikami Mariusza w Hiszpanii, którym przewodził Sertoriusz. Po śmierci Sertoriusza w wyniku spisku i ostatecznym pokonaniu oddziałów przeciwnika, Pompejusz wrócił do Italii i wziął udział w walce z powstańcami Spartakusa w 71 roku p.n.e.
Wspólnie z Markiem Krassusem, za zgodą senatu, objęli konsulat w 70 roku p.n.e. Pompejusz został konsulem, mimo że nie osiągnął przewidzianego prawem wieku ani nie pełnił wcześniej innych urzędów wymaganych przez tzw. cursus honorum. Nowi konsulowie odwołali najbardziej restrykcyjną część ustaw wprowadzonych podczas dyktatury Sulli, przywracając m.in. władzę trybuńską.
W 67 roku p.n.e. otrzymał specjalne uprawnienia na terenie Morza Śródziemnego, dzięki czemu przeprowadził szybką, zwycięską kampanię przeciwko piratom.
Dzięki wstawiennictwu Cezara i Cycerona Pompejusz podjął działania wojenne przeciw Mitrydatesowi VI Eupatorowi, królowi Pontu. Wykorzystując wcześniejsze sukcesy Lukullusa z 74 roku p.n.e. odniósł zwycięstwo i w 66 roku p.n.e. pokonał ostatecznie wojska Mitrydatesa, narzucając Pontowi zwierzchnictwo rzymskie. Zdobyty Pont Pompejusz połączył z prowincją Bitynią w 65 roku p.n.e.
Pompejusz kontynuował kampanię w Azji Mniejszej zajmując Syrię w 64 roku p.n.e. i tym samym kładąc kres panowaniu Seleucydów. Wkroczył do Judei opanowując Jerozolimę w 63 roku p.n.e. Z zajętych terytoriów utworzył nową rzymską prowincję Syrię. Stworzył cały system państw zależnych politycznie i finansowo od Rzymu, do którego włączone zostały Kapadocja, Armenia i Państwo Bosporańskie. Można powiedzieć, że w latach 66-62 p.n.e. Pompejusz był faktycznym panem Imperium Rzymskiego.
Po uregulowaniu spraw na Wschodzie, w 62 roku p.n.e. powrócił do Rzymu, gdzie odbył triumf. Senat jednak, obawiając się wciąż rosnącego autorytetu Pompejusza, odmówił mu zatwierdzenia jego zarządzeń na Wschodzie i nadania ziemi weteranom.
Pierwszy Triumwirat
W tej sytuacji w 60 roku p.n.e. Pompejusz zawarł umowę z Krassusem i Cezarem, tworząc nieformalny I triumwirat, zapewniając wszystkim trzem faktyczną władzę nad państwem, co pozwoliło Pompejuszowi przeforsować swoje żądania. W 56 roku p.n.e. triumwirowie odnowili porozumienie w Lukce, a Pompejusz otrzymał pod zarząd Hiszpanię.
W 55 roku p.n.e. sprawował funkcję konsula z Krassusem po raz drugi. W tym samym roku, w celu zwiększenia poparcia swojej osoby wśród ludności Rzymu, wybudował pierwszy teatr z kamienia, tzw. teatr Pompejusza. Po śmierci Krassusa w bitwie pod Carrhae w 53 roku p.n.e., nastąpił rozpad triumwiratu i konflikt z Cezarem. Na rok 52 p.n.e. w obliczu fali zamieszek wywołanych walką Milona i Klodiusza, został wybrany na konsula bez kolegi w urzędzie (sine collegae). Doprowadził później do wyboru na ostatnie pięć miesięcy jako konsula swojego teścia Metellusa Scypiona.
Według pewnych przekazów, Cezar miał opłakiwać swojego rywala i okazać jego zwłokom wielki szacunek, oraz złożyć pocałunek na jego czole.
Wojna domowa
Przypuszczalnie 10 stycznia 49 roku p.n.e. 53 letni Cezar pokonując granicę Italii na rzece Rubikon rozpoczął konflikt z Pompejuszem, który przerodził się w otwartą wojnę. Senat uznał Pompejusza za obrońcę Rzymu i przyznał mu mnóstwo uprawnień. Nie mając dość sił do przeciwstawienia się legionom Cezara w Italii, Pompejusz przedostał się do Grecji, gdzie udało mu się zgromadzić znaczną armię.
Szczegółowy opis wojny domowej
Konflikt między Juliuszem Cezarem a Pompejuszem miał zadecydować o przyszłości Rzymu.
Po zwycięstwie pod Dyrrachium, którego nie wykorzystał, w miesiąc później, 9 sierpnia 48 p.n.e., doszło do bitwy pod Farsalos w Tesalii. Wojska Pompejusza poniosły druzgocącą klęskę mimo dwukrotnej przewagi liczebnej, w tym siedmiokrotnej w jazdy. Pokonany dowódca uciekł do Egiptu.
Ewakuacja do Egiptu
Dnia 28 września 48 roku p.n.e. do Egiptu przybyli wysłannicy Pompejusza. Stawili się na audiencji u dziesięcioletniego Ptolemeusza XIII, za którego naprawdę rządzili jego opiekunowie i doradcy: Potinos, Achillas i Teodot. Uzyskali zapewnienie, że ich wódz zostanie z odpowiednimi honorami przyjęty w Egipcie. Pompejusz nie musiał się niczego obawiać, bowiem to on w roku 55 p.n.e., przywrócił na tron faraonów, ojca obecnego władcy – Ptolemeusza XII Auletesa. W Egipcie wciąż od tamtego czasu stacjonowała rzymska załoga, złożona w dużej mierze z byłych legionistów Pompejusza, jeszcze z czasów walk z Mitrydatesem VI. Pompejusz był też mianowanym przez Senat opiekunem rodziny królewskiej.
Sytuacja jednak nie była taka prosta. W tym czasie w Egipcie toczyła się wojna domowa pomiędzy zwolennikami małoletniego Ptolemeusza XIII, a zwolennikami jego siostry, dwudziestojednoletniej wówczas Kleopatry. Rodzeństwo miało panować wspólnie, zgodnie z życzeniem ich ojca, zmarłego w 51 roku p.n.e. Szybko jednak doszło między nimi do walki. Kleopatra została wygnana z Egiptu w kwietniu roku 48 p.n.e., lecz szybko zebrała armię w Syrii i uderzyła na Egipt. Obie armie spotkały się w rejonie twierdzy Peluzjon, na wschodzie kraju. Do bitwy jednak nie dochodziło. Doradcy Ptolemeusza XIII, uznali, że opowiedzenie się w takich warunkach za pobitym Pompejuszem, spowodowałoby natychmiastowe wsparcie Kleopatry przez Cezara. Wreszcie narady jak postąpić z Pompejuszem, przerwał Teodot, mówiąc „umarli nie gryzą”.
Tymczasem Pompejusz zdołał opuścić Tesalię i dostać się na wyspę Lesbos. Zabrał stamtąd żonę Kornelię i syna Sekstusa. Popłynął następnie wzdłuż wybrzeży Azji Mniejszej na Cypr. Po drodze zebrał niedobitki własnych żołnierzy oraz część niewolników, z których także stworzył oddziały, liczyły one łącznie około 2000 ludzi. Płynięto w kierunku Aleksandrii, stamtąd zaś skierowano się na Peluzjon. Wówczas do okrętu Pompejusza podpłynął na małej łódce Achillas. Było z nim dwóch dawnych oficerów Pompejusza – Septymiusz i Salwiusz. Wielu pompejańczyków obecnych na okręcie, radziło Pompejuszowi odpływać, bowiem wzgarda jakiej doświadczono takim skromnym przywitaniem, mówiła sama za siebie. Septymiusz jednak z łódki, pozdrowił Pompejusza jak imperatora, a następnie po grecku zaczął przemawiać Achillas. Tłumaczył się niemożnością podpłynięcia większych okrętów mielizną, jednak zauważono, że na pobliskie okręty ładują się egipscy żołnierze, mimo to Pompejusz postanowił wsiąść do łódki. Wraz z nim weszli tam również dwaj oficerowie i wyzwoleniec Pompejusza imieniem Filippos i jeden niewolnik. Pompejusz odwrócił się jeszcze do żony i syna i powiedział po grecku:”Ktokolwiek wchodzi do domu tyrana, jest jego niewolnikiem, choćby przybył wolny”. Na pokładzie łodzi zapanowało milczenie, jedynie Pompejusz próbował zacząć rozmowę z Septymiuszem, ten jednak nic nie odpowiadał, jedynie potakiwał. Gdy zbliżali się do brzegu, Pompejusz wstał, wsparł się na ręce Filipposa, gdy nagle poczuł silne uderzenie przeszywające plecy. To Septymiusz wbił mu miecz z tyłu, inni też wyciągnęli swe miecze, Pompejusz upadł zakrwawiony, jeszcze próbował zakryć twarz togą.
Septymiusz zaniósł odciętą głowę swego dawnego wodza do króla Ptolemeusza. Wówczas 28 września, mijała dokładna trzynasta rocznica gdy Pompejusz odbył drugi triumfalny wjazd do Rzymu. Ciało Pompejusza leżało na plaży do zmierzchu, potem jego wyzwoleniec Filippos, obmył je i owinął we własną tunikę. Następnie ułożył mały stos pogrzebowy i podpalił ciało swego pana. Wówczas nadszedł jakiś stary mężczyzna, który niegdyś służył pod rozkazami Pompejusza w Hiszpanii. Jedynie ci dwaj stali teraz przy płonących zwłokach Pompejusza Wielkiego, zdobywcy rzymskiego wschodu, był pierwszym rzymianinem, który wszedł do Świątyni Jerozolimskiej, podobno pośliznął się na jej stopniach. Zniszczył królestwo Seleucydów, istniejące od prawie trzech stuleci. Wziął udział w ostatniej zwycięskiej dla Rzymian bitwie ze Spartakusem, kończąc powstanie niewolników w Italii. Wreszcie poskromił piratów na Morzu Śródziemnym, którzy byli jego plagą, porywając wolnych mieszkańców nadmorskich ziem i sprzedając ich w niewolę, szczególnie młode kobiety i dzieci. Pompejusz ukrócił ich proceder, a skończył jak najzwyklejszy łotr.
Śmierć
Pompejusz zginął dnia 28 września 48 roku p.n.e. zasieczony mieczami swoich oficerów. Ludzie znajdujący się na okręcie, widząc co się dzieje, szybko odpłynęli przy sprzyjającym wietrze.
Dnia 2 października Cezar przybył do Aleksandrii. Na spotkanie z nim wypłynął Teodot, wioząc głowę Pompejusza i jego pierścień. Cezar widząc głowę rywala, wybuchł gniewem, nakazał Teodotowi natychmiast opuścić jego okręt, sam zaś rozpłakał się i oddał cześć zmarłemu, następnie każąc wybudować mu należyty pomnik. Majątek Pompejusza po jego śmierci wynosił podobno siedemset milionów sesterców.
Małżeństwa i potomstwo |
|