Populacja Imperium Rzymskiego

Populacja Cesarstwa Rzymskiego w połowie II wieku n.e. Według polskiego historyka Wiesława Sudera – „Census populi. Demografia starożytnego Rzymu”.

Poniżej zapis demograficzny Imperium Rzymskiego od panowania Konstantyna Wielkiego do rządów Teodozjusza Wielkiego, czyli cały IV wiek n.e.

Italia

Pierwsze wiarygodne wzmianki odnośnie populacji państwa rzymskiego pojawiają się w IV wieku n.e. Wcześniejszy okres naznaczony jest licznymi wskazówkami, które pozwalają zakładać, że miała wówczas miejsce znaczna ekspansja demograficzna na obszarach intensywnego rozwoju urbanistycznego, jak np. w Wielkiej Grecji i Etrurii, w odróżnieniu od sytuacji demograficznej na Półwyspie Apenińskim i na Nizinie Padańskiej.
Wysoki współczynnik wzrostu demograficznego występował z pewnością na obszarze latyńskim w IV wieku n.e. Można to wywnioskować z liczby kolonii latyńskich założonych przez państwo rzymskie w trakcie powiększania terytorium. Zdobycze terytorialne po wojnach latyńskich w latach 340-338 p.n.e. zwiększyły powierzchnię państwa rzymskiego do 7 tysięcy km kwadratowych. Zamieszkiwało je wówczas około 600 tys. osób (jest to hipotetyczna liczba, wynikająca z pomnożenia przez cztery liczby ok. 150 tys. dorosłych mężczyzn podległych cenzusowi), ze średnią 85 osób na km kw.

W 265 roku p.n.e. Republika Rzymska liczyła już 24 tys. km kw, z liczbą mieszkańców 1.168.936 (pomnożono przez cztery 292.234 dorosłych mężczyzn z cenzusu w roku poprzednim) i średnią 49 osób na km kw. Zmniejszenie gęstości zaludnienia wynikało z faktu, że ekspansja prowadziła do obniżenia wskaźnika populacji, oraz z tego, że ludność kontynuowała migrację do kolonii latyńskich, będących autonomiczne względem Rzymu. W 225 roku p.n.e. średnia liczba ludności kontrolowanej przez Rzym spadła do aż 27 osób na km kw. Do tej liczby należy dodać ludność miast i ludów sprzymierzonych – wówczas otrzymujemy około 132 osoby na km kw przy populacji liczącej 3, 6 mln osób. Rzym w czasie II wojny punickiej wyraźnie stracił na wzroście demograficznym; zakładano jednak wciąż nowe kolonie latyńskie.

Pod koniec II wieku p.n.e. liczba dorosłych mężczyzn osiągnęła liczbę 400 tysięcy, by w latach 90-88 p.n.e., kiedy to cały Półwysep został wchłonięty przez Rzym, osiągnąć 910 tys. (dane ze spisu z 69 roku p.n.e.). Całkowitą populację można określić, jedynie kiedy włączymy do niej także niewolników i peregrini, czyli imigrantów spoza granic. Liczba ta na ten czas to około 4 mln ludzi. Tereny znajdujące się w granicach republiki, wraz z Padanią Dolną, wynosiły około 165 tys. km kw, gdzie na jeden km kw przypadało 22, 5 osoby.

Wojny domowe doprowadziły do znacznej redukcji populacji. Dopiero zwycięstwo Oktawiana Augusta w 31 roku p.n.e. pod Akcjum i zakończenie wojen przyniosło poprawę demograficzną. Osiągnięto to głównie poprzesz osiedlanie weteranów na terenach wiejskich i rozwojowi urbanistycznemu, zwłaszcza na Nizinie Padańskiej.

Spis ludności z 14 roku n.e. zanotował 5 mln obywateli Rzymu (w tym także kobiety z dziećmi w wieku 1-2 lata), nie wliczając w to legionistów, urzędników i handlarzy w liczbie ok. 500 tys., którzy zamieszkiwali w prowincjach. Do spisu włączono jednak peregrini w liczbie ok. 500 tys. oraz niewolników (ok. 1 mln), co daje liczbę populacji na około 6 mln ludzi, zamieszkujących ziemie od podnóża Alp do granic Kalabrii. Jest to powierzchnia ok. 220 tys. km kw, ze średnią 27 mieszkańców na km kw.

Urbanistyka, rozwijając się przez całą epokę dynastii Antoninów, ostatecznie stymulowała ekspansję demograficzną. Pod koniec II wieku n.e. dały się odczuć skutki poważnej zarazy panującej w wielu regionach, ale np. w III wieku n.e. widoczny jest wzrost liczby ludności, mimo poważnych kryzysów politycznych i militarnych w ówczesnym czasie, tak samo jak w IV wieku n.e., co łączy się ze wzrostem urbanistycznym i ekonomicznym. Wszelkie inne, nawet przybliżone dane, nie są możliwe do wydobycia z powodu braku jakichkolwiek liczb pochodzących ze spisów ludności, które nie były już prowadzone.