Nasz krajowy badacz starożytności, Pan Marcin Norbert Pawlak porwał się już ładnych kilkanaście lat temu na napisanie książki (wydanej pierwotnie w 2007 roku, a wznowionej w szalonym 2020 roku) o rzymskim wodzu Aecjuszu, którego to potomność zwała także „Ostatnim Rzymianinem”. Z racji dominującej w omawianym opracowaniu tematyki, zostało ono obdarzone krótkim, ale za to wiele mówiącym tytułem, który to brzmi: „Aecjusz i barbarzyńcy”.
Pan Pawlak jest świetnie zaznajomiony ze źródłami historycznymi, służącymi do poznania opisywanej przez niego postaci oraz epoki, w której przyszło temu wybitnemu wodzowi żyć i działać. Dodatkowo, bardzo chętnie polemizuje on z innymi badaczami tematu i bardzo racjonalnie argumentuje on swoje hipotezy. Ostrożna próba datacji istotnych wydarzeń z młodości Aecjusza, takich, jak jego pobyt w roli zakładnika u Gotów, walecznego i wielce ambitnego Alaryka, a potem u Hunów zasługuje na pochwałę za klarowność przedstawionego wywodu. Skomplikowane relacje Aecjusza z Hunami, duchownymi oraz dworem zachodniorzymskim są klarownie i moim skromnym zdaniem obiektywnie opisane przez pana Pawlaka – autora znakomitego. Świetnie odmalowana została dynamika zmiennych stosunków pomiędzy oficjelami rzymskimi na targanym intrygami cesarskim dworze.
Obranie geograficznego porządku w prezentacji wydarzeń historycznych oraz ich interpretacji uważam za trafne, ponieważ wprowadza ono, moim zdaniem, więcej porządku i ułatwia podążanie za głównym bohaterem książki, który pod żadnym względem tuzinkową postacią nie był.
Jest to opracowanie godne lektury, nie tylko z powodu ilości tematów z okresu późnej starożytności klasycznej, jakie są w nim poruszone, ale także z powodu, w jaki autor „zmusza” skąpe źródła historyczne, jakimi dla tego arcyciekawego okresu historycznego dysponujemy do „mówienia”. Wyrażenie o „zmuszaniu źródeł historycznych do mówienia” zaczerpnąłem od wielkiego badacza przeszłości Leopolda von Ranke’ego (1795 – 1886), który zapoczątkował nowoczesną krytyczną analizę dostępnych źródeł historycznych oraz wypracował obiektywne metody ich badania.”
