Złote myśli Rzymian

Złote myśli Rzymian na stałe przeszły do historii. Antyczny Rzym obfitował w wielkie osobistości, o nieprzeciętnej wiedzy oraz dużym znaczeniu dla ówczesnego świata.

WSKAZÓWKA: Odpowiednią postać można znaleźć poprzez wyszukiwarkę przeglądarki: CTRL + F. Wpisywać należy imiona, nazwiska lub przydomki. Postacie posegregowane są zgodnie z rokiem urodzenia (od najstarszego do najmłodszego).

Lucjusz Kwinkcjusz Cincinnatus

(Lucius Quinctius Cincinnatus, V wiek p.n.e.) – rzymski konsul, dyktator:

• „Czasem maleńka chwilka rozstrzyga o wielkich rzeczach”
  • źródło: Tytus Liwiusz, Ab Urbe condita, III, 26

Marek Furiusz Kamillus

(Marcus Furius Camillus, ok. 446 – 364 p.n.e.) – dowódca rzymski, 6-krotny trybun wojskowy:

• „Nie złotem, lecz żelazem odkupimy ojczyznę!”
  • łacina: [Non auro, sed ferro, recuperanda est patria]
  • opis: sprzeciwiając się zapłaceniu okupu celtyckim wojskom pod wodzą Brennusa.

Makrobiusz

(Ambrosius Theodosius Macrobius, IV/V wiek p.n.e.) – rzymski pisarz:

• „Kruk krukowi oka nie wykole”
  • łacina: [Cornix cornici oculum non effodit]
  • źródło: Makrobiusz, Saturnalia, 7, 5

Appiusz Klaudiusz Caecus

(Appius Claudius Caecus, ok. 340 – 273 p.n.e.) – polityk i mąż stanu:

• „Każdy jest kowalem własnego losu”
  • łacina: [Faber est suae quisque fortunae]
  • opis: słowa przypisywane także Juliuszowi Cezarowi
  • źródło: Salustiusz, Mowa Cezara w senacie
• „Na widok druha zapomnij o biedzie”
  • łacina: [Amicum cum vides, obliviscere miserias]
  • źródło: Grammatici Latini
• „Panować nad sobą, by nieopanowanie nie spowodowało jakiegoś oszustwa i sromoty”
  • łacina: [Compotem esse, ne quid fraudis stuoprive ferocia paret]

Plaut

(Titus Maccius Plautus, ok. 250 – ok. 184 p.n.e.) – rzymski komediopisarz, jeden z najstarszych pisarzy rzymskich:

• „Wybrańcy bogów umierają młodo”
  • łacina: [Quem di diligunt, adolescens moritur]
  • źródło: Plautus, Bacchides
• „Jeśli przezwyciężyłeś swoje skłonności i nie dałeś się przez nie pokonać, masz powody do radości**”
  • łacina: [Si animum vicisti potius quam animus te, est quod gaudeas]
  • źródło: Plautus, Trinummus, II. 9

Enniusz

(Quintus Ennius, 239 – 169 p.n.e.) – poeta, uważany za ojca poezji rzymskiej:

• „Dobrodziejstwo źle skierowane staje się złym uczynkiem”
  • łacina: [Bene facta male locata male facta arbitror]
  • opis: cytując Enniusza.
  • źródło: Cyceron, De Officiis
• „Nie jest zwycięzcą ten co zwyciężył, jeżeli zwyciężony nie uznał swej klęski”
  • łacina: [Qui vincit non est victor nisi victus fatetur]
  • źródło: Enniusz, Annales, XXXI, 493
• „Siłą walczyć o swoje – to dobre dla dzikich zwierząt”
  • źródło: Enniusz, Annales
• „Ten, kto życzliwie wskazuje drogę błądzącemu, jest jak człowiek, który drugiemu pozwala zapalić pochodnię od swojej: wszak jego własna pochodnia nie będzie przez to świecić mniej jasno”
• „Wszyscy ludzie pragną, aby ich chwalono”
  • łacina: [Omnes mortales sese laudarier optant]
  • źródło: Aureliusz Augustyn z Hippony, De Trinitate, XIII, III
• „Zbyt żarliwą nadzieją można zgubić państwo”
• „Nikt nie patrzy na to, co jest u jego stóp; ale wszyscy patrzymy w gwiazdy”**
  • łacina: [Quod est ante pedes nemo spectat, caeli scrutantur plagas]
  • źródło: Cyceron, De Divinatione, II, XIII
• „Bezczynny umysł nie wie, czego chce”**
  • łacina: [Otioso in otio animus nescit quid velit]
  • źródło: Aulus Gelliusz, Noctes Atticae,XIX, X
• „Umysł wędruje niepewnie, z wyjątkiem kiedy żyje się życiem”**
  • łacina: [Incerte errat animus; praeterpropter vitam vivitur]
  • źródło: Aulus Gelliusz, Noctes Atticae, XIX, X
• „Fortuna dana jest dzielnym”**
  • łacina: [Fortibus est fortuna viris data]
  • źródło: Makrobiusz, Saturnalia VI, I
• „Nie wojna handlowa, ale wojna brutalna, nie złotem, lecz żelazem – w ten sposób pozwólmy obu stronom zacząć proces naszego życia”**
  • łacina: [Nec cauponantes bellum sed belligerantes; ferro non auro vitam cernamus utrique]
  • źródło: Cyceron, De Officiis, I, XII
• „Gdzie Galowie ukradkiem, w nocy, kiedy sen spada na ludzi, zaatakowali wysoką cytadelę i nagle krwią ściany i strażników poplamili”**
  • łacina: [Qua Galli furtim noctu summa arcis adorti, moenia concubia vigilesque repente cruentant]
  • źródło: Makrobiusz, Saturnalia I, IV
• „Którego nikt nie mógł pokonać żelazem ani złotem”**
  • łacina: [Quem nemo ferro potuit superare nec auro]
  • źródło: Cyceron, De Re Publica, III, IV
• „Ani ty, ani żaden żywy człowiek nie uczyni tego bezkarnie: nie, oddasz mi swoją krew życia”**
  • łacina: [Nec pol homo quisquam faciet inpune animatus,hoc nec tu; nam mi calido dabis sanguine poenas]
  • źródło: Makrobiusz, Saturnalia VI, I
• „A ziemia, która sama obdarzyła ciało, bierze je z powrotem i nie marnuje ani odrobiny”**
  • łacina: [Terram corpus quae dederit, ipsam, capere neque dispendi facere hilum]
  • opis: Warron, De Lingua Latina V
  • źródło: Warron, De Lingua Latina V
• „Otwórzcie powieki i pozwólcie, aby mózg opuścił sen”**
  • łacina: [Pandite sultis genas et corde relinquite somnum]
  • źródło: Festus, De verborum significatione
• „Otwórzcie powieki i pozwólcie, aby mózg opuścił sen”**
  • łacina: [Pandite sultis genas et corde relinquite somnum]
  • źródło: Festus, De verborum significatione
• „Nie wcześniej powiedziane niż zrobione – tak działa twój człowiek wartościowy”**
  • łacina: [Dictum factumque facit frux]
  • źródło: Pryscjan, Ars Prisciani, VI
• „Rzeczpospolita rzymska stoi starymi obyczajami i mężami”
  • łacina: [Moribus antiquis res stat Romana virisque]
  • źródło: Enniusz, Annals, V
• „Jeden człowiek, zwlekając, przywrócił nam kraj. Cenił bezpieczeństwo bardziej niż oklaski motłochu; Stąd teraz jego chwała staje się coraz jaśniejsza”**
  • łacina: [Unus homo nobis cunctando restituit rem. Noenum rumores ponebat ante salutem; Ergo plusque magisque viri nunc gloria claret]
  • źródło: Cyceron, De Senectute, IV
• „Małpa, najpodlejsza z bestii, jakże podobna do nas!”**
  • łacina: [Simia quam similis turpissima bestia nobis!]
  • źródło: Cyceron, Natura Deorum, I, XXXV
• „Jako silny koń, który często wygrywał na ostatnim okrążeniu w Olimpii, teraz odpoczywa, zmęczony starością”**
  • łacina: [Sicut fortis equus, spatio qui saepe supremo; Vicit Olympia, nunc senio confectus quiescit]
  • opis: Enniusz odnosi się tutaj do siebie i swojej pracy Annals, przeczuwając jej zakończenie.
  • źródło: Cyceron, De Senectute, V
• „Kogo się boją, nienawidzą. I kogo nienawidzi, ma nadzieję ujrzeć go martwego”**
  • łacina: [Quem metuunt oderunt; quem quisque odit, perisse expetit]
  • źródło: Cyceron, De Officiis, II, 23
• „Niech nikt nieoddaje mi czci łzami, ani nie uracza płaczem rytuałów pogrzebowych. Dlaczego? Wciąż pozostaję na ustach ludzkich”**
  • łacina: [Nemo me lacrumis decoret neque funera fletu faxit. Cur? volito vivos per ora virum]
  • źródło: Cyceron, Tusculanae Disputationes, I, XV

Cytaty Enniusza

Scypion Afrykański Starszy

(Publius Cornelius Scipio Africanus Maior, 236 – 184 p.n.e.) – wódz w czasie II wojny punickiej:

• „Gotujcie się do wojny, skoroście pokoju ścierpieć nie potrafili”
  • łacina: [Bellum parate, quoniam pacem pati non potuistis]
  • opis: słowa skierowane do Hannibala przed bitwą pod Zamą w 202 roku p.n.e.
  • źródło: Tytus Liwiusz, Ab Urbe Condita XXX, 31
• „Niewdzięczna ojczyzno, nie będziesz miała nawet moich kości”
  • łacina: [Ingrata patria, ne ossa quidem habebis]
  • źródło: Waleriusz Maksymus, Factorvm et dictorvm memorabilivm libri Novem, V, III
• „Zbliża się koniec wojny i trudu. W rękach już mają łupy z Kartaginy, powrót do domu, do ojczyzny, do rodziców, dzieci, żon, do boskich penatów”
  • łacina: [Adesse finem belli ac laboris; in manibus esse praedam Carthaginis, reditum domum in patriam ad parentes liberos coniuges penatesque deos]
  • opis: słowa Scypiona do żołnierzy przed bitwą pod Zamą.
  • źródło: Tytus Liwiusz, Ab Urbe Condita, XXX, 32
• „Wolę uratować życie jednego obywatela niż zabić tysiąc wrogów”
  • łacina: [malle se unum civem servare quam mille hostes occidere]
  • źródło: Historia Augusta, Antoninus Pius, 9.10
• „[…] nigdy nie był mniej bezczynnym, jak wtedy, gdy nie miał nic do zrobienia, nigdy mniej samotnym, jak wówczas, gdy był sam”
  • łacina: [numquam se minus otiosum esse, quam cum otiosus; nec minus solum, quam cum solus esset]
  • opis: według Katona Starszego
  • źródło: Cyceron, De Officiis, III, I
• „Co do mnie — pamiętam ja o ludzkiej słabości i uświadamiam sobie przemoc losu, i wiem, że wszystko, co robimy, podlega tysiącowi przypadków”
  • łacina: [Quod ad me attinet, et humanae infirmitatis memini et uim fortunae reputo et omnia quaecumque agimus subiecta esse mille casibus scio]
  • opis: słowa skierowane do Hannibala przed bitwą pod Zamą w 202 roku p.n.e.
  • źródło: Tytus Liwiusz, Ab Urbe Condita, XXX, 31

Cytaty Scypiona Afrykańskiego Starszego

Marek Porcjusz Katon Starszy

Katon Starszy, Kato Starszy (Marcus Porcius Cato, 234 – 149 p.n.e.) – mówca, polityk, pisarz:

• „[…] dobrze jest zaglądać do ich książek, ale ich nie zgłębiać. Wysoce niegodziwy to i niemoralny naród […] gdy nas naukami swymi obdarzy, wszystkich nas popsuje”
  • łacina: [bonum sit illorum litteras inspicere, non perdiscere; vincam nequissimum et indocile esse genus illorum (…) quandoque ista gens suas litteras dabit, omnia conrumpet]
  • opis: fragmentu listu Katona Starszego do syna, w którym niepochlebnie wypowiada się o Grekach, ale zarazem w pewien sposób docenia.
  • źródło: Pliniusz Starszy, Historia naturalna, XXIX.7
• „A poza tym sądzę, że Kartaginę należy zniszczyć”
  • łacina: [Ceterum censeo Karthaginem esse delendam]
  • opis: Katon Starszy, nieprzejednany wróg Kartaginy, tym zdaniem kończył wszystkie przemówienia w senacie rzymskim.
  • źródło: Plutarch, Żywoty sławnych mężów, Marcus Cato 27, 1
• „Brawo! Zuchy! Tu właśnie powinni folgować sobie młodzi, a nie w alkowach cudzych żon!”
  • opis: witając młodego mężczyznę wychodzących z domu publicznego.
  • źródło: Horacy, Satirae
• „Każdemu, co mu się należy”
  • łacina: [Suum cuique]
  • opis: słowa nawiązujące do starej greckiej zasady prawa, którą w swoim dziele „Państwo”, Platon określił jako „sprawiedliwość polega na oddawaniu każdemu tego, co mu się należy”.
  • źródło: Katon Starszy, De Natura Deorum, III, 38
• „Kiedy ci ludzie (Grecy) dadzą nam swoją kulturę literacką, zniszczą wszystko, zdemoralizują i zrobią jeszcze gorzej, jeśli przyślą tu swoich lekarzy”
  • łacina: [vincam nequissimum et indocile genus illorum, et hoc puta vatem dixisse: quandoque ista gens suas litteras dabit, omnia conrumpet, tum etiam magis, si medicos suos hoc mittet]
  • źródło: Pliniusz Starszy, Naturalis Historia, 29.14
• „Między ustami a brzegiem pucharu”
  • łacina: [Inter os atque offam (multa intervenire possunt)]
  • opis: powiedzenie przytoczone przez Arystotelesa. W wersji łacińskiej zacytowane przez Gelliusza jako fragment mowy Katona Starszego.
  • źródło: Gelliusz, Noctes Atticae, XIII, 17, 1
• „Piękna kobieta jest jak złocona pigułka – miła dla oczu, gorzka dla ust”
• „A poza tym sądzę, że Kartaginę należy zniszczyć”
  • łacina: [Ceterum censeo Carthaginem esse delendam]
  • opis: słowa Katona Starszego, którymi kończył wszystkie swoje wystąpienia w rzymskim senacie. Często cytowany również jako „Kartaginę należy zniszczyć”.
  • źródło: Florus, Dzieje Rzymu I, 31
• „Trzymaj się tematu, słowa podążą za nim”
  • łacina: [Rem tene, verba sequentur]
  • źródło: Gaius Julius Victor, Ars Rhetorica
• „Wszyscy mężowie rządzą kobietami, my wszystkimi mężami, nami zaś kobiety”
  • opis: o dominacji kobiet; źródło jest w języku greckim.
  • źródło: Plutarch, Apophthegmata regum et imperatorum
• „Złodzieje dobra prywatnego żywot spędzają w kajdanach, złodzieje dobra publicznego – w złocie i purpurze”
  • łacina: [Fures privatorum furtorum in nervo atque in compedibus aetatem agunt, fures publici in auro atque in purpura]
  • źródło: Aulus Gelliusz, Noctes Atticae XI, 18, 18
• „Kupuj nie to, co chcesz, ale to, czego potrzebujesz”
  • łacina: [Emas non quod opus est, sed quod necesse est]
  • źródło: Seneka Młodszy, Listy, 94
• „Rzecz trzymaj, słowa nadążą za nim”
  • łacina: [Rem tene, verba sequentur]
  • opis: rady dla mówców.
  • źródło: Julius Victor, Art of Rhetoric
• „Wolę, by się ludzie pytali, czemu nie mam pomnika, niż czemu go mam”
  • greka: [‘μᾶλλον γὰρ,’ ἔφη, ‘βούλομαι ζητεῖσθαι, διὰ τί μου ἀνδριὰς οὐ κεῖται ἢ διὰ τί κεῖται’]
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 19:4
• „Działalność handlowa byłaby równie godna podziwu, co opłacalna, gdyby nie była narażona na tak wielkie ryzyko, podobnie jak bankowość, gdyby zawsze była prowadzona uczciwie. Albowiem nasi przodkowie uznali i tak ustanowili w swoich prawach, że podczas gdy złodziej powinien zostać skazany na podwójne odszkodowanie, lichwiarz powinien dokonać czterokrotnej zadośćuczynienia**”
  • źródło: Katon Starszy, De Agri Cultura
• „Kiedy zdecydujesz się na zakup farmy, uważaj, aby nie kupować pochopnie; nie oszczędzaj swoich wizyt i nie zadowalaj się jedną wizytą inspekcyjną. Im więcej pojedziesz, tym bardziej to miejsce sprawi ci przyjemność, jeśli będzie warte twojej uwagi. Zwracaj uwagę na wygląd sąsiedztwa, kraj prosperujący powinien pokazać swój dobrobyt. „Kiedy wejdziesz, rozejrzyj się, aby w razie potrzeby znaleźć wyjście”.**”
  • źródło: Katon Starszy, De Agri Cultura
• „Kiedy przybyłeś do swojego wiejskiego domu i pozdrowiłeś swoją rodzinę, powinieneś, jeśli to możliwe, zrobić obchód po gospodarstwie tego samego dnia; jeśli nie, to na pewno następnego dnia. Kiedy zaobserwujesz postęp prac polowych, jakie rzeczy zostały wykonane, a co jeszcze niewykonane, następnego dnia powinieneś wezwać swojego nadzorcę i powinien zażądać sprawozdania o tym, jakie prace zostały wykonane w dobrym sezonie i dlaczego nie udało się dokończyć reszty oraz jakie wino, zboże i inne uprawy zostały zebrane**”
  • źródło: Katon Starszy, De Agri Cultura
• „Następnie należy wziąć pod uwagę pieniędze, dostawy i zapasy. Nadzorca powinien zgłosić, jakie wino i oliwa zostały sprzedane, jaką cenę otrzymał, co jest w sprzedaży, a co pozostało do sprzedaży. Należy zabezpieczyć takie rzeczy, które powinny być zabezpieczone. Wszystkie inne nierozstrzygnięte sprawy powinny być uzgodnione. Jeśli coś jest potrzebne na nadchodzący rok, należy to kupić; wszystko, co nie jest potrzebne, powinno zostać sprzedane. Cokolwiek jest do wynajęcia, powinno być wydzierżawione**”
  • źródło: Katon Starszy, De Agri Cultura
• „Oto obowiązki nadzorcy: powinien zachowywać dyscyplinę. Powinien obchodzić dni świąteczne. Powinien szanować prawa innych i wytrwale bronić swoich. Powinien rozstrzygać wszystkie kłótnie między osobami; jeśli ktoś jest winny, powinien wymierzyć karę. Powinien zadbać o to, aby nikomu niczego nie brakowało, nie brakowało jedzenia lub picia; pod tym względem może sobie pozwolić na szczodrość, gdyż w ten sposób łatwiej będzie mu zapobiegać zbieraniu i kradzieży**”
  • źródło: Katon Starszy, De Agri Cultura
• „Nadzorca powinien odpowiadać za obowiązki gospodyni. Jeśli pan dał ci ją za żonę, powinieneś być z niej zadowolony, a ona powinna cię szanować. Wymagaj, aby nie ulegała marnotrawstwu; że nie plotkuje z sąsiadami i innymi kobietami. Nie powinna przyjmować gości ani w kuchni, ani we własnym mieszkaniu. Nie powinna wychodzić na imprezy ani się włóczyć**”
  • źródło: Katon Starszy, De Agri Cultura
• „Ludzie którzy rwą się do częstego piastowania urzędów, są jak nie znający drogi i ciągle starający się chodzić z liktorami, żeby nie błądzić”
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 8
• „Będzie się wydawało, że albo urzędy nie mają wielkiej wartości, albo niewiele jest ludzi godnych takich stanowisk”
  • opis: Katon krytykował wybieranie ciągle tych samych ludzi na wysokie urzędy.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 8
• „Matka jego uważa to za przekleństwo, nie błogosławieństwo, że coś takiego na ten świat wydała”
  • opis: Katon o jednym ze swoich wrogów, który znany był z haniebnego życia.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 8
• „Czego by morze z trudem tylko liznęło, to ten z łatwością połknął!”
  • opis: Katon na wieść, że pewien Rzymian sprzedał ojcowiznę blisko morza.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 8
• „Niech będzie. Jednak z natury jest to zwierz mięsożerny”
  • opis: kiedy król Pergamonu Eumenes II przebywał w Rzymie i senat nadzwyczajnie go przyjmował, Katon patrzył na niego z podejrzliwością i ostrożnością.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 8
• „Przeciwnicy nie lubią mnie dlatego, że dzień w dzień wstaje już w nocy i nie troszcząc się o własne sprawy poświęcam czas na sprawy publiczne”
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 8
• „To poselstwo rzymskie nie ma ani nóg, ani głowy, ani rozumu”
  • opis: kiedy na posłów do Bitynii wybrano trzech Rzymian, z których jeden
    był podagrykiem, inny miał dziurę w głowie w wyniku operacji i okaleczenia, a trzeci nie uchodził za mądrego.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 9
• „Jakbyśmy nic nie mieli do roboty, siedzimy tu cały dzień zastanawiając się, czy tych greckich staruszków mamy pogrzebać u siebie, czy też w Achai mają ich wynieść tamtejsi pogrzebowi tragarze”
  • opis: odnośnie tysiąca achajskich zakładników przesiedlonych do Rzymu, jako sprzyjających Macedonii (wśród nich grecki historyk Rzymu Polibiusz). W Senacie toczyły się dyskusje o tym czy pozwolić im wrócić, czy powinni pozostać w Italii.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 9
• „Polibiusz jak Odyseusz chce dostać się z powrotem do jaskini Cyklopa, bo zostawił tam swój kapelusz i pas”
  • opis: ironiczne słowa Katona na kwestię zwrotu posiadłości achajskich zakładników w Achai.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 9
• „Rozumni więcej korzystają z nierozumnych niż nierozumni z rozumnych. Ci ostatni bowiem wystrzegają się błędów tamtych, a tamci nie naśladują ich poprawnego postępowania”
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 9
• „Na cóż się przyda państwu takie to ciało, w którym między gardłem a nogami wszystko zajmuje tylko brzuch!”
  • opis: prześmiewczo do otyłego Rzymianina.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 9
• „Nie mogę przebywać z człowiekiem mającym podniebienie wrażliwsze niż serce!”
  • opis: prześmiewczo do smakosza.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 9
• „Zakochanego dusza żyje w cudzym ciele”
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 9
• „Człowiecze! Starość ma tyle złego w sobie, nie dodawaj jej hańby złego postępowania!”
  • opis: do starego człowieka postępującego źle.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 9
• „Chłopcze, nie wiem, co gorsze: pić, co namieszasz, czy uchwalić, co wnioskujesz!”
  • opis: do trybuna ludowego pozostającego pod zarzutem trucicielstwa, a chcącego koniecznie przeprowadzić swój zły wniosek.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 9
• „Nierówna moja walka z tobą: ty łatwo słuchasz obelgi i pochopnie ją wypowiadasz, a mnie równie niemiło ją mówić, jak i słyszeć”
  • opis: do człowieka o marnej przeszłości, który go oczernił.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 9
• „Nie winie nikogo z tych, co starają się tą drogą wzbogacić. Wolę jednak rywalizować w cnocie z najszlachetniejszymi niż w majętności z najbogatszymi czy w zachłanności z najbardziej zachłannymi”
  • opis: żołnierze Katona na wojnach w Hiszpanii zdobyli pokaźne łupy. Pomimo tego, Katon przyznał każdemu legioniście dodatkowo po 330 gramów srebra mówiąc, że lepiej, by wielu Rzymian wracało do domu ze srebrem niż mała grupa ze złotem.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 10
• „W ten sposób Rzym będzie wielki, jeżeli sławni i wielcy ludzie nie będą przekazywać nagrody męstwa mniej znacznym, a plebejscy ludzie, dzielnością będą współzawodniczyć z wysuwającymi się naprzód przez urodzenie i wielkie o sobie mniemanie”
  • opis: słowa Katona w stosunku do Scypiona Afrykańskiego, który obejmując po nim urząd namiestnika prowincji Hiszpanii skarżył się na jego ostatnie zwycięskie działania wojenne.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 11
• „Trzeba mu wybaczyć, skoro się podjął tego dzieła przymuszony decyzją amfiktionów!”
  • opis: reakcja na dzieło historyka rzymskiego Postumiusza Albinusa, konsula z roku 151 p.n.e., które napisał w języku greckim. Katon śmiał się, że Albinus użył greki będąc zmuszony przez członków związku miast greckich.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 12
• „Takie należy rodzicom składać ofiary, nie jagnięta czy koźlęta, ale wrogów łzy i wyroki skazujące”
  • opis: słowa Katona do młodego Rzymianina, którego spotkał na Forum po tym jak ten doprowadził do skazania wroga zmarłego ojca.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 15
• „Jak przykro jest, kiedy się między innymi ludźmi żyło, a przed innymi trzeba się bronić!”
  • opis: odnośnie faktu, że był wielokrotnie pozywany do sądu przez innych Rzymian.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 15
• „Radzę nie najprzyjemniejszego wybierać lekarza, lecz najgorliwszego”
  • opis: słowa Katona do Rzymian, kiedy ubiegał się o stanowisko cenzora – urzędnika czuwającego nad obyczajami i sposobem życia obywateli.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 16
• „Ludzie widzą powód do dumy w spiżowych tablicach i w dziełach malarzy; dla mnie zaś te moje portrety są najpiękniejsze, które obywatele noszą w swych sercach”
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 19
• „Człowieka nie powinno się chwalić za to, że porządny, jeśli to nie służy dobru publicznemu”
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 19
• „Taki, co bije żonę czy dziecko, to tak jakby rękę podniósł na najświętszą świętość”
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 20
• „Nie, synu! Milcz! Wszystko mi z twej strony miłe, nie mam żadnej pretensji! Pragnę tylko więcej takich dzieci dla siebie, a obywateli dla ojczyzny!”
  • opis: słowa do syna, który zapytał ojca, czy mu sprawił jakąś przykrość, że ten do domu sprowadza macochę. Katon pod koniec życia, po śmierci swojej żony Licynii, miał romans z niewolnicą Salonią, którą potem poślubił.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 24
• „On jeden z głową, reszta to zwiewne cienie”
  • opis: słowa o Scypionie Afrykańskim Młodszym, który w trzeciej wojnie punickiej na początku był trybunem wojskowym i wyróżniał się odwagą i rozumem. Z czasem Scypion miał otrzymać główne dowodzenie. Dodać należy, że początkowo Rzymianie byli bardzo nieskuteczni, a w Rzymie bardzo się niecierpliwiono brakiem sukcesów w wojnie.
  • źródło: Plutarch, Katon Starszy, 27

Cytaty Katona Starszego

Publiusz Terencjusz Afer

(Publius Terentius Afer, 190 – 159 p.n.e.) – komediopisarz:

• „Człowiekiem jestem; nic, co ludzkie, nie jest mi obce”
  • łacina: [Homo sum; humani nihil a me alienum puto]
  • źródło: Terencjusz, Heauton timorumenos I, I, 25
• „Gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo”
  • łacina: [Si duo faciunt idem, non est idem]
  • źródło: Terencjusz, Bracia V, 3, 37
• „Ilu ludzi, tyle zdań”
  • łacina: [Quot homines tot sententiae: suo’ quoique mos]
  • źródło: Terencjusz, Phormio 454
• „Jam Dawus, a nie Edyp”
  • łacina: [Davus sum, non Oedipus]
  • opis: słowa niewolnika, gdy został poproszony o rozwiązanie problemu.
  • źródło: Terencjusz, Andria 1.2
• „Kłótnie kochanków umacniają ich miłość”
  • łacina: [Amantium irae amoris integratio est]
  • źródło: Terencjusz, Andria 555
• „Kto pierwszy, ten lepszy”
  • łacina: [Potior est, qui prior est]
  • źródło: Terencjusz, Phormio II, 3
• „Kto połknął żerdź, będzie spał na stojąco”
• „Nic nie może być gorszego od złych języków”
• „Nie rób tego, co już jest zrobione”
  • łacina: [Actum ne agas]
  • źródło: Terencjusz, Phormio II, III, 72
• „Powiedziano, wykonano”
  • łacina: [Dictum, factum]
  • źródło: Terencjusz, Andria 2, 3, 7
• „Silnym los pomaga”
  • łacina: [Fortis fortuna adiuvat]
  • źródło: Terencjusz, Phormio, I, 4
• „Szczyt prawa jest często szczytem zła”
  • łacina: [Ius summum saepe summast malitia]
  • źródło: Terencjusz, Heauton Timorumenos, 796
• „Trzeba się zająć serio robotą”
  • łacina: [Ad rastros seriores redit]
  • źródło: Terencjusz, Heauton timorumenos 51, 58
• „Ustępliwość przysparza przyjaciół, prawda nienawiść rodzi”
  • łacina: [Obsequium amicos, veritas odium parit]
  • źródło: Terencjusz, Andria 68
• „Wilk w bajce!”
  • łacina: [Lupus in fabula!]
  • źródło: Terencjusz, Adelphoe
• „Wszechświat, wieczność trzech dni! ”
  • łacina: [Heu! universum triduum!]
  • źródło: Terencjusz, Eunuch II, I, 17
• „Zakochani są jak szaleńcy”
  • łacina: [Amantes amentes]
  • źródło: Terencjusz, Andria
• „Ze wszystkich moich przyjaciół jestem jedynym, jaki mi pozostał”
• „Znam naturę kobiet: kiedy chcesz, odmawiają, kiedy nie chcesz, pragną”
  • łacina: [Novi ingenium mulierum: nolunt ubi velis, ubi nolis cupiunt ultro]
  • źródło: Terencjusz, Eunuch IV
• „Zrozumieć – przebaczyć”
  • źródło: Terencjusz, Samodręk 218
• „Życie ludzkie jest jak gra w kości. Jeśli nam się nie dostała do rąk ta kość, którą chcemy, trzeba się starać jak najlepiej wyzyskać tę, która nam była przez los sądzona”
  • łacina: [Ita uitast hominum, quasi quom ludas tesseris:si illud quod maxume opus est iactu non cadit, illud quod cecidit forte, id arte ut corrigas]
  • źródło: Terencjusz, Bracia IV

Cytaty Publiusza Terencjusza Afera

Scypion Afrykański Młodszy

(Publius Cornelius Scipio Aemilianus Africanus Minor, 185 – 129 p.n.e.) – rzymski wódz z okresu III wojny punickiej:

• „Tyle razy bez trwogi słuchałem wrzasku uzbrojonych wrogów, jakże więc mógłbym dbać o krzyk ludzi waszego pokroju, dla których Italia jest macochą?”
  • łacina: [Et cum omnis contio adclamasset, hostium, inquit, armatorum totiens clamore non territus, qui possum vestro moveri, quorum noverca est Italia?]
  • źródło: Wellejusz Paterkulus, Historia rzymska, II, 4

Lucyliusz

(Gaius Lucilius, 180 – 102 p.n.e.) – poeta, twórca literackiej formy satyry rzymskiej:

• „Nie wszyscy możemy wszystko”
• „Od czasów Deukaliona”
  • łacina: [A Deukalione]
  • opis: od czasów potopu (Deukalion to grecki odpowiednik postaci Noego).
  • źródło: Lucyliusz, Satyry, 6, 84

 

Publiusz Semproniusz Asellion

(Publius Sempronius Asellio, II-I wiek p.n.e.) – rzymski historyk:

• „Pisać, za jakiego konsula rozpoczęła się wojna i za jakiego skończyła, kto w rezultacie wjechał do miasta w triumfie, a nie wspominać, co zdarzyło się w trakcie wojny, jakie były w tym czasie uchwały senatu, jakie zgłaszano ustawy bądź wnioski, wreszcie, jakie były motywy tych posunięć, to opowiadać baśnie dla dzieci, a nie pisać historię”
  • łacina: [Scribere autem, bellum initum quo consule et quo confectum sit et quis triumphans introierit, et eo libro, quae in bello gesta sint, non praedicare autem interea quid senatus decreverit aut quae lex rogatiove lata sit, neque quibus consiliis ea gesta sint, iterare: id fabulas pueris est narrare, non historias scribere]
  • źródło: Gelliusz, Noctes Atticae, V.18

Akcjusz

(Lucius Accius, 170 – 85 p.n.e.) – poeta:

• „Niech nienawidzą, byleby się bali”
  • łacina: [Oderint, dum metuant]
  • opis: słowa jakich miał użyć Kaligula wobec Rzymian.
  • źródło: Akcjusz, Atreus

 

Gajusz Mariusz

(Gaius Marius, 157/6 – 86 p.n.e.) – rzymski wódz i konsul:

• „Nikt z Rzymian nie powinien sądzić, że ma za mało ziemi, jeśli ma jej dostatecznie dużo na własne utrzymanie”
  • opis: reakcja Gajusza Mariusza na żądania jego weteranów, o przyznanie im większych przydziałów ziemi po odbytej służbie wojskowej. Co ciekawe, rzymscy żołnierze otrzymali ziemie o powierzchni 3,5-4 ha, czyli dwa razy więcej niż nakazywało prawo zwyczajowe.
  • źródło: Plutarch, Krassus, 2
• „Nie wiem, czy przeciwników owininem uważać za większych tchórzy, czy was. Bo ani oni nie umieli spojrzeć wam za plecy, ani wy im za karki”
  • opis: słowa jakie miał wypowiedzieć w trakcie bitwy z Marsami, w czasie tzw. „wojny ze sprzymierzeńcami”, do swoich żołnierzy którzy nie wykonali jego rozkazu. Finalnie Rzymianie wygrali.
  • źródło: Plutarch, Mariusz, 33

Lucjusz Korneliusz Sulla

(Lucius Cornelius Sulla, 138 – 78 p.n.e.) – rzymski dyktator, przedstawiciel optymatów:

• „Wioślarzem wpierw być trzeba, nim uchwycisz ster”
  • opis: słowa jakie miał wypowiedzieć po przyniesieniu mu głowy syna Gajusza Mariusza, jego przeciwnika w walce o władzę w Rzymie.
  • źródło: Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, XIII.94
• „Wszy gryzły raz orzącego chłopca; ten dwukrotnie odłożył pług i oczyścił z nich swą tunikę, a gdy gryzły go dalej spalił tunikę, aby raz po raz nie przerywać pracy. Ja też ostrzegam dwukrotnie pokonanych, by po raz trzeci nie igrali z ogniem”
  • opis: o nadużywaniu cierpliwości przez innych polityków.
  • źródło: Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, XIII.101
• „Nikomu, kto wyrządził mi zło, nie pozostałem w najmniejszym stopniu dłużny”
  • opis: słowa na nagrobku Sulli, których sam był autorem.
  • źródło: Pluarch, Sulla, 38.4
• „Niech się stanie wedle ich woli, niech go sobie biorą, lecz niech wiedzą, że ten, którego ocalenia tak bardzo pragną, kiedyś zgotuje zgubę stronnictwu optymatów, które wspólnymi siłami dotychczas zdołali ocalić od klęski; w tym Cezarze drzemie wielu Mariuszów”
  • łacina: [vincerent ac sibi haberent, dum modo scirent eum, quem incolumem tanto opere cuperent, quandoque optimatium partibus, quas secum simul defendissent, exitio futurum; nam Caesari multos Marios inesse]
  • opis: słowa Sulli o Juliuszu Cezarze, w obliczu próśb polityków o darowanie życia Cezarowi. Cezara łączyły więzy rodzinne z Gajuszem Mariuszem – rywalem Sulli.
  • źródło: Swetoniusz, Gajusz Juliusz Cezar, 1

Lucius Cassius Longinus

(II/I wiek p.n.e.) – rzymski sędzia i polityk:

• „Komu to miało przynieść korzyść?”
  • łacina: [Cui bono fuerit?]
  • opis: zalecane pytanie – dotyczące identyfikacji podejrzanych o przestępstwo, które warto zadać podczas rozpatrywania procesu. Wyraża pogląd, że przestępstwa są często podejmowane z korzyścią dla ich sprawców, zwłaszcza finansowych.
  • źródło: Cyceron, Pro Roscio Amerino, 84, 86

Marek Terencjusz Warron

(Marcus Terentius Varro, 116 – 27 p.n.e.) – rzymski pisarz i uczony, legat i dowódca:

• „Rzymianin zwycięża, siedząc”
  • łacina: [Romanus sedendo vincit]
  • opis: nawiązanie do zalet Rzymian, którzy osiągają sukcesy przez staranność i cierpliwość.
  • źródło: Warron, De re rustica, ks. 2, rozdz. II

Marek Licyniusz Krassus

(Marcus Licinius Crassus, 114 – 53 p.n.e.) – rzymski polityk i dowódca:

• „[…] kto buduje tylko dla siemiego samego, marnuje się, choć nie ma przeciwników”
  • opis: Krassus dorobił się olbrzymiego majątku m.in. dzięki stworzeniu swego rodzaju przedsiębiorstwa budowlanego, które w Rzymie budowało liczne kamienice (insulae), w okresie kiedy był deficyt mieszkaniowy w stolicy.
  • źródło: Plutarch, Krassus, 2
• „[…] nikt nie jest dość bogaty, kto ze swego mienia nie jest w stanie utrzymać całego wojska”
  • źródło: Plutarch, Krassus, 2

Pompejusz Wielki

(Gnaeus Pompeius Magnus, 106 – 48 p.n.e.) – rzymski polityk i dowódca wojskowy; stronnik optymatów:

• „Ojczyzna jest tam, gdzie wolność”
  • opis: słowa wyjęte z mowy Pompejusza, skierowane do wojska, na niedługo przed bitwą pod Farsalos w 48 roku p.n.e.
  • źródło: Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, II, 72
• „Nie przestaniecie nam, gdy mamy miecze u pasa, recytować praw?”
  • opis: w roku 82 p.n.e. Pompejusz udał się na Sycylię jako wódz Sulli w celu odzyskania wyspy z rąk zwolenników Gajusza Mariusza. Pompejusz odzyskał panowanie nad wyspą i kiedy mieszkańcy miast zaczęli mieć uwagi, co do jego zarządzeń, odpowiedział właśnie tymi słowami.
  • źródło: Plutarch, Pompejusz, 10
• „Żeglowanie jest koniecznością, życie nie jest koniecznością”
  • łacina: [Navigare necesse est, vivere non est necesse]
  • opis: gdy Rzym przeżywał kryzys żywnościowy na czele dostaw zboża do Rzymu stanął Pompejusz. Gdy próbował odbić od brzegu z dostawą, na morzu rozpętał się sztorm. Załoga była na tyle wystraszona, że bała się wypłynąć na szerokie morze. Wówczas tymi słowami Pompejusz udowodnić miał swoje poświecenie dla ratowania głodujących mas rzymskich.
  • źródło: Plutarch, Pompejusz, 50

Cyceron

(Marcus Tullius Cicero, 106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof:

• „Przypomnijcie sobie marsze, jakie przez pola i miasta Italii zamieszkane przez obywateli rzymskich odbyli w ciągu ostatnich lat nasi wodzowie, a z łatwością nabierzecie wyobrażenia o tym, co się dzieje w obcych krajach. Jak sądzicie, czy więcej jest miast nieprzyjacielskich zniszczonych w ostatnim okresie orężem waszych żołnierzy, czy też państw sprzymierzonych spustoszonych przez ich zimowe postoje?”
  • łacina: [Itinera, quae per hosce annos in Italia per agros atque oppida civium Romanorum nostri imperatores fecerint, recordamini: tum facilius statuetis, quid apud exteras nationes fieri existimetis. Utrum plures arbitramini per hosce annos militum vestrorum armis hostium urbes an hibernis sociorum civitates esse deletas?]
  • źródło: Cyceron, Mowa w sprawie naczelnego dowóztwa Gnejusza Pompejusza, 38
• „Niegodny człowieka wolnego i przynoszący ujmę jest sposób zarobkowania przeróżnych najemników […] bo już sama zapłata, jaką otrzymują, jest swego rodzaju wynagrodzeniem za niewolnicze posługi”
  • łacina: [Illiberales autem et sordidi quaestus mercennariorum omnium, quorum operae, non quorum artes emuntur; est enim in illis ipsa merces auctoramentum servitutis]
  • źródło: Cyceron, O powinności, I.150.42
• „U przyjaciół wszystko jest wspólne”
  • łacina: [Amicorum omnia sunt communia]
  • źródło: Cyceron, De Officiis, 16
• „Macie rację, że zasłaniacie mnie, bojąc się, by cenzor nie miał mi za złe, że piję wodę”
  • łacina: [Amicorum omnia sunt communia]
  • opis: żart Cycerona wymierzony w cenzora Lucjusza Aureliusza Kotttę, w towarzystwie przyjaciół, w 64 roku n.e. Cyceron mając pragnienie napił się wody, kiedy cenzor znany był ze swojego uwielbienia dla wina.
  • źródło: Plutarch, Żywot Cycerona, 27
• „Natura nie stworzyła nas takimi, żebyśmy uchodzili za istoty przeznaczone do rozrywek i zabawy, lecz raczej do spraw poważnych i do pewnych zainteresowań ważniejszych i większych. Ale z owej rozrywki korzystać wolno, lecz w takim stopniu, w jakim korzysta się ze snu czy innych form odpoczynku, to znaczy wtedy, gdy wywiązaliśmy się z zadań poważnych i odpowiedzialnych”
  • łacina: [Neque enim ita generati a natura sumus, ut ad ludum et iocum facti esse videamur, ad severitatem potius et ad quaedam studia graviora atque maiora. ludo autem et ioco uti illo quidem licet, sed sicut somno et quietibus ceteris tum, cum gravibus seriisque rebus satis fecerimus]
  • źródło: Cyceron, O powinnościach, I.103
• „A przecież nie ulega wątpliwości, że nie istnieje zgoła nic takiego, co by było lepsze, doskonalsze i piękniejsze od świata”
  • łacina: [Atqui certe nihil omnium rerum melius est mundo, nihil praestantius, nihil pulchrius, nec solum nihil est]
  • źródło: Cyceron, De natura deorum, II
• „Archimedesowy problem”
  • łacina: [πρόβλημα Ἀρχιμήδειον est]
  • opis: problem trudny do rozwiązania
  • źródło: Cyceron, Ad Atticum, 12, 4
• „Argumentów (dowodów) nie należy liczyć, lecz ważyć”
  • łacina: [Argumenta non numeranda, sed ponderanda sunt]
  • źródło: Cyceron, De oratore, II, 76
• „Bądźmy niewolnikami prawa, abyśmy mogli być wolni”
  • łacina: [Legum servi sumus ut liberi esse possimus]
  • źródło: Cyceorn, Pro Cluentio, 53.146
• „Bowiem nie tylko owa fortuna jest ślepa, lecz także czyni ślepymi zwykle tych, których objęła (wybrała)”
  • łacina: [Non enim solum ipsa fortuna caeca est, sed eos etiam plerumque efficit caecos, quos complexa est]
  • źródło: Cyceron, De Amicitia, 54
• „Byłoby niedorzecznością ganić innych w takiej dziedzinie, w której się samemu popełnia błędy”
• „Całe życie filozofa to rozmyślania o śmierci”
  • łacina: [Tota philosophorum vita commentatio mortis est]
  • źródło: Cyceron, Tusculanae Quaestiones, II.30
• „Cnota jest doskonałym rozumem”
  • łacina: [virtus est perfecta ratio]
  • źródło: Cyceron, De legibus, I, 16, 45
• „Co innego jest ukryć, co innego przemilczeć”
  • łacina: [Aliud est celare, aliud tacere]
  • źródło: Cyceron, De officiis, III, 14
• „Co kto często widzi, temu się nie dziwi, chociażby nie wiedział, dlaczego to się dzieje; czego przedtem nie widział, to jeśli się zdarzy, uważa za dziw”
  • łacina: [Quod crebro videt non miratur, etiamsi cur fiat nescit. Quod ante non vidit, id si evenerit, ostentum esse censet]
  • źródło: Cyceron, De Divinatione, II. 22
• „Co nie jest moralnie dobre, nie jest pożyteczne”
  • łacina: [Quod honestum non est, id ne utile quidem]
  • źródło: Cyceron, De Officiis, 78
• „Człowieka tworzą maniery i charakter”
• „Czym sen dla ciała, tym przyjaźń dla ducha – odświeża siły”
• „Czyż każdy zacny i poważny człowiek nie wyzna, że wiele nie wie i że ciągle powinien się uczyć?”
  • łacina: [Nonne optimus et gravissimus quisque confitetur multa se ignorare et multa sibi etiam atque etiam esse discenda?]
  • źródło: Cyceron, Tusculanarum disputationum ad M. Brutum, III. 28.69
• „Czym sen dla ciała, tym przyjaźń dla ducha – odświeża siły”
• „Darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby”
  • łacina: [Equi donati dentes non inspiciuntur]
  • źródło: Cyceron, Epistulae ad Atticum, 15, 17
• „Dla cnoty nie ma żadnego większego teatru nad sumienie”
  • łacina: [Nullum theatrum virtuti conscientia maiorest]
  • źródło: Cyceron, Tusculanarum disputationum omnes, I.64
• „Dobrem najwyższym jest zgadzać się z naturą i stosownie do niej żyć”
• „Dobro ludu – najwyższym prawem”
  • łacina: [Salus populi suprema lex]
  • źródło: Cyceron, De Legibus, III, III, VIII
• „Dobro to tylko to, co szlachetne, zło to tylko to, co haniebne”
  • łacina: [Nihil bonum nisi quod honestum, nihil malum nisi quod turpe]
  • źródło: Cyceron, Epistulae ad Atticum, 10.4.4
• „Dobrze dziać powinno się dobrym, źle złym”
  • łacina: [Bene bonis, male malis]
  • źródło: Cyceron, De Natura Deorum, III, 32, 80
• „Doświadczenie jest najlepszym nauczycielem”
  • łacina: [Usus magister est optimus]
  • źródło: Cyceron, De Oratore, III
• „Drodzy są rodzice, dzieci, krewni, domownicy, ale miłość wszystkiego zawarła w sobie ojczyzna”
  • łacina: [Cari sunt parentes, cari liberi, propinqui, familiares, sed omnium caritates patria una complexa est]
  • źródło: Cyceron, De Officiis, I, XVII
• „Drugi ja”
  • łacina: [Alter ego]
  • opis: Cyceron opisał w ten sposób przyjaciela, który jego zdaniem jest „największym ze wszystkich darów bogów”.
  • źródło: Cyceron, De Amicitia
• „Dwa razy potknąć się o ten sam kamień”
  • łacina: [Bis ad eundem lapidem offendere]
  • źródło: Cyceron, Epistulae ad Familiares, 10, 20, 2
• „Filozofia jest uprawą ducha”
  • łacina: [Cultura animi philosophia est]
  • źródło: Cyceron, Tusculanae Disputationes, II, 5
• „Fortuna jest ślepa i ślepymi czyni swoich wybranych”
• „Gdy z naturą niezwykłą i wybitną połączy się jakieś wykształcenie naukowe, wówczas zwykle powstaje coś wspaniałego i osobliwego”
  • łacina: [Cum ad naturam eximiam et illustrem accessit ratio quaedam conformatioque doctrinae, tum illud nescio quid praeclarum ac singulare existere]
  • źródło: Cyceron, Pro Archia, 15
• „Gdy zachowują spokój, godzą się”
  • łacina: [Cum quiescunt, probant]
  • opis: słowa Cycerona przeciw Katylinie o zgromadzonych senatorach, którzy byli przeciwni spiskowcowi.
  • źródło: Cyceron, In Catilinam, I 21
• „Głęboko leżą korzenie głupoty”
• „Głód jest najlepszym kucharzem”
  • łacina: [Fames est optimus coquus]
• „Gniew jest zaczynem niedorzeczności”
• „Hannibal u bram!”
  • łacina: [Hannibal ad portas!]
  • źródło: Cyceron, Filipiki 1, 5, 11
• „Historia nauczycielką życia”
  • łacina: [Historia magistra vitae est]
  • źródło: Cyceron, De Oratore, II, 36
• „Czyj wreszcie głos, jeśli nie mówcy, powierzy nieśmiertelności historię, świadka czasów, światło prawdy, życie pamięci, nauczycielkę życia, posłankę dawnych dziejów?”
  • łacina: [Historia vero testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae, nuntia vetustatis, qua voce alia nisi oratoris immortalitati commendatur?]
  • źródło: Cyceron, De Oratore, II, 36
• „I zbóje mają swoje prawa”
  • łacina: [Etiam latrones suis legibus parent]
• „Imiona są nienawistne”
  • łacina: [Nomina sunt odiosa]
  • opis: imion nie należy wymieniać.
• „Istnieje owo niepisane, lecz przyrodzone prawo, iż siłę siłą odeprzeć wolno”
  • łacina: [Est enim ea non scripta, sed nata lex, quod vim vi repellere licet]
• „Jak długo, Katylino, będziesz nadużywał naszej cierpliwości? Jak długo będziesz w swoim szaleństwie naigrywał się z nas? Do jakich granic będziesz się chełpił swoim zuchwalstwem nie znającym cugli? Czyż nie strwożyły cię nocne straże na Palatynie ani straże przemierzające miasto, ani trwoga, która ogarnęła lud, ani obecność tutaj wszystkich uczciwych ludzi, ani wybór tego obronnego miejsca na posiedzenie senatu, ani twarze i spojrzenia wszystkich obecnych? Czyż nie rozumiesz, że zamiary twoje zostały odkryte? Nie widzisz, że twój spisek znany już jest wszystkim obecnym i zdemaskowany? Kto z nas, według ciebie, nie wie, co robiłeś ostatniej, co poprzedniej nocy, gdzie byłeś, kogo zwoływałeś, jaką podjąłeś decyzje? O co za czasy! O co za obyczaje!”
  • łacina: [Quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? Quam diu etiam furor iste tuus nos eludet? Quem ad finem sese effrenata iactabit audacia? Nihilne te nocturnum praesidium Palati, nihil urbis vigiliae, nihil timor populi, nihil concursus bonorum omnium, nihil hic munitissimus habendi senatus locus, nihil horum ora voltusque moverunt? Patere tua consilia non sentis, constrictam iam horum omnium scientia teneri coniurationem tuam non vides? Quid proxima, quid superiore nocte egeris, ubi fueris, quos convocaveris, quid consilii ceperis, quem nostrum ignorare arbitraris? O tempora, o mores!]
  • opis: pierwsza mowa wygłoszona w Senacie rzymskim 8 października 63 p.n.e.
  • źródło: Cyceron, In Catilinam, I, 1
• „Jest cechą głupoty dostrzegać błędy innych, a zapominać o swoich”
  • łacina: [Est proprium stultitiæ aliorum vitia cernere, oblivisci suorum]
  • źródło: Cyceron, Tusculanarum Disputationum, III.30
• „Jestem obywatelem rzymskim”
  • łacina: [Civis Romanus sum]
  • opis: wypowiadając te słowa obywatel Rzymu uchylał się przed sądem poza granicami swej ojczyzny
  • źródło: Cyceron, In Verrem 5, 57, 147
• „Jeśli się nie zna historii, pozostaje zawsze dzieckiem”
  • latin: [Nescire autem quid ante quam natus sis acciderit, id est semper esse puerum]
  • źródło: Cyceron, Orator, 120
• „Każdy człowiek może zbłądzić, uparcie trwa w błędzie tylko głupiec”
  • łacina: [Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare]
  • źródło: Cyceron, XII Filipika, II
• „Krańcowa wolność prowadzi narody i jednostki do skrajnego niewolnictwa”
  • łacina: [Nimiaque illa libertas et populis et privatis in nimiam servitutem cadit]
  • źródło: Cyceron, De Re Publica, I 68
• „Krótki okres życia jest dostatecznie długi na to, aby żyć dobrze i uczciwie”
  • łacina: [Breve tempus aetis satis longum est ad bene honestumque vivendum]
  • źródło: Cyceron, Cato Maior De Senectute, 70
• „Kto cierpi, ma pamięć”
• „Kto przewidział przyszłe nieszczęścia, pozbawił siły obecne”
• „Lepiej żyć w nędzy niż w hańbie i występku”
• „Między dobrymi wszystko dobrze się układa”
• „Milcząc, wołają”
  • łacina: [Cum tacent, clamant]
  • opis: milczenie jest wymowniejsze od mowy.
  • źródło: Cyceron, In Catilinam, I, 3
• „Możesz mnie nienawidzić, byle byś mnie kochał”
• „Mówić dobrze może tylko ten, kto myśli rozumnie”
• „Musimy być niewolnikami praw, abyśmy byli wolni”
• „Najszlachetniejszym motywem, który skłania nas do uczestnictwa w życiu publicznym, jest determinacja, by nie być rządzonym przez podłych ludzi”
• „Najtrudniej o przyjaźń wśród tych, którzy ubiegają się o zaszczyty w służbie państwowej. Gdzie bowiem znajdziesz takiego, który godność przyjaciela przeniósłby ponad swoją?”
  • łacina: [Amicitiae difficillimae reperiuntur in iis, qui in honoribus reque publica versantur. Ubi enim istum invenies, qui honorem amici anteponat suo?]
  • źródło: Cyceron, Laelius de amicitia, 64
• „Największa wina jest w tym, kto nie chce słuchać prawdy”
• „Z pewnością nic nie jest ważniejsze niż uświadomienie sobie, że narodziliśmy się dla sprawiedliwości”
  • łacina: [Nihil est profecto praestabilius, quam plane intellegi, nos ad iustitiam esse natos]
  • źródło: Cyceron, De Legibus, I.28
• „Nic nie jest tak szybkie jak kalumnia: niczego łatwiej nie można rzucić, łatwiej zaakceptować, ani szybciej rozprowadzić”
• „Nic bowiem nie kwitnie bez końca; jeden wiek następuje po drugim”
  • łacina: [Nihil enim semper floret, aetas succedit aetati]
  • źródło: Cyceron, FIlipiki, 11.39
• „Nie być chciwym to już bogactwo”
• „Nie chcę chwalić, aby nie wydawać się pochlebcą”
• „Ani wody, ani ognia, jak to mówią, nie używamy w tylu okolicznościach, co przyjaźni”
  • łacina: [Itaque non aqua, non igni, ut aiunt, locis pluribus utimur quam amicitia]
  • źródło: Cyceron, De Amicitia, VI.22
• „Nie ma nic brzydszego jak niewdzięczny człowiek”
• „Nie ma nic bardziej nieznośnego jak głupiec, któremu się powodzi”
• „Nie ma powiedzenia, tak w życiu publicznym, jak prywatnym, które byłoby wolne od obowiązków”
  • łacina: [Nulla enim vitae pars neque publicis neque privatis neque forensibus neque domesticis in rebus, neque si tecum agas quid, neque si cum altero contrahas]
  • źródło: Cyceron, De Officiis, I.4
• „Nie ma starca, który zapomniałby, gdzie skarb swój ukrył”
  • łacina: [Nec vero quemquam senem audivi oblitum, quo loco thesaurum obruisset]
  • źródło: Cyceron, De Senectute, 7
• „Nie można powiedzieć nic niedorzecznego, czego by już jaki filozof nie powiedział”
  • łacina: [Nihil tam absurde dici potest quod non dicatur ab aliquo filosophorum]
  • źródło: Cyceron, De Divinatione, II, 58.
• „Nie tyle może być przyjemne nagromadzenie dóbr, ile przykry ich ubytek”
• „Nie tylko fortuna jest ślepa; czyni ślepymi także tych, których głaszcze”
  • łacina: [Non enim solum ipsa Fortuna caeca est sed eos etiam plerumque efficit caecos quos complexa est]
  • źródło: Cyceron, De Amicitia, 54
• „Nie wolno pozwolić żadnej jednostce ani grupie jednostek, żeby skupiła w swoich rękach zbyt dużą władzę; polityka jest profesją, a nie zajęciem dla dyletantów”
  • opis: Cyceron w książce.
  • źródło: Robert Harris, Dyktator
• „Nie wystarczy zdobywać mądrości, trzeba jeszcze z niej korzystać”
• „Niech oręż ustąpi przed togą, a wawrzyn przed sławą”
  • łacina: [Cedant arma togae, concedat laurea laudi]
  • opis: niech nastanie pokój
  • źródło: Cyceron, De officiis, I, 22.
• „Niech pije albo wychodzi”
  • łacina: [Aut bibat aut abeat!]
  • opis: sformułowanie podkreślające charakter bankietów rzymskich.
  • źródło: Cyceron, Tusculanae Disputationes, V, 41
• „Niejednego głupca chroni jego urząd”
• „Nigdy nie wątpi ten tylko, kto nic nie wie”
• „Nigdy się nie jest mniej samotnym, niż gdy się jest samotnym”
  • łacina: [Nunquam minus solus quam cum solus]
  • źródło: Cyceron, De Officiis, III.1
• „Nikt nie jest tak stary, aby nie wierzył, że może żyć jeszcze parę lat dłużej”
  • łacina: [Nemo enim est tam senex qui se annum non putet posse vivere]
  • źródło: Cyceron, Cato Maior de Senectute, 24
• „Nikt nie powinien wykorzystywać cudzej ignorancji”
• „O, czasy! O, obyczaje!”
  • łacina: [O tempora! O mores!]
  • źródło: Cyceron, In Catilinam, I, 1
• „Odszedł precz, umknął, wyrwał się”
  • łacina: [Abiit, evasit, excessit, erupit]
  • opis: opis Cycerona na temat ucieczki Katyliny.
  • źródło: Cyceron, In Catilinam, II, 1, 1
• „Pewnego przyjaciela poznasz w sytuacji niepewnej”
  • łacina: [Amicus certus in re incerta cernitur]
  • opis: cytując Enniusza.
  • źródło: Cyceron, Laelius de Amicitia, 17, 64
• „Nerwami wojny niewyczerpane środki pieniężne”
  • łacina: [Nervi belli, pecunia infinita]
  • źródło: Cyceron, Filipiki, V, II, 5
• „Pierwszą zasadą jest, by historyk nigdy nie ważył się pisać kłamstw; drugą, by nigdy nie starał się ukryć prawdy; trzecią, by swoją pracą nie wzbudzał podejrzeń, że kogokolwiek faworyzuje lub jest do kogokolwiek uprzedzony”
  • łacina: [Nam quis nescit primam esse historiae legem, ne quid falsi dicere audeat? Deinde ne quid veri non audeat? Ne quae suspicio gratiae sit in scribendo? Ne quae simultatis?]
  • opis: łaciński oryginał nieco się różni od przedstawionej (przyjętej sentencji).
  • źródło: Cyceron, De Oratore, II.XV.62
• „Na czyją korzyść?
  • łacina: [Cui bono (fuerit)?]
  • opis: sędzia rzymski Lucjusz Kasjusz Longinus zalecał uwzględnianie tego pytania przy rozpatrywaniu spraw.
  • źródło: Cyceron, Pro Milone, 12
• „Poetami się rodzą, mówcami się stają”
  • łacina: [Poetae nascuntur, oratores fiunt]
  • źródło: Cyceron, Pro Archia, 8
• „Pokój bez książek jest jak ciało bez duszy”
  • łacina: [Postea vero quam Tyrannio mihi libros disposuit, mens addita videtur meis aedibus]
  • opis: sentencja znana jest jako współczesna interpretacja tekstu Cycerona do Attyka: „Co więcej, odkąd Tyrannio zaaranżował dla mnie moje książki, wydaje się, że w moim domu dodana została dusza” (własne tłumaczenie na bazie angielskiego).
  • źródło: Cyceron, Epistulae ad Atticum, 4.8
• „(Ponieważ) list się nie rumieni”
  • łacina: [Epistola (enim) non erubescit]
  • źródło: Cyceron, Listy, 5, 12
• „Powierz twą barkę wiatrom, ale nie powierzaj serca swego pięknościom; woda bowiem nie jest tak zwodnicza, jak niewieście obietnice”
• „Praca tworzy zaporę przeciwko smutkowi”
• „Praca uodparnia na ból”
• „Prawdziwa przyjaźń to doskonała harmonia tego, co ludzkie, z tym, co boskie”
• „Prawo stawia dobro ogółu ponad dobrem jednostki”
• „Przyjaciel jest jak my sami. Ten, kto może przyjrzeć się prawdziwemu przyjacielowi, widzi obraz samego siebie”
• „Przyjaciel to jakby mój sobowtór”
  • łacina: [Amicus tamquam alter ego]
  • źródło: Cyceron, Epistulae ad familiares, 7,5.1
• „Słyszę Sokratesa mówiącego, że najlepszą przyprawą potrawy jest głód; napoju pragnienie”
  • latin: [Socratem audio dicentem, cibi condimentium essa famem, potionis sitim]
  • opis: własne tłumaczenie na bazie wersji angielskiej.
  • źródło: Cyceron, De Finibus Bonorum et Malorum, II. 28
• „Przystoi, aby Ojczyzna była nam droższa niż my sami sobie”
  • łacina: [Decet cariorem esse patriam nobis quam nosmet ipsos]
  • źródło: Cyceron, De Finibus, 3.64
• „Przyzwyczajenie to (jakby) druga natura”
  • łacina: [Consuetudo (quasi) altera natura]
  • źródło: Cyceron, De finibus, 5, 25, 74
• „Rodzimy się żyjemy i umieramy dla ojczyzny”
• „Skąpstwo starców to głupota – cóż może być bardziej absurdalnego od gromadzenia zapasów na drogę w chwili, gdy zbliżamy się do kresu podróży”
• „Skutkiem przeciwieństwa jest przeciwieństwo”
  • łacina: [Contratorium cotraria sunt consequentia]
  • źródło: Cyceron, Tusculanae Disputationes, V, 17
• „Starość odrywa od życia codziennego”
  • łacina: [A rebus gerendis senectus abstrahit]
  • źródło: Cyceron, Cato Maior De senectute, VI
• „Strach nie jest długotrwałym nauczycielem obowiązku”
  • łacina: [Timor, non diuturnus magister offici]
  • źródło: Cyceron, Philippicae, 90.XXXVI
• „Szczęście nie jest niczym innym, jak sukcesem, odniesionym w szlachetnych przedsięwzięciach”
• „Szczęście może przyjść przypadkowo, ale o rozum musimy postarać się sami”
• „Sztuka jest filozofią życia”
  • łacina: [Ars est philosophia vitae]
  • źródło: Cyceron, De Finibus Bonorum et Malorum, III 7, 26
• „Sztuka wymaga uznania”
• „Takie oto jest pierwsze przykazanie miłości: prosić tylko o to, co uczciwe, i czynić tylko to, co uczciwe”
• „Ten jest bogaczem, który tyle posiada, że niczego więcej nie pożąda”
  • łacina: [Dives est, cui tanta possesio est, ut nihil optet amplius]
  • źródło: Cyceron, Paradoxa Stoicorum, 6
• „W czasie wojny milczą Muzy”
  • łacina: [Inter arma silent Musae]
  • źródło: Cyceron, Pro Milone, IV.11
• „W czasie wojny milczą prawa”
  • łacina: [Inter arma enim silent leges]
  • opis: późniejsza wersja słów Cycerona.
  • źródło: Cyceron, Pro Milone, IV.11
• „Widzę wilka”
  • łacina: [Video lupum]
• „Wiosłami i żaglami”
  • łacina: [Remis velisque]
  • opis: pełną parą.
  • źródło: Cyceron, Tusculanae Disputationes, 3
• „Właściwością człowieka jest błądzić, głupiego – w błędzie trwać”
• „Wróg zawsze powie ci prawdę, przyjaciel nigdy”
• „Wybieraj, kogo masz kochać”
• „Wykreślić ze świata przyjaźń […] to jakby zgasić słońce na niebie, gdyż niczym lepszym ani piękniejszym nie obdarzyli nas bogowie”
  • łacina: [Solem enim e mundo tollere videntur, qui amicitiam e vita tollunt, qua nihil a dis immortalibus melius habemus, nihil iucundius]
  • źródło: Cyceron, De Amicitia, 47
• „Z ognia ogień”
  • łacina: [Ab igne ignem]
  • źródło: Cyceron, De officiis, 52
• „Za ołtarze i ogniska domowe walczyć”
• „Zagadka dla krytyków”
  • łacina: [Crux criticorum]
  • źródło: Cyceron, Pro milone, 12
• „Żaden człowiek prawy nie może być nieszczęśliwy”
• „Żadna rzecz zewnętrzna nie może uszczęśliwić człowieka, który wewnątrz siebie nie posiada szczęścia”
• „Życie jest krótkie – chwała nieśmiertelna”
  • łacina: [Vitae brevis cursus, gloriae sempiternus]
  • źródło: Cyceron, Pro Sestius, 21.47
• „Żyć – to myśleć”
  • łacina: [Vivere est cogitare]
  • źródło: Cyceron, Tusculanae Disputationes, 5.38.112
• „Żyli”
  • łacina: [Vixere]
  • opis: tym słowem Cyceron zadecydował o straceniu spiskowców, którzy byli oskarżeni o udział sławetnym sprzysiężeniu Katyliny. Co więcej, słowa tego używali przesądni Rzymianie, aby zapobiec niefortunnemu nawoływaniu zmarłych.
  • źródło: Plutarch, Cyceron, 22.2
• „Jeśli masz ogród i bibliotekę, masz wszystko, czego potrzebujesz”
  • łacina: [Si hortum in bibliotheca habes, nihil deerit]
  • opis: Cyceron w liście do przyjaciela Warorona stwierdza, że to wystarczy do udanego spotkania.
  • źródło: Cyceron, Fam. 9.1

Cytaty Cycerona

 

Gajusz Juliusz Cezar

(Gaius Iulius Caesar, 100 – 44 p.n.e.) – polityk, wódz, dyktator i pisarz:

• „Łatwiej można znaleźć takich, którzy dobrowolnie naraża się na śmierć, niż takich, którzy cierpliwie zniosą niedolę”
  • łacina: [Qui se ultro morti offerant facilius reperiuntur quam qui dolorem patienter ferant]
  • źródło: Juliusz Cezar, O wojnie galijskiej, VII.77
• „Czyż nie wydaje się wam, że mam powód do płaczu, jeżeli Aleksander będąc w moim wieku panował już nad tylu ludami, a ja nie dokonałem jeszcze ani jednego sławnego czynu?”
  • opis: napisane greką.
  • źródło: Plutarch, Cezar, 11
• „Galia jako całość dzieli się na trzy części”
  • łacina: [Gallia est omnis divisa in partes tres]
  • źródło: Gajusz juliusz Cezar, O wojnie galijskiej, 1
• „I ty, Brutusie?”
  • opis: słowa te są wymysłem Szekspira. W rzeczywistości miał powiedzieć „I ty, dziecię/dziecino?”
  • łacina: [Et tu, Brute?]
  • źródło: William Shakespeare, Juliusz Cezar, akt III, scena 1
• „Kości zostały rzucone”
  • łacina: [Alea iacta est]
  • opis: wiersz Menandra rzekomo powtórzony przez Cezara podczas przekraczaniu Rubikonu. Cezar słowa te miał wypowiedzieć po grecku. Istnieje także przekaz podający słowa: „Niech kostka będzie rzucona”.
  • źródło: Swetoniusz, Juliusz Cezar, 32
• „Łotrostw, które uprawiają poza granicami państwa, nie poczytują za hańbę, przeciwnie, chwalą się, że czynią to dla ćwiczenia i zahartowania młodzieży”
  • łacina: [Latrocinia nullam habent infamiam, quae extra fines cuiusque civitatis fiunt, atque ea iuventutis exercendae ac desidiae minuendae causa fieri praedicant]
  • opis: o Germanach, podkreślając ich złą naturę.
  • źródło: Juliusz Cezar, O wojnie galijskiej, VI.23
• „Mam cię, Afryko!”
  • łacina: [Teneo te, Africa]
  • opis: słowa Cezara, gdy przewrócił się na oczach swoich żołnierzy, schodząc ze statku u brzegu Afryki.
  • źródło: Swetoniusz, Juliusz Cezar, 59
• „Miej to zawsze w pamięci i w sercu, byś jak rafy unikał słowa nie słyszanego dotąd i niezwykłego”
  • opis: sedno rozważań nad jasnością formułowania i wyrażania myśli
• „Moja żona musi być wolna nawet od cienia podejrzeń”
  • łacina: [Quoniam meos tam suspicione quam crimine iudico carere oportere]
  • opis: w ten sposób Juliusz Cezar usprawiedliwiał oddalenie swej żony, Pompei. Cezar uważał, że została skompromitowana przez Publiusza Klodiusza, który w przebraniu przedostał się do jej domu w dniu święta Dobrej Bogini, zastrzeżonego tylko dla kobiet. Słowa także w wersji: „Ponieważ – rzekł – sądzę, że moi najbliżsi nie powinni podlegać nie tylko winie, lecz nawet podejrzeniu”.
  • źródło: Swetoniusz, Juliusz Cezar, 74
• „Nie boję się wcale tych grubych i długowłosych ludzi. Boję się raczej tych innych, bladych i wysmukłych”
  • opis: o spiskujących przeciw niemu Kasjuszu i Brutusie. Napisane po grecku.
  • źródło: Plutarch, Cezar, 62
• „Powszechna wada natury powoduje, że nigdy niewidzianemu i nieznanemu ufamy więcej i że budzi ono w nas strach”
  • łacina: [Communi fit vitio naturae, ut invistatis atque incognitis magis confidamus vehementiusque exterreamur]
  • źródło: Gajusz Juliusz Cezar, O wojnie domowej II, 2.4
• „Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem!”
  • łacina: [Veni, vidi, vici!]
  • opis: podczas triumfu nad Pontem kazał przed sobą nieść napis z tymi słowami. W ten sposób Cezar odniósł się do swojego błyskawicznego zwycięstwa nad królem Pontu Farnacesem pod Zelą.
  • źródło: Swetoniusz, Cezar 37
• „To niemożliwe, ażeby w końcu nie stać się tym, za kogo inni cię mają”
  • opis: brak wiarygodnego źródła.
• „Uważajcie na ludzi, którzy się nie śmieją. Są niebezpieczni”
• „Wierzymy chętnie w to, czego pragniemy i spodziewamy się, że nasze uczucia podzielają inni”
  • łacina: [Quae volumus, ea credimus libenter, at quae sentimus ipsi, reliquos sentire speramus]
  • źródło: Gajusz Juliusz Cezar, Commentarii belli civilis II, 27.2
• „Wieziesz Cezara i jego losy”
  • łacina: [Caesarem vehis, Caesarisque fortunam]
  • opis: do kapitana statku podczas burzy.
  • źródło: Plutarch, Cezar 38, 3
• „Wolałbym być pierwszym tutaj niż drugim w Rzymie”
  • opis: o niewielkim miasteczku alpejskim. Napisane greką.
  • źródło: Plutarch, Cezar, 11
• „Zdradę kocham, zdrajców nienawidzę”
  • opis: napisane Greką.
  • źródło: Plutarch, Romulus, 17

Cytaty Juliusza Cezara

Korneliusz Nepos

(Cornelius Nepos, 100 – 24 p.n.e.) – rzymski historyk i biograf:

• „Matka człowieka ostrożnego rzadko płacze”
  • łacina: [Neque sine causa dici matrem timidi flere non solere]
  • źródło: Korneliusz Nepos, Żywoty wybitnych mężów: Trazaybulos, 2
• „Żadna władza nie powinna być ponad prawem”
  • łacina: [Nullum imperium tutum, nisi benevolentia munitum]
  • źródło: Korneliusz Nepos, Dion, 5
• „Jakby odchodził nie z życia, lecz przenosił się z jednego domu do drugiego”
  • łacina: [Ut non ex vita, sed ex domo in domum videretur migrare]
  • opis: o śmierci Tytusa Pomponiusza Attyka.
  • źródło: Korneliusz Nepos, Attyk, 22
• „Pokój jest uzyskiwany przez wojnę”
  • łacina: [Nam paritur pax bello]
  • źródło: Korneliusz Nepos, Epaminondas, 5
• „Nienawistna jest władza i godne pożałowania życie tych, którzy wolą straszyć, aniżeli kochać”
  • łacina: [Quam invisa sit singularis potentia et miseranda vita qui se metui quam amari malunt]
  • opis: tłumaczenie z angielskiego.
  • źródło: Korneliusz Nepos, Dion, 9

Lukrecjusz

(Titus Lucretius Carus, 99 – 55 p.n.e.) – poeta i filozof:

• „A życia nikt nie otrzymuje na własność, lecz wszyscy do użytku”
  • łacina: [Vitaque mancipio nulli datur, omnibus usu]
  • źródło: Lukrecjusz, De rerum natura, III, 971
• „Bowiem jak małe dzieci w nocy nie zmrużą oka
  Drżąc przed strachami, równie my czasem i w dzień biały
  Boimy się upiorów, zwodniczych i nietrwałych
  Jak te, przed których widmem trwoży się serce dzieci”
  • źródło: Lukrecjusz, De rerum natura, III
• „Co minęło, nie wróci; daremne błagania!”
• „Kto unika miłości nie tracąc jej czarów, ale nie płacąc okupu, zbiera najwięcej rozkoszy”
• „Mężczyzn namiętność bardzo często oślepia, każąc widzieć w kochance zalety, których nie ma”
• „Nauka uwolniła człowieka od lęku przed bogami”
• „Nic nie powstaje z niczego”
  • łacina: [Ex nihilo nihil fit]
  • źródło: Lukrecjusz, De rerum natura, I
• „Wzmagają się jedne narody, inne marnieją […] i jak gońcy przekazują pochodnie życia”
  • łacina: [Augescunt aliae gentes aliae minuuntur […] et quasi cursores vitai lampada tradunt]
  • źródło: Lukrecjusz, De rerum natura, II, 77/79
• „Z głębi serca”
  • łacina: [Ab imo pectore]
  • źródło: Lukrecjusz, De rerum natura, 3.57
• „Z niczego nic”
  • łacina: [De nihilo nihil]
  • opis: maksyma przypisywana greckiemu filozofowi Parmenidesowi. Nawiązanie do kosmologii, jakoby byt jest wieczny, nie miał początku ani końca oraz był jedyny.
  • źródło: Lukrecjusz, De rerum natura, 1.148–156
• „Złote słowa”
  • łacina: [Aurea dicta]
  • opis: tak opisuje poeta słowa swojego nauczyciela.
  • źródło: Lukrecjusz, De rerum natura, III, 12
• „Żądza, choć niema, mówi o przyszłej rozkoszy”

Cytaty Lukrecjusza

Katon Młodszy

(Marcus Porcius Cato Uticensis, 95 – 46 p.n.e.) – rzymski polityk i filozof-stoik, żyjący w zgodzie z prawością i uczciwością:

• „Jestem teraz panem siebie!”
  • opis: przed samobójczą śmiercią. Senator Katon Młodszy, po oblężeniu Kartaginy przez Cezara popełnił samobójstwo, wbijając sztylet w klatkę piersiową i rozrywając własnymi rękoma ranę. Podobno Katon nie chciał być świadkiem upadku republiki. Słowa podane zostały w utworze napisanym Greką.
  • źródło: Plutarch, Katon Młodszy, 70
• „Skoro uczciwie żyjesz, nie dbaj o słowa złych ludzi”
  • łacina: [Cum recte vivis, ne cures verba malorum]
• „Gdybym ja chciał ratować się łaskawością Cezara, to bym winien osobiście udać się do niego. Ale nie chcę dziękować tyranowi za to, że łamie prawo. A łamie prawa darując życie ludziom jak udzielny władca, do czego nie ma władzy despotycznej. Ale to, że chcesz go prosić o łaskę dla tych trzystu, możemy rozpatrzyć, jeśli tak chcesz”
  • opis: pouczając Lucjusza Cezara, po klęsce pod Tapsus. Słowa podane w Grece.
  • źródło: Plutarch, Katon Młodszy, 66
• „A mówić zacznę, kiedy mi przyjdzie mówić nie to, co godne milczenia”
  • opis: odpowiedź Katona, na zarzut, że ten w młodym wieku nie prezentował swoich mów innym. Słowa podane w Grece.
  • źródło: Plutarch, Katon Młodszy, 4

Cytaty Katona Młodszego

Salustiusz

Sallustiusz (Gaius Sallustius Crispus, 86 – 35 p.n.e.) – historyk i pisarz:

• „Bogowie nie potrzebują ofiar, to ludzie potrzebują składać im ofiary”
• „Człowiek jest kowalem swego losu”
• „Dzięki zgodzie małe rzeczy rosną, przez niezgodę – wielkie upadają”
• „Konieczność nawet lękliwych przemienia w bohaterów”
  • łacina: [Necessitas etiam timidos fortes facit]
  • źródło: Salustiusz, Bellum Catilinae, 62
• „[Ludzie] mają co innego w sercu, co innego na języku”
  • łacina: [Aliud clausum in pectore, aliud in lingua promptum habent]
  • źródło: Salustiusz, Bellum Catilinae, 10
• „Nie poruszaj tego, co leży w spokoju”
• „Niezgoda obywateli zwykle gubiła wielkie państwa”
  • łacina: [Discordia civium plerumque magnas civitates pessumdedit]
  • źródło: Salustiusz, Bellum Jugurthinum, 42
• „Tego samego chcieć i tego samego nie chcieć – oto jest dopiero przyjaźń”
  • łacina: [Nam idem velle atque idem nolle, ea demum firma amicitia est]
  • źródło: Salustiusz, Bellum Catilinae, 20
• „Wszystko, co powstało, ginie, a co wzrosło, starzeje się”
  • łacina: [Omnia orta occidunt et aucta sensecunt]
• „Żądny cudzego, trwoniący swoje”
  • łacina: [Alieni appetens, sui profusus]
  • źródło: Salustiusz, Bellum Catilinae, 5
• „Wymowy dość, rozumu zbyt mało”
  • łacina: [Satis eloquentiae, sapientiae parum]
  • opis: o Katylinie
  • źródło: Salustiusz, Bellum Catilinae, 5
• „Sława bogactwa i urody fizycznej niestałą jest i kruchą; dzielność jest nabytkiem sławnym i wiecznym”
  • łacina: [Nam divitiarum et formae gloria fluxa atque fragilis est, virtus clara aeternaque habetur]
  • źródło: Salustiusz, Bellum Catilinae, 1
• „Całość naszej istoty składa się duch i ciało: duchem posługujemy się jako rozkazodawcą ciałem raczej jako niewolnikiem; ducha mamy wspólnego z bogami, ciało ze zwierzętami”
  • łacina: [Sed nostra omnis vis in animo et corpore sita est; animi imperio, corporis servitio magis utimur; alterum nobis cum dis, alterum cum beluis commune est]
  • źródło: Salustiusz, Bellum Catilinae, 1
• „Albowiem władza łatwo da się utrzymać z pomocą tych zalet, którymi na początku została zdobyta; ale skoro w miejsce pracowitości wtargnie lenistwo, w miejsce umiarkowania i sprawiedliwości rozpasanie i buta, szczęście zmienia się razem z obyczajami”
  • łacina: [Verum ubi pro labore desidia, pro continentia et aequitate libido atque superbia invasere, fortuna simul cum moribus immutatur. Ita imperium semper ad optimum quemque a minus bono transfertur]
  • źródło: Salustiusz, Bellum Catilinae, 2

Cytaty Salustiusza

Marek Juniusz Brutus

(Marcus Iunius Brutus, 85 – 42 p.n.e.) – polityk:

• „O nędzna cnoto, byłaś tedy tylko słowem, a ja cię czciłem jako coś rzeczywistego, ty zaś byłaś niewolnicą Losu”
  • źródło: Jan Kochanowski, Tren XI
• „Tak zawsze kończą tyrani!”
  • łacina: [Sic semper tyrannis!]
  • opis: często uważa się, że te słowa po raz pierwszy wypowiedział Marek Juniusz Brutus po zamordowaniu Juliusza Cezara. Według Plutarcha Brutus nie był w stanie nic powiedzieć, gdyż po zamachu senatorowie uciekli z Senatu.
• „Ksantosianie, rezygnując z mojej dobroci, uczynili swój kraj grobem ich rozpaczy; Patareanie, ufając mi, cieszą się pod każdym względem swoją wolnością; w twojej mocy jest wybór drogi Patarean lub Ksantosian”**
  • opis: słowa w grece.
  • źródło: Plutarch, Brutus, 2

Katullus

(Gaius Valerius Catullus, 84 – 54 p.n.e.) – poeta:

• „Dopóki nietknięta dziewica, dopóty jest droga wszystkim”
  • łacina: [Sic virgo, dum intacta manet, dum cara suis est]
  • źródło: Katullus, Pieśń 62
• „Nie ma nic mniej stosownego od śmiechu nie w porę”
  • łacina: [Risu inepto res ineptior nulla est]
  • źródło: Katullus, Pieśń 39
• „Nienawidzę i kocham”
  • łacina: [Odi et amo]
  • źródło: Katullus, Pieśń 85
• „Witaj i żegnaj”
  • łacina: [Ave atque vale]
  • źródło: Katullus, Pieśń 101

Wergiliusz

(Publius Vergilius Maro, 70 – 19 p.n.e.) – poeta:

• „Chwiejną i zmienną jest zawsze kobieta”
  • łacina: [Varium et mutabile semper femina]
  • źródło: Wergiliusz, Eneida, IV, 569-570
• „Ci, którzy kochają, sami sobie kształtują sny”
• „Czas ucieka”
  • łacina: [Tempus fugit]
  • źródło: Wergiliusz, Georgiki, III, 284
• „Dla zwyciężonych jedyną nadzieją jest zbyć się nadziei”
  • łacina: [Una salus victis, nullam sperare salutem]
  • źródło: Wergiliusz, Eneida, II 354
• „Każdy ulega swoim namiętnościom”
  • łacina: [Trahit sua quemque voluptas]
  • źródło: Wergiliusz, Eclogae II 65
• „Miłość dla wszystkich jednaka”
  • łacina: [Amor omnibus idem]
  • źródło: Wergiliusz, Georgiki, III
• „Miłość wszystko zwycięża!”
  • łacina: [Amor vincit omnia]
  • źródło: Wergiliusz, Eclogae, X
• „Myśl porusza ogrom świata”
• „Niech z naszych kości narodzi się mściciel”
  • łacina: [Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor]
  • źródło: Wergiliusz, Eneida, IV, 625
• „Oszczędzać zwyciężonych, a dumnych poskramiać”
  • łacina: [Parcere subiectis et debellare superbos]
  • źródło: Wergiliusz, Eneida, VI, 847-853
• „Plotka rośnie rozchodząc się”
  • łacina: [Fama crescit eundo]
  • źródło: Wergiliusz, Eneida, IV, 175
• „Praca wszystko zwycięża”
  • łacina: [Labor omnia vincit]
  • źródło: Wergiliusz, Georgiki, I, 145-146
• „Strach dodaje nogom skrzydeł”
• „Szczęśliwy, kto zdołał poznać przyczyny wszechrzeczy”
  • łacina: [Felix, qui potuit rerum cognoscere causas]
  • źródło: Wergiliusz, Georgiki II, 5.490
• „Ty, Rzymianinie, pamiętaj: masz władnie Rządzić ludami. Te są twoje kunszty: Masz pokojowi nadać prawo, szczędzić Poddanych, wojną poskramiać zuchwałych”
  • łacina: [Tu regere imperio populos, Romane, memento;
    hae tibi erunt artes; pacisque imponere morem, parcere subiectis, et debellare superbos]
  • źródło: Wergiliusz, Eneida, 851–853, tłum. Zygmunt Kubiak
• „Wierzcie doświadczonemu”
  • łacina: [Experto credite]
  • źródło: Wergiliusz, Eneida, XI.283
• „Zło ukrywane rośnie”

Cytaty Wergiliusza

Publiliusz Syrus

(Publilius Syrus, I wiek p.n.e.) – mim i pisarz rzymski:

• „Winowajca skazuje się w dniu popełnienia przestępstwa”
  • łacina: [Illo nocens se damnat, quo peccat die]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Człowiek ma skłonność do wybaczania temu, kto się wstydzi za swoją winę”
  • łacina: [Ignoscere hominum est, ubi pudet cui ignoscitur]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ogień zatrzymuje swoje ciepło także w żelazie”
  • łacina: [Ignis calorem suum etiam in ferro tenet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Tam zawsze jest zwycięstwo, gdzie jest zgoda”
  • łacina: [Ibi semper est victoria, ubi concordia est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Gdzie prawa mają swoją moc, tam silny jest naród”
  • łacina: [Ibi pote valere populus, ubi leges valent]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Zarzucana zbrodnia przez milczenie staje się cięższa”
  • łacina: [Iactum tacendo crimen facias acrius]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Każda cnota pozostaje w ukryciu, chyba że rozgłos czyni ją widoczną”
  • łacina: [Iacet omnis virtus, fama nisi late patet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Człowiek biedny nie może upaść ani z wysoka, ani ciężko”
  • łacina: [Humilis nec alte cadere, nec graviter potest]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Najlepsze współzawodnictwo jest w służbie ludzkości”
  • łacina: [Humanitatis optima est certatio]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Honor ozdabia człowieka uczciwego, a piętnuje człowieka bez honoru”
  • łacina: [Honos honestum decorat inhonestum notat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Szlachetna reputacja jest drugim dziedzictwem”
  • łacina: [Honestus rumor alterum est patrimonium]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Obrażasz uczciwość, gdy bronisz osoby nieuczciwej”
  • łacina: [Honestum laedis cum pro indigno intervenis]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Godnie postępuje, kto ulega biegowi czasu”
  • łacina: [Honeste servit qui succumbit tempori]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Słusznie oszczędzasz nieuczciwego, aby ochronić uczciwego”
  • łacina: [Honeste parcas improbo ut parcas probo]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dla dobrej sprawy i hańba może być chwalebna”
  • łacina: [Honesta turpitudo est pro causa bona]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Człowiek, gdy jest miłosierny wobec człowieka nieszczęśliwego, myśli o sobie samym”
  • łacina: [Homo, qui in homine calamitoso est misericors, meminit sui]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Życie zostało człowiekowi użyczone, a nie podarowane”
  • łacina: [Homo vitae commodatus non donatus est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Człowiek tyle razy umiera, ile razy traci najbliższych”
  • łacina: [Homo totiens moritur quotiens amitit suos]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Człowiek zawsze myśli coś innego, niż los mu przeznacza”
  • łacina: [Homo semper aliud Fortuna aliud cogitat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Szczęście po to wymyślone, by człowiek mógł być nieszczęśliwy”
  • łacina: [Homo ne sit sine dolore Fortunam invenit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Człowiek, gdy wpada w złość, wychodzi z siebie”
  • łacina: [Homo extra corpus est suum cum irascitur]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Człowiekowi wtedy brakuje pomysłu, gdy spotyka zbyt wiele możliwości”
  • łacina: [Homini tunc deest consilium cum multa invenit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Bieda nakazuje człowiekowi doświadczyć wszystkiego”
  • łacina: [Hominem experiri multa paupertas iubet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Okazja może często złamać człowiek uczciwego”
  • łacina: [Hominem etiam frugi flectit saepe occasio]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Jakże straszny jest ten, kto uważa, że śmierć go nie dotyczy”
  • łacina: [Heu, quam est timendus qui mori tutum putat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ach, jak trudno jest zachować sławę!”
  • łacina: [Heu, quam difficilis gloriae custodia est!]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ach, jak bardzo biedny jest ten, kto w cierpieniu nie ma głosu”
  • łacina: [Heu, dolor quam miser est, qui in tormento vocem non habet!]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ach, jak ciężką niewolą jest sumienie!”
  • łacina: [Heu, conscientia animi gravis est servitus!]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ach, jak wielu rzeczy musi żałować człowiek, który żyje długo”
  • łacina: [Heu quam multa paenitenda incurunt vivendo diu]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ach, jak niechętnie uczy się służyć ten, kto nauczył się panować”
  • łacina: [Heu quam miserum est discere servire ubi sis doctus dominari]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ach, jak źle jest być dotkniętym przez tego, komu nie można nic zarzucić”
  • łacina: [Heu quam miserum est ab eo laedi, de quo non possis quaeri]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Płacz spadkobiercy – to maskowany uśmiech”
  • łacina: [Heredis fletus sub persona risus est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Lepiej jest znosić tego spadkobiercę, który już jest, niż szukać nowego”
  • łacina: [Heredem ferre utilius est quam quaerere]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Pochlebna mowa ma w sobie truciznę”
  • łacina: [Habet suum venenum blanda oratio]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „W nieszczęściu znajduje pomoc ten, kto będąc w szczęściu, pomagał”
  • łacina: [Habet in adversis auxilia, qui in secundis comodat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Wielokrotne ożenki są źle oceniane”
  • łacina: [Habent locum maledicti crebrae nuptiae]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Bardziej szkodzi to zło, które spotyka niedoświadczonego”
  • łacina: [Gravius nocet, quodcumque inexpertum accidit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Najgorszym złem jest to, które jest niedostępne dla naszych oczu”
  • łacina: [Gravius malum omne est, quod sub adspectu latet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Przyzwyczajenie jest najcięższą władzą”
  • łacina: [Gravissimum est imperium consuetudinis]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Najcięższy jest gniew człowieka uczciwego”
  • łacina: [Gravissima est probi hominis iracundia]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Wróg, który ukrywa się w twoim sercu, jest o wiele bardziej niebezpieczny”
  • łacina: [Gravis est inimicus is, qui latet in pectore]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Poważny umysł nie waha się przy podejmowaniu decyzji”
  • łacina: [Gravis animus dubiam non habet sententiam]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ciężka to kara dla duszy, gdy po fakcie się żałuje”
  • łacina: [Gravis animi poena est, quem post facti paenitet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ciężkie jest uprzedzenie, kiedy nie opiera się na właściwym osądzie”
  • łacina: [Grave praeiudicium est, quod iudicium non habet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Jest ciężko to, co dałeś z radością, otrzymywać ze smutkiem”
  • łacina: [Grave est quod laetus dederis tristem recipere]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ciężkie oskarżenie, nawet gdy jest łagodnie wypowiedziane, boli”
  • łacina: [Grave crimen, etiam leviter cum est dictum, nocet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Grzeszy podwójnie, kto nie wstydzi się występku”
  • łacina: [Geminat peccatum, quem delicti non pudet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ci, którzy nie chcą być pokonani, walczą aż do śmierci”
  • łacina: [Functuri pugnant, ne se superari sinant]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Cierpliwość zbyt często wystawiana na próbę prowadzi do wściekłości”
  • łacina: [Furor fit laesa saepius patientia]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Piorun jest tam, gdzie władza zamieszka z gniewem”
  • łacina: [Fulmen est, ubi cum potestate habitat iracundia]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Na próżno prosi ten, kto nie spotyka się ze współczuciem”
  • łacina: [Frustra rogatur, qui misereri non potest]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Gdy się doszło do starości, na próżno próbuje się powtarzać młodość”
  • łacina: [Frustra cum ad senectam ventum est, repetas adulescentiam]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Gospodarność to wytworne określenie ubóstwa”
  • łacina: [Frugalitas miseria est rumoris boni]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Świadomość powściąga język”
  • łacina: [Frenos imponit linguae conscientia]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Przyjmować to, czego nie możesz oddać, jest oszustwem”
  • łacina: [Fraus est accipere, quod non possis reddere]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Fortunę szybciej znajdziesz, niż ją zatrzymasz”
  • łacina: [Fortunam citius reperias quam retineas]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Szczęście jest jak szkło – gdy tylko zalśni, już pęka”
  • łacina: [Fortuna vitrea est: tum cum splendet frangitur]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Próżno naprawić coś, co zniszczy Fortuna”
  • łacina: [Fortuna unde aliquid fregit, cassum est reficere]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Szczęście może mieć dla człowieka większe znaczenie niż rozum”
  • łacina: [Fortuna in homine plus quam consilium valet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Fortuna nigdy nie zadawala się tym, że raz przyniosła niepowodzenie”
  • łacina: [Fortuna obesse nulli contenta est semel]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Komu fortuna nazbyt sprzyja, tego pozbawia rozumu”
  • łacina: [Fortuna nimium quem fovet, stultum facit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Gdy Fortuna nas rozpieszcza, przybywa, aby coś zabrać”
  • łacina: [Fortuna cum blanditur, captatum venit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Piękna twarz to milcząca rekomendacja”
  • łacina: [Formosa facies muta commendatio est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Zaufanie, jeśli przeminęło, z trudem powraca”
  • łacina: [Fides in animum, unde abiit, vix nunquam redit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kto traci zaufanie, nic więcej stracić nie może”
  • łacina: [Fidem qui perdit, nihil pote ultra perdere]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Nie może utracić zaufania ten, kto go nie miał”
  • łacina: [Fidem nemo unquam perdit, nisi qui non habet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Znoś i nie obwiniaj nikogo o to, czego nie możesz zmienić”
  • łacina: [Feras, non culpes quod mutari non potest]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Znoś to, co rani, byś mógł znosić to, co ci przynosi korzyść”
  • łacina: [Feras quod laedit, ut quod prodest perferas]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Znoś to, co trudne, byś mógł znosić to, co łatwe”
  • łacina: [Feras difficilia, ut facilia perferas]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Rządzić naturą kobiety, to stracić nadzieję na spokój”
  • łacina: [Feminae naturam regere desperare est otium]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Szczęśliwa nieuczciwość to klęska szlachetnych”
  • łacina: [Felix improbitas optimorum est calamitas]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „W sprawach trudnych szczęście osiąga się męstwem”
  • łacina: [Felicitatem in dubiis virtus impetra]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Przyznaje się do występku ten, kto ucieka przed sądem”
  • łacina: [Fatetur facinus is qui iudicium fugit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Pan jest niewolnikiem, gdy boi się tych, którym rozkazuje”
  • łacina: [Famulatur dominus, ubi timet quibus imperat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Liczni zabiegają o rozgłos, nieliczni o czyste sumienie”
  • łacina: [Famam curant multi pauci conscientiam]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Fałszywa obmowa to nieżyczliwe kłamstwo”
  • łacina: [Falsum maledictum malevolum mendacium est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Nawet fałsz może być prawdą, jeżeli tak zdecydował zwierzchnik”
  • łacina: [Falsum etiam est verum, quod constituit superior]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Fortuna robi krok, którego nikt nie widzi”
  • łacina: [Facit gradum Fortuna, quem nemo videt]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Zaszczyt łatwiej rośnie, niż się rodzi”
  • łacina: [Facilius crescit quam inhoatur dignitas]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Łatwowierność może prowadzić do głupoty”
  • łacina: [Facilitas animi ad partem stultitiae rapit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Łatwo znajdziesz nowych pracowników, gdy troszczyłeś się o tych, którzy pracowali”
  • łacina: [Facile invenies qui bene faciant, cum qui fecerunt coles]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Koniec zawsze osądza działania wcześniejsze”
  • łacina: [Extrema semper de ante factis iudicant]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Wygnaniec, który nie ma domu, jest jak zmarły, który nie ma grobu”
  • łacina: [Exsul, ubi ei nusquam domus est, sine sepulcro est mortuus]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kto odwraca się od ojczyzny, wybiera wygnanie”
  • łacina: [Exsilium patitur, patriae qui se denegat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Przypadek znacznie łatwiej szkodzi możniejszym”
  • łacina: [Excelsis multo facilius casus nocet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Mądry naprawia swoje błędy, obserwując cudze”
  • łacina: [Ex vitio alterius sapiens emendat suum]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Po długim sporze pojednanie jest piękniejsze”
  • łacina: [Ex lite multa, gratia est formosior]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ludzkie żale uczyniły Fortunę boginią”
  • łacina: [Ex hominum questu facta Fortuna est dea]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Także bez przepisu prawa już same wyrzuty sumienia są karą”
  • łacina: [Etiam sine lege poena est conscientia]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Także ci, którzy popełniają bezprawie, bezprawia nienawidzą”
  • łacina: [Etiam qui faciunt, oderunt iniuriam]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Jest słuszne dotrzymywać słowa także wobec grzesznego”
  • łacina: [Etiam peccanti recte praestatur fides]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Niekiedy warto zapomnieć, kim się jest”
  • łacina: [Etiam oblivisci quid sis, interdum expedit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ból także niewinnych zmusza do kłamstwa”
  • łacina: [Etiam innocentes cogit mentiri dolor]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kto kieruje się dobrą wiarą, postępuje słusznie także wobec wroga”
  • łacina: [Etiam hosti est aequus, qui habet in consilio fidem]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dla pragnącego także pośpiech jest zwłoką”
  • łacina: [Etiam celeritas in desiderio mora est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Nawet jeden włos ma swój cień”
  • łacina: [Etiam capillus unus habet umbram suam]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Częstokroć jest źle przyzwyczajać się do rzeczy dobrych”
  • łacina: [Etiam bonis saepe malum est assuescere]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Myślenie biednego jest czasami niewystarczające, a czasami nadmierne”
  • łacina: [Et deest et superest miseris cogitatio]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Jest zawsze głęboką ignorancją nie wiedzieć, że się źle postępuje”
  • łacina: [Est utique profunda ignorantia nescire, quod pecces]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Myli się ten, kto uważa za swoje to, co zabrał siłą”
  • łacina: [Errat datum qui sibi quod extortum est putat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Zagniewanemu należy odebrać broń, a nie dawać”
  • łacina: [Eripere telum, non dare irato decet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ach, jakie to smutne, gdy obawiamy się nadejścia starości”
  • łacina: [Eheu! quam miserum est, fieri metuendo senem!]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Uciec przed chciwością jest wielkim zwycięstwem”
  • łacina: [Effugere cupiditatem regnum est vincere]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Trudno jest odmówić prośbie przełożonego”
  • łacina: [Durum est negare superior, cum supplicat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dobroć jest podwójna, zwłaszcza gdy szybko przychodzi”
  • łacina: [Duplex fit bonitas, simul accessit celeritas]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Gdy życie jest piękne, lżej się umiera”
  • łacina: [Dum est vita grata, mortis condicio optima est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Unikaj także rzeczy słodkich, ponieważ mogą stać się gorzkie”
  • łacina: [Dulce etiam fugias, fieri quod amarum potest]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „W rozwadze dowódcy tkwi męstwo żołnierzy”
  • łacina: [Ducis in consilio posita est virtus militum]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dzięki prośbie silniejszego i ty po części stajesz się silniejszym”
  • łacina: [Dominari ex parte est, cum superior supplicat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ból zmniejsza się tam, gdzie nie może rosnąć”
  • łacina: [Dolor decrescit, ubi, quo crescat, non habet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Cierpienie duszy jest znacznie cięższe niż ciała”
  • łacina: [Dolor animi multo gravior est quam corporis]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Gdy nazywasz człowieka niewdzięcznym, to tak, jakbyś używał wszystkich złych słów”
  • łacina: [Dixeris maledicta cuncta, cum ingratum hominem dixeris]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Długo należy przygotowywać się do wojny, aby szybciej zwyciężyć”
  • łacina: [Diu apparandum est bellum ut vincas celerius]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Prawo przestaje obowiązywać, gdy sędzia staje się litościwy”
  • łacina: [Dissolvitur lex, cum fit iudex misericors]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Przez niezgodę droższą staje się zgoda”
  • łacina: [Discordia fit carior concordia]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Następny dzień jest uczniem poprzedniego”
  • łacina: [Discipulus est prioris posteriori dies]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Strata, której nie znamy, nie jest stratą”
  • łacina: [Dimissum quod nescitur, non amittitur]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Nie wolno łatwo dawać posłuchu oskarżeniom”
  • łacina: [Difficilem habere oportet aurem ad crimina]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Trudno jest bólowi pogodzić się z cierpliwością”
  • łacina: [Difficile est dolori convenire cum patientia]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Uważaj, bo dzień dzisiejszy szybko zabiera to, co ci dał dzień wczorajszy”
  • łacina: [Dies quod donat timeas: cito raptum venit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Płacz kobiet uwiarygodnia ich kłamstwo”
  • łacina: [Didicere flere feminae in mendacium]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Sądzę, że bogowie się śmieją, gdy z prośbą zwraca się do nich człowiek szczęśliwy”
  • łacina: [Deos ridere credo, cum felix vocat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „W rozważaniu nad korzyściami zwłoka jest najbezpieczniejsza”
  • łacina: [Deliberare utilia mora tutissima est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Rozważać trzeba wiele razy, postanawiać tylko raz”
  • łacina: [Deliberandum est saepe statuendum est semel]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Namyślając się, często tracimy okazję”
  • łacina: [Deliberando saepe perit occasio]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Mądrości można się nauczyć poprzez rozważanie”
  • łacina: [Deliberando discitur sapientia]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Więcej przyjaciół znajdziesz wieczorem niż rano”
  • łacina: [Decima hora amicos plures quam prima repperies]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Nie mów źle o swoim nieprzyjacielu, lecz tylko myśl źle”
  • łacina: [De inimico ne loquaris male sed cogites]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Należy nazwać szkodą zysk, który wynika ze złej sławy”
  • łacina: [Damnum appellandum est cum mala fama lucrum]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Słowa skazanego mają głos, ale nie mają siły”
  • łacina: [Damnati lingua vocem habet, vim non habet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ganić kogoś, kto potrzebuje pomocy, to znaczy skazywać go”
  • łacina: [Damnare est obiurgare, cum auxilio est opus]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Miłość i gniew są najgorszymi doradcami”
  • łacina: [Cupido atque ira consultores pessimi]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Każdemu może się zdarzyć to, co już komuś się przytrafiło”
  • łacina: [Cunctis potest accidere quod cuivis potest]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Gdy występki korzyść przynoszą, błądzi ten, kto dobrze czyni”
  • łacina: [Cum vitia prosunt, peccat, qui recte facit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Gdy mądry siebie pokonuje, to w żadnym wypadku nie jest pokonany”
  • łacina: [Cum se ipse vincit sapiens minime vincitur]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Jest niebezpieczeństwem, gdy podwładny szuka czegoś, co zwierzchnik ukrywa”
  • łacina: [Cum periclo inferior querit quod superior occulit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Pojednanie się z wrogiem dla każdego stanowi ryzyko”
  • łacina: [Cum inimico nemo in gratiam tuto redit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Gdy przebaczasz nieprzyjacielowi, zyskujesz przy okazji wielu wdzięcznych przyjaciół”
  • łacina: [Cum inimico ignoscis amicos gratis complures acquiris]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Gdy dajesz nagrodę skąpcowi, zachęcasz go do wyrządzania szkody”
  • łacina: [Cum das avaro praemium, ut nocet rogas]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kto kocha, zapewne nie jest mądry; kto jest mądry, zapewne nie kocha”
  • łacina: [Cum ames non sapias, aut cum sapias non ames]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Najlepszym pocieszeniem jest brak winy”
  • łacina: [Culpa vacare maximum est solatium]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Cierpliwość jest lekiem na każdy ból”
  • łacina: [Cuivis dolori remedium est patientia]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Komu nawet przyjaciele życzą śmierci, ten jest znienawidzony przez wszystkich”
  • łacina: [Cuius mortem amici expectant, vitam cives oderunt]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Jeśli odmówisz temu, komu zawsze dawałeś, to tak, jakbyś zaprosił go do rabunku”
  • łacina: [Cui semper dederis, ubi neges, rapere imperes]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kto ma zgodę na więcej niż to jest uzasadnione, chce więcej niż można”
  • łacina: [Cui plus licet quam par est, plus vult quam licet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ten, o którym wszyscy mówią dobrze, posiada to, co jest najlepsze na świecie”
  • łacina: [Cui omnes bene dicunt, possidet populi bona]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ten, kto nie ma własnego domu, jest jak zmarły bez pochówku”
  • łacina: [Cui nusquam domus est sine sepulcro est mortuus]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Gdy nie chcesz często gniewać się na kogoś, rozgniewaj się raz, ale dobrze”
  • łacina: [Cui nolis saepe irasci, irascaris semel]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Człowiek okrutny cudzymi łzami się nie wzrusza, lecz się nimi żywi”
  • łacina: [Crudelis lacrimis pascitur, non frangitur]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Zabić dziecko to okrucieństwo, nie odwaga”
  • łacina: [Crudelis est, non fortis, qui infantem necat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „W nieszczęściu nagana jest rzeczą okrutną”
  • łacina: [Crudelis est in re adversa obiurgatio]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Niecierpliwy pacjent czyni lekarza okrutnym”
  • łacina: [Crudelem medicum intemperans aeger facit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kto pragnie śmierci, chce pozostawić za sobą złe życie”
  • łacina: [Crimen relinquit vitae, qui mortem appetit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ilekroć rzucasz kości, za każdym razem osiągniesz inny rezultat”
  • łacina: [Crebro si iacias aliud alias iaceris]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Często wybaczając, czynisz z głupca człowieka nieprawego”
  • łacina: [Crebro ignoscendo facies de stulto improbum]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kto zawsze się boi, każdego dnia doznaje kary”
  • łacina: [Cotidie multatur, qui semper timet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dzisiejszy dzień jest gorszy od wczorajszego”
  • łacina: [Cotidie est deterior posterior dies]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Rozum z trudem zgadza się na ból”
  • łacina: [Convenire cum dolore difficile est sapientiae]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Wolny i szlachetny człowiek nie może znieść zniewagi”
  • łacina: [Contumeliam nec fortis pote nec ingenuus pati]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Są wspólne łzy tam, gdzie biedny spotyka biednego”
  • łacina: [Contubernia sunt lacrimarum ubi misericors miserum adspicit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Przeciwko nierozumnemu głupia jest nadmierna szlachetność”
  • łacina: [Contra imprudentem stulta est nimia ingenuitas]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Wobec nieprzyjaciela trzeba być albo zuchwałym, albo pokornym”
  • łacina: [Contra hostem aut fortem oportet esse aut suplicem]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Nawet bóg nie może zbyt wiele zrobić przeciwko szczęśliwemu człowiekowi”
  • łacina: [Contra felicem vix deus vires habet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Jest rzeczą nieprzyjemną dotykać bolesnych spraw”
  • łacina: [Contingere est molestum quae cuiquam dolent]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Pogarda dla mądrego jest gorsza niż obraza dla głupiego”
  • łacina: [Contemni (sapienti) gravius est quam stulto percuti]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Czas jest najlepszym doradcą człowieka”
  • łacina: [Consultor homini tempus utilissimus]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Stare wady znosimy, a nowe krytykujemy”
  • łacina: [Consueta vitia ferimus, nova reprendimus]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Wielu znajduje radę, lecz tylko mądrzy znajdują rozwiązanie”
  • łacina: [Consilium inveniunt multi, sed docti explicant]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Roztropny w wątpliwościach zasięga rady”
  • łacina: [Consilium in dubiis remedium prudentis est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Rozwagą szybciej zwyciężysz niż gniewem”
  • łacina: [Consilio melius vincas quam iracundia]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Bacz, co mówisz, a nie – co myślisz”
  • łacina: [Considera quid dicas, non quid cogites]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dbaj bardziej o swoje sumienie niż o swoją opinię”
  • łacina: [Conscientiae potius qum famae attenderis]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Sumienie jest głuche na prośby języka”
  • łacina: [Conscientia animi nullas invenit linguae preces]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dwa razy umiera ten, kto ginie od własnej broni”
  • łacina: [Bis interimitur, qui suis armis perit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dwa razy jest nieszczęśliwy ten, kto wcześniej był szczęśliwy”
  • łacina: [Bis ille miser est ante qui felix fuit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Umrzeć na cudze życzenie to umrzeć dwa razy”
  • łacina: [Bis emori est alterius arbitrio mori]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Także dobroczyńca rozważa powód obdarowania”
  • łacina: [Benignus etiam causam dandi cogitat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Wspólnota duchowa jest najwyższym pokrewieństwem”
  • łacina: [Coniunctio animi maxima est cognatio]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Wspólna katastrofa morska jest dla wszystkich pocieszeniem”
  • łacina: [Commune naufragium omnibus solatio est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Rozmowny towarzysz w drodze starczy za pojazd”
  • łacina: [Comes facundus in via pro vehiculo est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Prośba jest rozkazem, gdy prosi przełożony”
  • łacina: [Cogit rogando quum rogat potentior]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Jeśli chcesz być kochanym, to doprowadzaj do złości osobę ukochaną”
  • łacina: [Cogas amantem irasci, amari si velis]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Zapomnienie jest obroną przed wojną domową”
  • łacina: [Civilis belli oblivio defensio est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Radości niegodziwych szybko kończą się ich upadkiem”
  • łacina: [Cito improborum laeta ad perniciem cadunt]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Sława człowieka pysznego szybko zmienia się w niesławę”
  • łacina: [Cito ignominia fit superbi gloria]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Szybko uwalniasz się od winy, gdy zaczynasz żałować czynu”
  • łacina: [Cito culpam effugias, si incurrisse paenitet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Szybciej przychodzi niebezpieczeństwo, gdy się je lekceważy”
  • łacina: [Citius venit periclum, cum contemnitur]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Blizna na sumieniu boli jak rana”
  • łacina: [Cicatrix conscientiae pro vulnere est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „W każdej sytuacji należy zachować ostrożność”
  • łacina: [Cavendi nulla est dimittenda occasio]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Bacz na to, co zaczynasz, byś później nie żałował”
  • łacina: [Cave quicquam incipias, quod peniteat postea]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Strzeż się zawsze tego, kto raz cię oszukał”
  • łacina: [Cave illum semper qui tibi imposuit semel]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Nie uważaj za przyjaciela kogoś, kogo jeszcze nie wypróbowałeś”
  • łacina: [Cave amicum credas, nisi si quem probaveris]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Nieszczęście, które często cię omija, pewnego dnia może cię ugodzić”
  • łacina: [Casus quem saepe transit aliquando invenit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Czcigodna małżonka, nawet słuchając męża, rozkazuje mu”
  • łacina: [Casta ad virum matrona parendo imperat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Nie naraża się na niebezpieczeństwo ten, kto się strzeże nawet wtedy, gdy jest bezpieczny”
  • łacina: [Caret periclo, qui etiam cum est tutus cavet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Wielbłąd, pragnąc rogów, stracił uszy”
  • łacina: [Camelus cupiens cornua aures perdidit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Mieć towarzyszy nieszczęścia jest pocieszeniem dla nieszczęśliwego”
  • łacina: [Calamitatum habere socios miseris est solatio]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Oczy są ślepe, gdy rozum zajęty jest czymś innym”
  • łacina: [Caeci sunt oculi, cum animus alias res agit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Pamięć o gniewie niech będzie jak najkrótsza”
  • łacina: [Brevissima esto memoria iracundiaer]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Samo życie jest krótkie, lecz przez nieszczęścia staje się dłuższe”
  • łacina: [Brevis ipsa vita est sed malis fit longior]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Samo przypominanie sobie o gniewie jest krótkim momentem gniewu”
  • łacina: [Breve ira ipsa est memoria iracundia]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dobry człowiek to taki, który jest dobry dla wszystkich”
  • łacina: [Bonus vir nemo est nisi qui bonus est omnibus]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Uczciwy człowiek nigdy nie okazuje uległości błądzącemu”
  • łacina: [Bonus animus numquam erranti obsequium commodat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dobry człowiek gniewa się bardziej, gdy jest mocniej obrażany”
  • łacina: [Bonus animus laesus gravius multo irascitur]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dobro można zagłuszyć, nigdy nie można go zniszczyć”
  • łacina: [Bonum quod est, supprimitur, numquam exstinguitur]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Cudze nieszczęście dobrze pokazuje, czego należy unikać”
  • łacina: [Bonum est fugienda aspicere in alieno malo]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Jest rzeczą dobrą także nieprzyjaciołom odpowiadać dobrym słowem”
  • łacina: [Bonum est etiam bona verba inimicis reddere]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „W dobrym człowieku gniew szybko mija”
  • łacina: [Bonum ad virum cito moritur iracundia]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Biedny, gotowy do pomocy to wyrzut sumienia dla bogaczy”
  • łacina: [Bonorum crimen officiosus est miser]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Surowość dobrego człowieka jest najbliższa sprawiedliwości”
  • łacina: [Bono iustitiae proxima est severitas]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Znaczną nieprawością jest udawanie życzliwości”
  • łacina: [Bonitatis verba imitari maior malitia est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Szkodzi dobrym każdy, kto oszczędza złych”
  • łacina: [Bonis nocet quisquis pepercerit malis]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Człowiek uczciwy nie oszukuje nawet w godzinie śmierci”
  • łacina: [Boni est viri etiam in morte nullum fallere]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Najgorzej przyzwyczaić się do dostatku”
  • łacina: [Bonarum rerum consuetudo pessima est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dobroczynna może się okazać hańba, która chroni przed niebezpieczeństwem”
  • łacina: [Bona turpitudo est, quae periclum vindicat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Nabywane dobra, jeżeli nie są dobrze wykorzystywane, są jedynie ciężarem”
  • łacina: [Bona quae veniunt nisi sustineantur opprimunt]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dobra opinia u ludzi pewniejsza jest od pieniędzy”
  • łacina: [Bona opinio hominum tutior pecunia est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Nie ma takiej godziny, która będąc dobra dla jednego, nie byłaby zła dla drugiego”
  • łacina: [Bona nemini hora est, ut non alicui sit mala]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dobra jest taka śmierć, która kończy życiowe cierpienia człowiek”
  • łacina: [Bona mors est homini vitae quae exstinguit mala]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Pieniądz jest dobrze wykorzystywany, gdy jest wykorzystywany rozumnie”
  • łacina: [Bona imperante animo bono est pecunia]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dobre imię także w ciemnościach zachowuje swój blask”
  • łacina: [Bona fama in tenebris proprium splendorem tenet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dobra jest taka żegluga, która łączy uczciwych ludzi”
  • łacina: [Bona est bonos quem iungit navigatio]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kto okazuje współczucie, zapewnia sobie dobrą ochronę”
  • łacina: [Bona comparat praesidia misericordia]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kto ma rację, nie boi się żadnego sędziego”
  • łacina: [Bona causa nullum iudicem verebitur]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Powabem – nie na rozkaz – powstaje słodka Miłość”
  • łacina: [Blanditia non imperio fit dulcis Venus]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dwa razy zwycięża ten, kto siebie zwycięża w zwycięstwie”
  • łacina: [Bis vincit qui se vincit in victoria]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dwa razy błądzisz, gdy okazujesz uległość błądzącemu”
  • łacina: [Bis peccas, cum peccanti obsequium commodas]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dwa razy umiera ten, kto ginie od własnej broni”
  • łacina: [Bis interimitur, qui suis armis perit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dwa razy jest nieszczęśliwy ten, kto wcześniej był szczęśliwy”
  • łacina: [Bis ille miser est ante qui felix fuit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Wdzięczność będzie dwukrotna, jeżeli dobrowolnie zaoferowałeś”
  • łacina: [Bis fiet gratum, quod opus est, ultro si offeras]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Umrzeć na cudze życzenie to umrzeć dwa razy”
  • łacina: [Bis emori est alterius arbitrio mori]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Także dobroczyńca rozważa powód obdarowania”
  • łacina: [Benignus etiam causam dandi cogitat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Związek życzliwych dusz jest najlepszym pokrewieństwem”
  • łacina: [Benevoli coniunctio animi maxima est cognatio]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kto często wyświadcza dobrodziejstwo, naucza odwzajemniania”
  • łacina: [Beneficium saepe dare, docere est, reddere]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kto nie wie, jak dawać, nie ma prawa prosić o dobrodziejstwo”
  • łacina: [Beneficium qui nescit dare, iniuste petit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kto mówi, że wyświadczył dobrodziejstwo, dobrodziejstwa oczekuje”
  • łacina: [Beneficium qui dedisse se dicit, petit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dwa razy wyświadcza dobrodziejstwo potrzebującemu, kto robi to szybko”
  • łacina: [Beneficium egendi bis dat qui dat celeriter]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Jeżeli okazujesz dobrodziejstwo godnym ludziom, zobowiązujesz do wdzięczności cały świat”
  • łacina: [Beneficium dignis ubi des omnes obliges]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kto dobrze czyni godnemu człowiekowi, sam sobie wyświadcza dobro”
  • łacina: [Beneficium dando accepit qui digno dedit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Przyjęcie korzyści to sprzedaż własnej wolności”
  • łacina: [Beneficium accipere libertatem est vendere]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Wiele dobrodziejstw otrzymuje ten, kto wie, jak się odwdzięczyć”
  • łacina: [Beneficia plura recipit, qui scit reddere]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Tylko ludzie źli albo głupi uważają dobrodziejstwo za podarunek”
  • łacina: [Beneficia donari aut mali aut stulti putant]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Szybko otrzymanego dobrodziejstwa nigdy się nie zapomina”
  • łacina: [Benefici numquam cito dati obliviscere]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dobrze żył ten, kto mógł umrzeć wtedy, gdy chciał”
  • łacina: [Bene vixit is qui potuit cum voluit mori]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Winowajca, przekupując sędziego, słusznie traci pieniądze”
  • łacina: [Bene perdit nummos, iudici cum dat nocens]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Jest dobrze, gdy wraz z utratą radości znika ból”
  • łacina: [Bene perdis gaudium ubi dolor pariter perit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Szlachetnymi czynami najszybciej zbliżamy się do bogów”
  • łacina: [Bene factis proximae ad deos accedimus]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dobrze śpi ten, kto nie zauważa, że źle sypia”
  • łacina: [Bene dormit, qui non sentit quam male dormiat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dobre pomysły, nawet gdy umykają naszej uwadze, to jednak nie giną”
  • łacina: [Bene cogitata si excidunt, non occidunt]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Rzeczy starannie przemyślane często potrafią przybrać zły obrót”
  • łacina: [Bene cogitata saepe ceciderunt male]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Powszechna dobra opinia – to drugi majątek”
  • łacina: [Bene (vulgo) audire alterum patrimonium est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Nikomu nie godzi się być skąpcem, a już najmniej starcowi”
  • łacina: [Avidum esse oportet neminem, minime senem]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Skąpiec, dopóki nie umrze, nie zrobi nic dobrego”
  • łacina: [Avarus nisi cum moritur, nil recte facit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Skąpiec sam jest przyczyną swej biedy”
  • łacina: [Avarus ipse miseriae causa est suae]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Skąpiec bardziej boleje nad stratą niż mędrzec”
  • łacina: [Avarus damno potius quam sapiens dolet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Skąpej duszy żaden zysk nie zaspokoi”
  • łacina: [Avarus animus nullo satiatur lucro]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Skąpca pieniądz nie zadowala, lecz drażni”
  • łacina: [Avarum irritat, non satiat pecunia]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Skąpca łatwo odkryjesz, gdy sam nim nie jesteś”
  • łacina: [Avarum facile capias, ubi non sis item]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Czy można skąpcowi życzyć czegoś gorszego niż długiego życia?”
  • łacina: [Avaro quid mali optes nisi vivat diu?]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dla skąpca nie ma życia, jest tylko dłuższe umieranie”
  • łacina: [Avaro non est vita, sed mors, longior]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dla skąpca jego natura jest okrutną karą”
  • łacina: [Avaro acerba poena natura est sua]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dla upokorzonych pomoc jest obrazą”
  • łacina: [Auxilium profligatis contumelia est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Zgoda sprawia, że skromne siły stają się mocnymi”
  • łacina: [Auxilia humilia firma consensus facit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kobieta albo kocha, albo nienawidzi, innego uczucia nie zna”
  • łacina: [Aut amat aut odit mulier, nil est tertium]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Słowa nic nie znaczą wobec perswazyjnej siły złota”
  • łacina: [Auro suadente nihil potest oratio]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Męstwo wzrasta wraz z odwagą, zwlekanie potęguje strach”
  • łacina: [Audendo virtus crescit, tardando timor]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kto boi się samego siebie, cierpi nieustanne męki”
  • łacina: [Assidua ei sunt tormenta qui se ipsum timet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Należy uważać na to, co można stracić”
  • łacina: [Aspicere oportet, quidquid possis perdere]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Talent nie jest potrzebny tam, gdzie przypadkowo osiąga się sukces”
  • łacina: [Ars non ea est quae casu ad effectum venit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kobieta, kiedy jest wyraźnie zagniewana, wtedy dopiero pokazuje prawdziwe oblicze”
  • łacina: [Aperte mala cum est mulier, tum demum est bona]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kiedy zabawia się stara kobieta, to zabawia się ze śmiercią”
  • łacina: [Anus cum ludit, morti delicias facit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Głupi starzec nie długo żył, lecz długo był”
  • łacina: [Annosus stultus non diu vixit diu fuit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dusza, która zna lęk, odnajdzie bezpieczne wyjście”
  • łacina: [Animus vereri qui scit, scit tuta ingredi]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Cnotliwe kobiety sercem – nie okiem – wybierają męża”
  • łacina: [Animo virum pudicae, non oculo eligunt]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kto chce być osobą szlachetną, powinien panować nad sercem i żołądkiem”
  • łacina: [Animo ventrique imperare debet qui frugi esse vult]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Panuj nad swoimi emocjami, aby emocje nie rządziły tobą”
  • łacina: [Animo imperato ne tibi animus imperet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Gdy rządzi rozum, także pieniądz jest dobrem”
  • łacina: [Animo imperante fit bonum pecunia]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Mądry będzie rozkazywał swym namiętnościom, głupi będzie w ich niewoli”
  • łacina: [Animo imperabit sapiens, stultus serviet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Nie należy wierzyć duszy cierpiącego”
  • łacina: [Animo dolenti nil oportet credere]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Mały stół jedzenie czyni bezpieczniejszym”
  • łacina: [Angusta capitur tutior mensa cibus]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Zapewne wszyscy dążymy do bogactwa i chyba nikt nie dąży do doskonałości”
  • łacina: [An dives omnes quaerimus, nemo an bonus]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Ten sam leczy ranę miłości, kto ją zadaje”
  • łacina: [Amoris vulnus idem, qui sanat, facit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kres miłości kładzie nie serce, lecz upływający czas”
  • łacina: [Amori finem tempus, non animus facit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Miłość jak łza – rodzi się w oku, zapada w serce”
  • łacina: [Amor, ut lacrima, ab oculo oritur, in pectus cadit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Zamiłowanie do bezczynności bywa przyczyną wewnętrznego niepokoju”
  • łacina: [Amor otiosae causa sollicitudinis]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Nie można łączyć miłości ze strachem”
  • łacina: [Amor misceri cum timore non potest]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Z serca miłości wyrwać nie można, ale miłość może sama przeminąć”
  • łacina: [Amor extorqueri non pote, elabi potest]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Miłość jest wyborem serca, ale nie jej koniec”
  • łacina: [Amor animi arbitrio sumitur, non ponitur]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Strata, o której się nie wie, nie jest stratą”
  • łacina: [Amissum quod nescitur non amittitur]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Stracić przyjaciela to największa strata”
  • łacina: [Amicum perdere est damnorum maximum]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Przyjaciela nie godzi się obrażać nawet żartem”
  • łacina: [Amicum laedere ne joco quidem licet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Nieszczęście pokazuje, czy masz prawdziwego przyjaciela, czy przyjaciela jedynie z nazwy”
  • łacina: [Amicum an nomen habeas, aperit calamitas]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Niczego lepszego nie można pozyskać niż wiernego przyjaciela”
  • łacina: [Amico firmo nihil emi melius potest]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Zaufanie jest jedynym spoiwem przyjaźni”
  • łacina: [Amicitiae coagulum unicum est fides]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Przyjaźń zawsze pomaga, miłość i pomaga, i szkodzi”
  • łacina: [Amicitia semper prodest amor et nocet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Tak pomagaj przyjaciołom, abyś sam sobie nie zaszkodził”
  • łacina: [Amicis ita prodesto, ne noceas tibi]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Jeżeli tolerujesz wady przyjaciela, czynisz je własnymi”
  • łacina: [Amici vitia si feras, facias tua]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Poznawaj obyczaje przyjaciela i nie traktuj ich wrogo”
  • łacina: [Amici mores noveris, non oderis]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kochaj swego ojca, jeśli jest sprawiedliwy, jeśli jest inaczej, musisz to znosić”
  • łacina: [Ames parentem, si aequus est: si aliter, feras]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Miłość jest przywilejem dla młodzieńca, a występkiem dla starca”
  • łacina: [Amare iuveni fructus est, crimen seni]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Tylko bóg potrafi zachować rozum w miłości”
  • łacina: [Amare et sapere vix deo conceditur]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kłótnia zakochanych to umocnienie miłości”
  • łacina: [Amantium ira amoris integratio est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Przysięgi zakochanego nie można brać na poważnie”
  • łacina: [Amantis ius iurandum poenam non habet]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Miłość jak pochodnia płonie mocniej, gdy jest ciągle rozpalana”
  • łacina: [Amans, sicut fax, agitando ardescit magis]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Zakochany trapiony podejrzeniami przypomina śniącego na jawie”
  • łacina: [Amans quod suspicatur, vigilans somniat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Zakochany wie, czego pragnie, nie widzi tego, co jest rozsądne”
  • łacina: [Amans quid cupiat scit, quid sapiat non vidit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Zakochany, trwając w gniewie, często oszukuje samego siebie”
  • łacina: [Amans iratus multa mentitur sibi]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Cudze jest wszystko, co przypadło nam przypadkowo”
  • łacina: [Alienum est omne, quicquid optant evenit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dług jest gorzką niewolą dla uczciwego człowieka”
  • łacina: [Alienum aes homini ingenuo acerba est servitus]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kto broni cudzej sprawy, jest jakby w roli współwinnego”
  • łacina: [Alienam qui orat causam, se culpat reum]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Cudze chwalicie, swego nie znacie”
  • łacina: [Aliena nobis, nostra plus aliis placent]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Gracz im bardziej jest biegły w swej sztuce, tym bardziej jest niegodziwy”
  • łacina: [Aleator quanto in arte est melior, tanto est nequior]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Wiek ukrywa rozpustnika i wiek także go zdradza”
  • łacina: [Aetas cinaedum celat, aetas indicat]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Los bywa nadmiernie łaskawy dla kogoś, kogo wkrótce dotknie upadek”
  • łacina: [Affatim aequa cui Fortuna est interitum longe effugit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Bywają leki gorsze od choroby”
• „Człowiek tyle razy umiera, ile razy traci swych bliskich”
  • łacina: [Homo totiens moritur, quotiens amittit suos]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dobra dla człowieka jest śmierć, która gasi nieszczęścia życia”
  • łacina: [Bona mors est homini, vitae quae exstinguit mala]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae, 67
• „Dobra myśl w nieszczęściu – złego połowa”
  • łacina: [Bonus animus in re mala dimidium est mali]
  • opis: przypisywane także Plautowi.
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Dwa razy daje, kto szybko daje”
  • łacina: [Bis dat, qui cito dat]
  • opis: pomoc udzielona szybko ma o wiele większą wagę.
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae, CCXXXV
• „Inna jest wola bogów”
  • łacina: [Dis aliter visum est]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Gdy kochasz, nie bądź rozsądny, gdy jesteś rozsądny, nie kochaj”
  • łacina: [Cum ames, non sapias, cum sapias, non ames]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Kogo los chce zgubić, tego głupcem czyni”
  • łacina: [Stultum facit fortuna, quem perdere vult]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Mały dług stwarza dłużnika, duży – wroga”
  • łacina: [Leve æs alienum debitorem facit, grave inimicum]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Następny dzień jest uczniem poprzedniego”
  • łacina: [Discipulus est prioris posterior dies]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Niedobrze czułby się lekarz, gdyby wszyscy czuli się dobrze”
• „Oczy są ślepe, gdy rozum zajęty jest czymś innym”
  • łacina: [Caeci sunt oculi, cum animus alias res agit]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Przyjaźń, która się kończy, tak naprawdę nigdy się nie zaczęła”
• „Szalony myśli, że reszta świata złożona jest z wariatów”
• „Tracimy to, co pewne, dążąc do tego, co niepewne”
  • łacina: [Certa amittimus, dum incerta petimus]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Tylko ignorant gardzi nauką”
• „Tylko pieniądz jest władcą całego świata”
  • łacina: [Pecunia una regimen est rerum omnium]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Upominaj przyjaciół na osobności, chwal jawnie”
  • łacina: [Amicos secreto admone, palam lauda]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „W dobrym człowieku gniew szybko mija”
  • łacina: [Bonum ad virum cito moritur iracundia]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „W kłótni prawda zawsze się gubi”
• „Wielu bać się powinien ten, kogo wielu się boi”
  • łacina: [Multos timere debet, quem multi timent]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Zwycięża ten, kto sam siebie zwycięża w zwycięstwie”
  • łacina: [Bis vincit, qui se vincit in victoria]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Życie samo jest krótkie, lecz przez cierpienia staje się dłuższe”
  • łacina: [Brevis ipsa vita est, sed malis fit longior]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae
• „Zagniewany, gdy odzyskuje spokój, sam na siebie jest zły”
  • łacina: [Iratus, cum ad se rediit, sibi tum irascitur]
  • źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae

Cytaty Publiliusza Syrusa

Horacy

(Quintus Horatius Flaccus, 65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny:

• „Gospodarz przyjęcia jest jak generał wojskowy: nieszczęścia często ujawniają jego geniusz”
  • łacina: [Sed convivatoris, uti ducis, ingenium res adversae nudare solent, celare secundae]
  • opis: własne tłumaczenie z języka angielskiego.
  • źródło: Horacy, Satyry, II.8
• „Okrutne losy gnębią rzymski lud, walk bratobójczych straszna zmora, od kiedy krew czystego Rema wsiąkła w ziemię, przekleństwo niosąc późnym wnukom”
  • łacina: [Sic est: acerba fata Romanos agunt scelusque fraternae necis, ut inmerentis fluxit in terram Remi sacer nepotibus cruor]
  • opis: słowa Horacego, który ubolewał że wojny domowe toczone przez Rzymian wynikają z legendarnego zamordowania Remusa przez jego brata Romulusa.
  • źródło: Horacy, Epodi VII.17-20
• „Bez sławy walczy Rzym – już drugie pokolenie. Domową, bratobójczą toczy wojnę”
  • łacina: [Altera iam teritur bellis civilibus aetas, suis et ipsa Roma viribus ruit]
  • opis: słowa poety odnośnie ostatniego etapu trwającej wojny domowej w Rzymie; tuż przez upadkiem Republiki.
  • źródło: Horacy, Epodi XVI.1-2
• „Biada przemocy, gdy w Boga godzi”
• „Chciwemu wiecznie mało”
• „Grecja podbita dzikich zwycięzców podbiła, do nieokrzesanego Lacjum sztuki wniosła”
  • łacina: [Graecia capta ferum victorem cepit et artis intulit agresti Latio]
  • opis: Rzymianie podbili Grecję, jednak w praktyce to kultura grecka podbiła później Rzym.
  • źródło: Horacy, Epistles II.1.156-157
• „Choćbyś naturę widłami wypędzał, ona i tak powróci”
  • łacina: [Nature expellas furca, tamen usque recurret]
  • źródło: Horacy, Epistles I.X.24
• „Choćbyś się pysznił swym bogactwem, nie zmieni to twojej wartości, nie uczyni cię lepszym”
• „Chwytaj dzień”
  • łacina: [Carpe diem]
  • źródło: Horacy, Pieśni, 1, 11, 8
• „Ci, którzy płyną za morze, zmieniają tylko klimat, nie usposobienie”
  • łacina: [Coelum, non animum mutant, qui trans mare currunt]
  • źródło: Horacy, Epistula XI.9
• „Ciesz się ze swego losu”
• „Cóż po bogactwie, jeśli używać się wzbraniasz”
• „Czas biegnie zazdrosny o słowa”
• „Czas nie zając, nie ucieknie”
• „Dla ludzi nic nie jest trudne”
  • łacina: [Nil mortalibus ardui est]
  • źródło: Horacy, Ody, I 3
• „Do nieba powrót odwlekaj”
• „Dzielność prawdziwa, jeśli hańby przeżyła ohydę, męstwa nie wróci”
• „Głupi po szkodzie głupim zostanie”
• „Głupotą sięgamy samego nieba”
  • łacina: [Caelum ipsum petimus stuititia]
  • źródło: Horacy, Ody, I 38
• „Gniew jest chwilowym szaleństwem”
  • łacina: [Ira furor brevis est]
  • źródło: Horacy, Epistles 1.2.62
• „I w nieszczęściu zachowuj spokój umysłu”
  • łacina: [Aequam memento rebus in arduis servare mentem]
  • źródło: Horacy, Ody 2.3.1
• „Jak dłuży się noc, kiedy zawodzi kochanka”
• „Jest miara we wszystkim, są w końcu pewne granice”
• „Jesteśmy okłamywani pozorami prawdy”
• „Jeśli niebo się zwali, i nieulękłego przywalą ruiny”
• „Jeśli żyjesz w dostatku, nie pożądaj więcej”
• „Klin klinem – niezawodny, jedyny lek miłosny”
• „Kocioł garnkowi przygania, a sam smoli”
• „Komu podoba się los innego, nie dziwne, że nienawistny własny”
  • łacina: [Cui placet alterius, sua nimirum est odio sors]
  • źródło: Horacy, Listy, XIV
• „Korzystaj z dnia. Jutro jeszcze dniem nie jest”
• „Księżyc niejedną lśni twarzą”
• „Kto dobrą myślą w dniu dzisiejszym żyje, ten nie zabiega o jutro łaskawsze”
• „Kto losowi zawierzył, jakby złu but włożył”
• „Kto obmawia przyjaciela, kto go nie broni wobec oskarżeń innych, kto cieszy się z wyśmiewań ludzkich i łowi plotki gadułów, kto potrafi zmyślać rzeczy nie widziane, a nie potrafi zmilczeć zawierzonej tajemnicy, jest czarnym charakterem, tego wystrzegaj się, Rzymianinie!”
  • łacina: [Absentem, quo rodit amicum, qui non defendit alio culpante, solutos qui capiat risus hominum famamque dicacis, fingere qui non visa potest, comissa tacere qui nequit, hic niger est, hunc tu, Romane caveto!]
  • źródło: Horacy, Satyry, I, 4, 81
• „Kto uczciwy i skromny, każdemu życzliwy”
• „Kto ocala kogoś wbrew jego woli, to tak jakby go zabijał”
  • łacina: [Invitum qui servat, idem facit occidenti]
  • źródło: Horacy, De Arte Poetica, 453
• „Los na każdego z podziemnej urny wypadnie”
• „Ludzie prawi nienawidzą występku przez umiłowanie cnoty”
• „Miej odwagę być mądry”
  • łacina: [Sapere aude]
  • źródło: Horacy, Listy, I
• „Miło poszaleć w porę”
• „Miłość zna dwie choroby: wojnę i pokój”
• „Na cóż srebro i złoto, na cóż skarby w ziemi zagrzebane ukradkiem i z trwogą strzeżone”
• „Na zaniedbanym polu wyrasta chwast, który trzeba wypalić”
  • łacina: [Neglectis urenda filix innascitur agris]
  • źródło: Horacy, Satyry, 1.3
• „Naga prawda”
  • łacina: [Nuda veritas]
  • opis: fakt zawierający najistotniejszą treść
  • źródło: Horacy, Odes
• „Największa jest miłość matki, druga – psa, trzecia – kochanki”
• „Natura nie daje ludziom niczego bez trudu”
• „Nauka męstwu siły dodaje”
• „Nawet wilk czy lew pożera obcych, swoich oszczędza”
• „Niczemu się nie dziwić”
  • łacina: [Nil admirari]
  • opis: w znaczeniu, aby nie zostać zaskoczonym
  • źródło: Horacy, Listy, 1,6,1
• „Nie należy rozpaczać”
  • łacina: [Nil desperandum]
  • źródło: Horacy, Ody, I, VII, 27
• „Nie człowieka nienawidzę, lecz jego wady”
  • łacina: [Hominem non odi, sed eius vitia]
  • opis: przypisywane także Marcjalisowi
• „Nic nie jest dane ludziom bez trudów”
• „Nie czekaj jutra, dziś miej na względzie.
• „Nie lada gnębi mnie troska, abym mógł odwiedzić dalekie źródła i czerpać wskazania szczęśliwego życia”
  • łacina: [At mihi cura non mediocris inest, fontes ut adire remotas atque haurire quaem vitae praecepta beatae]
  • źródło: Horacy, Satyry IV 93-95
• „Nie można być szczęśliwym pod każdym względem”
• „Nie tonie pomimo przeciwnych losów”
  • łacina: [Adversis rerum immersabilis undis]
  • źródło: Horacy, Listy
• „Nie weźmiesz na ząb kury, gdy pawia podadzą”
• „Nie wszystek umrę”
  • łacina: [Non omnis moriar]
  • źródło: Horacy, Carmina 3/30:6
• „Nie zawsze chmury niosą ulewę”
• „Nie znoś drewna do lasu”
• „Nienawidzę ciemnego tłumu i trzymam się odeń z daleka”
  • łacina: [Odi profanum vulgus et arceo]
  • źródło: Horacy, Ody, III. 1
• „Niebotyczna wieża gwałtowniej upada”
• „Nieszczęściem jest być przyłapanym”
  • łacina: [Deprendi miserum est]
  • źródło: Horacy, Satires, I
• „Nigdy nie odpędzisz psa od tłustej skórki”
  • łacina: [Canis a corio nunquam absterrebitur uncto]
  • źródło: Horacy , Satires 2.5.83
• „Czemu się śmiejesz? O tobie ta bajka mówi, choć pod zmienionym imieniem”
  • łacina: [Quid rides? Mutato nomine et de te fabula narrator]
  • źródło: Horacy, Satyry, I, 1, 69
• „Od jajka do jabłek”
  • łacina: [Ab ovo usque ad mala]
  • opis: od początku do końca. Rzymianie zaczynali jeść od jajka i kończyli uczty jabłkami.
  • źródło: Horacy, Satyry, 1.3
• „Od żartu krok tylko do waśni i gniewu”
• „Opanuj się”
  • łacina: [Compesce mentem]
  • źródło: Horacy, Ody, 1.16
• „Osładzaj gorycz twoją wewnętrzną swoim uśmiechem”
• „Ośmiel się być mądrym”
• „Pogardzam nieoświeconym tłumem i trzymam się (od niego) z dala”
  • łacina: [Odi profanum vulgus et arceo]
  • źródło: Horacy, Ody, 3.1
• „Połowę dzieła wykonał, kto zaczął”
  • łacina: [Dimiduim facti, qui coepit habet]
  • źródło: Horacy, Epistulae 1,2
• „Poznaj obyczaje innych, a nie będzie nienawiści”
  • łacina: [Amici mores noveris, non oderis]
  • źródło: Horacy, Satyry, 1.3.32
• „Prawego, niezachwianego męża nie zwiedzie żaden tyran w przemocy ani tłum w gwałtach bezprawia”
• „Prochem i cieniem jesteśmy”
  • łacina: [Pulvis et umbra sumus]
  • źródło: Horacy, Odes, IV 7
• „Próżno w winie albo we śnie szukasz ucieczki”
  • łacina: [Jam vino quaerens, jam somno fallere curam]
  • źródło: Horacy, Satyry, VIII.114
• „Przyjemne z pożytecznym łączyć”
  • łacina: [Utile dulci miscere]
  • źródło: Horacy, Ars Poetica
• „Przysięgać na słowa nauczyciela”
  • łacina: [Iurare in verba magistri]
  • źródło: Horacy, Epistulae, I, 1,14
• „Sen tłumi miłosne zapały”
• „Słowo dowcipne lepiej wiele rzeczy rozstrzyga niż poważne”
• „Słowo raz wypowiedziane nie powraca”
• „Słuszne jest wybaczyć winy proszącemu o przebaczenie”
  • łacina: [Aequum est peccatis veniam poscentem reddere rursus]
  • źródło: Horacy, Satyry, I, 3.75
• „Skąpiec zawsze cierpi niedostatek”
  • łacina: [Semper avarus eget]
  • źródło: Horacy, Epistulae I, 2, 56
• „Słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę”
  • łacina: [Dulce et decorum est pro patria mori]
  • źródło: Horacy, Ody III.2.13
• „Stara miłość nie rdzewieje”
  • źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998
• „Ten, który odkłada godzinę swego nawrócenia, podobny jest wieśniakowi, który czeka, aż cała rzeka przepłynie. Lecz ona płynie i będzie płynąć bez końca”
• „Ten zdobył uznanie wszystkich, kto połączył przyjemne z pożytecznym”
  • łacina: [Omne tulit punctum qui miscuit utile dulci]
  • źródło: Horacy, Ars Poetica, 343
• „Teraz trzeba pić”
  • łacina: [Nunc est bibendum]
  • źródło: Horacy, Ody, I.37
• „W końcu nie wszyscy podziwiają i lubią to samo”
  • łacina: [Denique non omnes eadem mirantur amantque]
  • źródło: Horacy, Epistulae II.58
• „W miłości to nie jest nieszczęście – raz wojna, raz pokój”
• „W zbytku upadek”
• „Wilk atakuje zębami, byk rogiem”
  • łacina: [Dente lupus, cornu taurus petit]
  • źródło: Horacy, Satyry, II, I.52
• „Wlej cokolwiek w nieczysty garnek, a skwaśnieje”
• „Wszyscy zmierzamy do tego samego kresu”
• „Wszystko ma swoje granice”
  • łacina: [Est modus in rebus]
  • źródło: Horacy, Satyry, 1, 1 106
• „Wzgardliwym zębem”
  • łacina: [Dente superbo]
  • opis: z leceważeniem
  • źródło: Horacy, Sermonum , 2,87
• „Z uśmiechem mówić prawdę”
  • łacina: [Ridentem dicere verum]
  • źródło: Horacy, Satyry, I.i.24-25
• „Za wszystkie głupstwa królów płacą ich narody”
  • łacina: [Quidquid delirant reges, plectuntur Achivi]
  • opis: dosłownie „co królowie w szaleństwie uczynią, to skupia się na Grekach”; o Agamemnonie i Achillesie.
  • źródło: Horacy, Listy 1, 2, 14
• „Zbudowałem pomnik trwalszy od spiżu”
  • łacina: [Exegi monumentum aere perennius]
  • źródło: Horacy, Carmina III 30, 1
• „Żeby was nie uwiodły zaszczyty”
• „Życie nie dało niczego śmiertelnym bez wielkiej pracy”

Cytaty Horacego

Marek Agrypa

(Marcus Vipsanius Agrippa, 63 – 12 p.n.e.) – wybitny wódz i polityk:

• „Nikt nie potrafi tak solidnie zakopać swoich błędów jak lekarz”

Oktawian August

(Gaius Octavius, 63 p.n.e. – 14 n.e.) – cesarz w latach 27 p.n.e. – 14 n.e.:

• „Na morzu przywróciłem pokój od napaści piratów”
  • łacina: [Mare pacavi a praedonibus]
  • opis: za czasów Oktawiana, w roku 5 p.n.e., rozprawiono się z zagrożeniem ze strony piratów. Łącznie do niewoli wzięto 4000 tysiące Cylijczyków.
  • źródło: Res Gestae, 25
• „Chwiać się jak litera beta”
  • opis: określenie to miało obrazować w ustach Augusta zmęczenie i wycieńczenie
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 87
• „Czy sądzicie, że dobrze odegrałem swoją rolę w tej życiowej farsie?”
  • opis: jedne ze słów wypowiedziane na łożu śmierci
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 99
• „Dość szybko robi, kto dobrze robi”
  • łacina: [Sat celeriter fieri quidquid fiat satis bene]
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 25
• „Liwio, pamiętaj o naszym związku, żyj i bądź zdrowa!”
  • łacina: [Livia, nostri coniugii memor vive, ac vale!]
  • opis: według Swetoniusza August skonał z tymi słowami na ustach, obejmując Liwię
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 99
• „Mam dwie córki, z którymi zawsze mam problem: Julię i Republikę”
  • opis: Julia – córka Oktawiana i jego drugiej żony Skrybonii była kobietą rozwiązłą. Ostatecznie Julia została ukarana przez ojca dożywotnim zesłaniem na wyspę.
  • źródło: nieznane
• „Na greckie kalendy”
  • łacina: [Ad calendas Graecas]
  • opis: w kalendarzu greckim (który, nota bene, był mocno zróżnicowany w zależności od polis) nie było charakterystycznych rzymskich wyszczególnień: Kalend, Non i Idów. August, kiedy powątpiewał aby dłużnik spłacił zaciągnięty dług, mawiał, że zapłaci na greckie kalendy, a więc „na święty Nigdy” – w greckim kalendarzu kalendy nie występowały.
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 87
• „Oby mi los pozwolił utrwalić państwo w bezpieczeństwie i pomyślności oraz doczekać z mego dzieła upragnionego owocu, a mianowicie: być uznanym za twórcę najlepszego ustroju i umrzeć z tym przekonaniem, że przetrwają niezmienione te podstawy państwa, które ja wzniosę”
  • łacina: [Ita mihi salvam ac sospitem rem p. sistere in sua sede liceat atque eius rei fructum percipere, quem peto, ut optimi status auctor dicar et moriens ut feram mecum spem, mansura in vestigio suo fundamenta rei p. quae iecero]
  • opis: słowa jakie August wypowiedział w jednym z obwieszczeń, charakteryzując swoje rządy
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 28
• „Spełniłem swoje śluby, senatorowie, o cóż innego mogę jeszcze prosić bogów nieśmiertelnych, jak nie o to, aby tę waszą zgodę udało mi się utrzymać aż do kresu mego życia”
  • łacina: [Compos factus votorum meorum, p. c., quid habeo aliud deos immortales precari, quam ut hunc consensum vestrum ad ultimum finem vitae mihi perferre liceat?]
  • opis: odpowiedź Augusta na otrzymany od senatu przydomek „ojca ojczyzny”
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 58
• „Słowa cuchnące pleśnią”
  • łacina: [Reconditorum verborum]
  • opis: pogardliwe określenie na wyrażenia przestarzałe, których August nie cierpiał
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 86
• „Spiesz się powoli”
  • łacina: [Festina lente]
  • opis: August wypowiadał te słowa po grecku, uważając, że wodzowi nie przystoi podejmowanie pochopnych i nieprzemyślanych decyzji
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 25
• „Sztuka skończona”
  • łacina: [Acta est fabula]
  • opis: słowa kończące sztukę teatralną w starożytnym Rzymie. Słowa te miał ponoć wypowiedzieć Oktawian na łożu śmierci. W dziele Swetoniusza znajdziemy jednak „A jeśli dobra sztuka, oklaski dajcie” (August, 99)
• „Szybciej niż się gotują szparagi”
  • łacina: [Velocius quam asparagi conquantur]
  • opis: Oktawian mawiał tak, aby zobrazować szybkie wykonanie
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 87
• „Trzeba umrzeć”
  • łacina: [Moriendum esse]
  • opis: słowa wypowiadane przez Augusta w odpowiedzi na prośby przeciwników o łaskę po zdobyciu Peruzji
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 15
• „Warusie, oddaj mi moje legiony!”
  • łacina: [Vare, redde mihi legiones!]
  • opis: Słowa wypowiedziane po klęsce w Lesie Teutoburskim (9 rok n.e.), w której Publiusz Warus utracił trzy legiony. Klęska ta mocno wstrząsnęła Augustem, przez kilka miesięcy nie golił się ani nie strzygł, a każdą rocznicę obchodził w żałobie.
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 23
• „Z taką obawą podajesz mi swoje pismo, jak słoniowi monetę”
  • łacina: [Quod sic sibi libellum porrigere dubitaret, quasi elephanto stipem]
  • opis: tak żartobliwie ganił petentów, którzy podchodzili do niego z lękiem
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 53
• „Wygnałem zabójców ojca mego, stawiając ich przed przedtem przed sądem, potem zaś, gdy wypowiedzieli wojnę Republice, dwukrotnie pokonałem ich w bitwie”
  • łacina: [Qui parentem meum interfecerunt, eos in exilium expuli iudiciis legi timis ultus eorum facinus, et postea bellum inferentis rei publicae vici bis acie]
  • źródło: Res Gestae divi Augusti, 2
• „Zostawiam Rzym marmurowy, a otrzymałem ceglany”
  • łacina: [Marmoream se relinquere, quam latericiam accepisse]
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 28
• „Króla chciałem zobaczyć, nie trupy”
  • łacina: [Regem voluisse videre, non mortuos]
  • opis: po pokonaniu Antoniusza i Kleopatry w 31 roku p.n.e., Oktawian zdobył władzę w Egipcie. W trakcie pobytu w Aleksandrii zdecydował się odwiedzić grób Aleksandra Wielkiego. Przyszły cesarz, na znak szacunku, miał nałożyć na głowę macedońskiego króla i wodza koronę oraz obsypać kwiatami. Wówczas zadano mu pytanie czy chce też odwiedzić grobowiec Ptolemuszów; August odpowiedzieć miał właśnie wspomnianymi słowami.
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 18
• „Wymyśliłem to wszystko, aby obywatele oceniali miarą tych wodzów zarówno działalność jego samego, póki żyć będzie, jak władców następnych wieków”
  • łacina: [Commentum id se, ut ad illorum vitam​ velut ad exemplar et ipse, dum viveret, et insequentium aetatium principes exigerentur a civibus]
  • opis: Oktawian August nakazywał by zachować pierwotne napisy i inskrypcje oraz posągi inicjatorów budowli, kiedy kończono renowację.
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 31
• „Oczywiście ojca nie zabiłeś?”
  • łacina: [Certe patrem tuum non occidisti?]
  • opis: Oktawian August w trakcie swoich rządów sprawował osobistą kontrolę nad wyrokami sądowymi. Za ojcobójstwo w antycznym Rzymie skazańca bito rózgami aż do krwi (virgis sanguineis), a następnie zaszywano go w worku razem z małpą, psem, kogutem i wężem oraz wrzucano do rzeki. Aby jednak kara się spełniła, oskarżony musiał się przyznać do winy. Oktawian, aby rozwiać wszelkie wątpliwości zadawał takie pytanie.
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 33
• „Mój zięć, Agrypa, przeprowadziwszy liczne wodociągi, dostatecznie zatroszczył się o to, aby ludzie nie cierpieli pragnienia”
  • łacina: [Satis provisum a genero suo Agrippa perductis pluribus aquis, ne homines sitirent]
  • opis: kiedy lud skarżył się na brak lub drogie wino.
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 42
• „Wolałbym być ojcem Feby”
  • łacina: [Maluisse se ait Phoebes​ patrem fuisse]
  • opis: reakcja na wieść, że powiesiła się wyzwolenica Febe, przyjaciółka Julii, córki Augusta. Julia przynosiła hańbę Augustowi swoim rozwiązłym trybem życia.
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 65
• „To sępów sprawa”
  • łacina: [Iam istam volucrum fore potestatem]
  • opis: kiedy jeńcy spod Filippi prosili go o godny pochówek po straceniu.
  • źródło: Swetoniusz, Boski August, 13

Cytaty Oktawiana Augusta

Tytus Liwiusz

(Titus Livius, 59 p.n.e. – 17 n.e.) – historyk:

• „Dlaczego nie wydacie prawa, które zakazywałoby plebejuszowi mieszkać po sąsiedzku z patrycjuszem, chodzić tymi samymi ulicami, bywać na tych samych ucztach albo stawać obok niego na Forum”
  • łacina: [Cur non sancitis ne uicinus patricio sit plebeius nec eodem itinere eat, ne idem conuiuium ineat, ne in foro eodem consistat?]
  • opis: słowa trybuna ludowego Gajusza Canuleiusa, który w roku 445 p.n.e. pełnił swój urząd. To za sprawą jego działań przyjęto prawa, które finalnie zezwalały na małżeństwa między plebejuszami a patrycjuszami oraz jeden z konsulów mógł pochodzić z warstwy plebejskiej.
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu, IV.4
• „To samo spotka każdego po kolei, kto mury moje przekroczy”
  • łacina: [Sic deinde, quicumque alius transiliet moenia mea]
  • opis: słowa jakie miał wypowiedzieć Romulus, gdy zabił swojego brata Remusa, kiedy ten przeskoczył wały jego grodu.
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu, I.7
• „Biada pokonanym”
  • łacina: [Vae victis]
  • opis: słowa jakie miał powiedzieć wódz Galów w 390 roku p.n.e. w trakcie oblężenia Rzymu. Rzymianie postanowili zapłacić okup; jednak kiedy zauważyli, że odważniki są sfałszowane i zbyt ciężkie, Brennus wyciągnął swój miecz, rzucił go na wagę i wykrzyknął: „Vae victis!”.
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu, V.48
• „Bogaty nieprzyjaciel jest zawsze nagrodą dla najbiedniejszego nawet, ale zwycięskiego żołnierza”
  • łacina: [Ditem hostem quamvis pauperis victoris praemium esse]
  • opis: słowa, jakie paść miały z ust rzymskich dowódców wojskowych, w czasie wojny z Samnitami, którzy to mieli odznaczać się przepięknymi i ozdobnymi zbrojami.
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu, IX 40
• „Doświadczenie jest nauczycielem ignorantów”
  • łacina: [Stultorum iste magister est]
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu, XXII 39
• „Hannibal u bram!”
  • łacina: [Hannibal ante portas!]
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu, 23,16,2
• „Kto wzgardzi fałszywą sławą, prawdziwą mieć będzie”
  • łacina: [Vanam gloriam qui spreverit veram habebit]
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu, XXII.39
• „Lepiej późno niż wcale”
  • łacina: [Potius sero quam numquam]
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu 4.2
• „Niebezpieczeństwo w zwłoce”
  • łacina: [Periculum in mora]
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu
• „Od założenia Miasta”
  • łacina: [Ab urbe condita]
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu
• „Powodzenie rodzi niedbalstwo”
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu
• „Rozpusta jest jak dzikie zwierzę, podrażnione łańcuchami, a potem na arenę wypuszczone”
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu
• „Słowa uczą, przykłady pociągają”
  • łacina: [Verba docent, exempla trahunt]
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu
• „Sprawiedliwą bowiem jest wojna dla tych, dla których jest konieczna, i błogosławiony jest oręż, jeśli tylko w nim cała spoczywa nadzieja”
  • łacina: [Iustum enim est bellum quibus necessarium, et pia arma, ubi nulla nisi in armis spes est]
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu IX, 1
• „Ta władza naprawdę jest silna, której posłuszni ludzie są weseli”
• „Umiesz zwyciężać, Hannibalu, wykorzystać zwycięstwa nie potrafisz”
  • łacina: [Vincere scis, Hannibal, victoria uti nescis]
  • opis: Maharbal miał powiedzieć pełnym zdaniem: „Nie wszystko, zaiste, bogowie dali jednemu: zwyciężać umiesz, Hannibalu, zwycięstwa wyzyskać nie umiesz”.
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu, XXII, 51
• „W sprawach trudnych bardzo, gdy nadzieja nikła jest, cele najśmielsze, mają najwięcej szans”
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu
• „Zbrodnia nie może mieć uzasadnienia”
• „Związki przyjaźni powinny być nieśmiertelne, nieprzyjaźni śmiertelne”
  • łacina: [Amicitiæ immortales, mortales inimicitias debere esse]
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu, XL.46
• „Żądza ludzka nie zadowala się tym, co jej los przynosi”
  • źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu

Cytaty Tytusa Liwiusza

Liwia Druzylla

(Livia Drusilla, 58 p.n.e. – 29 n.e.) – cesarzowa Rzymu w latach 27 p.n.e. – 14 n.e. jako małżonka Oktawiana Augusta:

• „Stale panując nad sobą, zachowując przyzwoitość, robiąc z radością wszystko, czego pragnął, nie szukając nigdy okazji, by mieszać się w jego sprawy, nie unosząc się, ale i nie ignorując jego zdrad”
  • opis: na pytanie, w jaki sposób wywierała wpływ na Oktawiana
  • źródło: Kasjusz Dion, Historia rzymska, 58.2
• „W oczach przyzwoitych kobiet są oni tylko zwykłymi posągami”
  • opis: powstrzymując Oktawiana przed gniewem, gdy na spacerze zobaczyli pewnego razu gołych mężczyzn
  • źródło: Kasjusz Dion, Historia rzymska, 58.2

Seneka Starszy

Rhetor (Lucius Annaeus Seneca, 55 p.n.e. – 40 n.e.) – retor i pisarz:

• „Błądzić jest rzeczą ludzką”
  • łacina: [Errare humanum est]
  • źródło: Seneka Starszy, Controversiae IV, 3
• „Dobrem jest nie samo życie, lecz piękne życie”
• „Dwie rzeczy dają duszy największą siłę: wierność prawdzie i wiara w siebie”
• „Język ludu jest święty”
  • łacina: [Sacra populi lingua est]
  • źródło: Seneka Starszy, Controversiae I, 1
• „Kto przyjmuje dobrodziejstwo z wdzięcznością, spłaca już pierwszą ratę”
  • łacina: [Qui grate beneficium accipit, primam eius pensionem solvit]
  • źródło: Seneka Starszy, On Benefits II.22
• „Nic nie jest nieskończone”
  • łacina: [Nihil infinitum est]
  • źródło: Seneka Starszy, Suasoriae 1, 3
• „Niektóre lekarstwa są bardziej niebezpieczne niż choroba”
  • łacina: [Quaedam remedia graviora ipsis peniculis sunt]
  • źródło: Seneka Starszy, Controversiae VI, 7
• „Z chwilą naszych narodzin przesądzony jest dzień naszej śmierci (…), pośpiesznie gnamy ku naszemu przeznaczeniu, nieznanemu zawczasu”
  • źródło: Seneka Starszy, Suasoriae II, 2

Propercjusz

(Sextus Propertius, 50 – 15 p.n.e.) – elegik:

• „Nigdy nie zmieniaj, gdy miłość znalazła swój dom”
  • łacina: [Neque assueto mutet amore torum]
  • źródło: Propercjusz, Elegies I, i, 36
• „Miłość jest naga i nie kocha piękna zdobytego przez sztuczność**”
  • łacina: [Nudus Amor formam non amat artificem]
  • źródło: Propercjusz, Elegies I, ii, 8
• „Niech każdy człowiek spędza swoje dni w tym, w czym jego umiejętności są największe**”
  • łacina: [Qua pote quisque, in ea conterat arte diem]
  • źródło: Propercjusz, Elegies II, i, 46
• „Kobiety lubią, gdy się prosi”
• „Naprawdę nieprzejednana nienawiść występuje tylko w miłości”
• „Nie ma nic trudniejszego, jak strzec kobiety, która się sama strzec nie chce”
• „Ponure wrota śmierci nie otwierają się na żadne prośby”
• „W rzeczach wielkich wystarczy chcieć”
  • łacina: [In magnis et voluisse sat est]
  • źródło: Propercjusz, Elegies II, 10, 6
• „Niech nikt nie chce mówić źle o nieobecnych**”
  • łacina: [Absenti nemo non nocuisse velit]
  • źródło: Propercjusz, Elegies II, XIX, 32
• „Nieobecność sprawia, że serce staje się bardziej czułe**”
  • łacina: [Semper in absentes felicior aestus amantes]
  • źródło: Propercjusz, Elegies II, xxxiii, 43

Owidiusz

(Publius Ovidius Naso, 43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta:

• „To wtedy właśnie ludy Etiopii czarną barwą się okryły, gdy krew im tuż pod skórą zawrzała. Wtedy powstała pustynia libijska, straciwszy wszelką wilgoć od zbytniego skwaru”
  • łacina: [Sanguine tum credunt in corpora summa vocato Aethiopum populos nigrum traxisse colorem; tum facta est Libye raptis umoribus aestu arida]
  • opis: Owidiusz odnosi się tutaj do mitu greckiego, według którego rumaki boga Słońca Heliosa prowadzone przez jego syna – Faetona – zboczyły ze swojej drogi i doprowadziły do spalenia części ziemi. Niesprawne prowadzenie rydwanu miało stworzyć Saharę, a skóra Etiopów miała stać się czarna.
  • źródło: Owidiusz, Metamorfozy, II.235-238
• „Aby doznać prawdziwej przyjemności, trzeba, by kobieta i mężczyzna uczestniczyli w niej jednakowo”
• „Być zakochanym to być szalonym przy zdrowych zmysłach”
• „Czas, pożerca rzeczy”
  • łacina: [Tempus edax rerum]
  • źródło: Owidiusz, Metamorfozy, 15.234-6
• „Czasy się zmieniają i my zmieniamy się wraz z nimi”
  • łacina: [Tempora mutantur et nos mutamur in illis]
  • źródło: Owidiusz, Fasti, VI
• „Czy kobiety dają, czy odmawiają, zawsze są szczęśliwe, że się je prosi”
• „Dla człowieka nie ma nic pewnego”
• „Dopóki będziesz szczęśliwy, wielu będziesz miał przyjaciół, Gdy los cię opuści, będziesz sam”
• „Godzi się uczyć i od wroga”
  • łacina: [Fas est et ab hoste doceri]
  • źródło: Owidiusz, Metamorfozy, IV.428
• „Jest coś w tym, że człowiek chce być blisko ojczystej ziemi”
• „Jeśli chcesz być kochanym, bądź wart miłości”
  • łacina: [Ut ameris, amabilis esto]
  • źródło: Owidiusz, Sztuka kochania
• „Jeśli pragniesz zachować na długo miłość twej pani, chwal to wszystko, co w niej widzisz i to, co widzisz na niej”
• „Każda kobieta jest do zdobycia, wystarczy tylko zastawić sidła”
• „Każda kobieta pilnuje siebie sama i jeśli dochowuje wierności, to nigdy ze strachu”
• „Kobiety odmawiają tego, o co je proszą, a dają to, czego nikt ich nie prosi”
• „Kochanek nie widziany prędko zapomnianym będzie”
• „Koniec wieńczy dzieło”
  • łacina: [Finis coronat opus]
  • opis: zwrot niedosłownie pojawia się u Herodiana w „Historii Cesarstwa Rzymskiego” (2.85) – „Exitus acta probat”. Zapewne „finis coronat opus” to wersja średniowieczna.
• „Kropla drąży skałę nie siłą, lecz ciągłym padaniem”
  • łacina: [Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo]
  • źródło: Owidiusz, Epistulae ex Ponto, IV, 10
• „Kto po wzięciu pocałunku, po dalszy ciąg nie sięga, godzien stracić to co zyskał, stary, głupi niedołęga”
• „Łagodny pokój przystoi ludziom, gniewne szczekanie zwierzętom”
• „Łzami skruszysz nawet diament”
• „Mała to cnota dochować tajemnicy; natomiast ciężką jest winą wygadać się z tym, o czym powinno się milczeć”
• „Miłość to pewien rodzaj służby wojskowej”
  • łacina: [Militiae species amor es]
  • źródło: Owidiusz, Ars Amatoria
• „Nie bardzo dają się dzielić z towarzyszami władza królewska i miłość”
• „Nie mniejszą jest cnotą zachować to, coś osiągnął, niż to, o co się ubiegałeś”
• „Obfitość czyni mnie biedakiem”
  • łacina: [Inopem me copia fecit]
  • źródło: Owidiusz, Metamorfozy, III, 466
• „Owoc zakazany smakuje najlepiej”
• „Prędzej na wiosnę zamilkną ptaki, koniki polne latem, prędzej pies Menalian odwróci się plecami do zająca niż kobieta oprze się czułym zalotom młodego mężczyzny**”
  • łacina: [Vere prius volucres taceant, aestate cicadae, Maenalius lepori det sua terga canis, femina quam iuveni blande temptata repugnet]
  • źródło: Owidiusz, Ars Amatoria, I.745
• „Radość często bywa początkiem naszego bólu”
  • łacina: [Ars est celare artem]
  • źródło: Owidiusz, Ars Amatoria
• „To ja jestem tu barbarzyńcą, którego nikt nie rozumie i śmieją się głupi Getowie z brzmienia łacińskich słów”
  • łacina: [Barbarus hic ego sum, qui non intellegor ulli et vident stolidi verba latine Getae]
  • opis: refleksja Owidiusza na wygnaniu w Tomis nad Morzem Czarnym. August w nie do końca jasnych okolicznościach skazał poetę na dożywotni przymusowy pobyt w kresowym mieście, zamieszkanym przez Getów.
  • źródło: Owidiusz, Tristia, V.10.37
• „W miarę wzrostu bogactw rośnie i chciwość; im więcej kto ma, tym więcej pragnie”
• „Widzę i pochwalam to, co lepsze, ale idę za tym, co gorsze”
  • łacina: [Video meliora proboque, deteriora sequor]
  • źródło: Owidiusz, Metamorfozy, VII.20-1
• „Zarówno mężczyźnie jak i kobiecie zakazana miłość sprawia przyjemność”
• „Zazdrosnego człowieka tylko płacz bliźniego do śmiechu pobudzić potrafi”
• „Zło niszcz w zarodku”
  • łacina: [Principiis obsta]
  • źródło: Owidiusz, Remedia Amoris, 91
• „Zręczna łagodność szczególnie zjednuje umysły; szorstkość sprowadza nienawiść i przeklęte wojny”
• „Zwłoka zaostrza zwykle miłosne zapały, jeżeli tylko nie trwa zbyt długo”
• „Żyjcie uczciwie, Bóg na was patrzy”
• „Komu wolno grzeszyć, mniej grzeszy”
  • łacina: [Cui peccare licet, peccat minus]
  • źródło: Owidiusz, Amores, III.4

Cytaty Owidiusza

Tyberiusz

(Tiberius Claudius Nero , 42 p.n.e. – 37 n.e.) – cesarz w latach 14 – 37 n.e.:

• „Bezwładny człon nie podniesie męsko starczej głowy”
• „Dobry pasterz strzyże swoje owce, a nie obdziera ze skóry”
  • łacina: [Boni pastoris est tondere pecus, non deglubere]
  • źródło: Swetoniusz, Tyberiusz, 32
• „Każdy urzędnik jest jak bąk – kiedy się opije krwi ofiar, mniej wysysa. Każdy więc nowy jest groźniejszy. Trzeba mieć litość nad poddanymi!”
• „O czym mam pisać do was, o senatorowie, albo w jakiż sposób, albo w ogóle o czym nie pisać w obecnej chwili? Sam już nie wiem, czy bogowie i boginie mogą mi zesłać gorszą zatratę niż ta, którą czuję z dnia na dzień”
  • łacina: [Quid scribam vobis, p[atres]. c[onscripti]., aut quo modo scribam, aut quid omnino non scribam hoc tempore, dii me deaeque peius perdant quam cotidie perire sentio, si scio]
  • źródło: Swetoniusz, Tyberiusz, 67
• „Pewien zraniony człowiek leżał na ziemi i roje much obsiadły jego rany. Podróżny, który tamtędy przechodził ulitował się nad nim i myśląc, że jest za słaby, aby się przed nimi bronić, zbliżył się doń pragnąc je odpędzić. Lecz ów prosił, by tego nie czynił. Zapytany z kolei dlaczego nie chce uwolnić się od tej plagi, odparł: „Gdybyś je spędził, jeszcze większą krzywdę byś mi wyrządził. Albowiem one nasyciwszy się już moją krwią nie naprzykrzają się tak natarczywie i są nieco łagodniejsze. Jeśli zaś przyjdą inne zgłodniałe i obsiadą mnie już wycieńczonego, na śmierć mnie zamęczą. Dlatego też sam – ciągnął dalej – stara się swoim poddanym, nękanym rozlicznymi grabieżami nie nasyłać coraz to innych urzędników, którzy by im krew niby muchy wysysali, gdyż ich naturalną chciwość podsycałaby jeszcze obawa, że rychło mogą postradać możność zaspokajania tej przyjemności”
  • opis: w odpowiedzi na zarzut zbyt długiego utrzymywania tych samych namiestników prowincji.
  • źródło: Józef Flawiusz, Dawne Dzieje Izraela, Księga XVIII, Rozdział VI, 5
• „Powiedziałem to teraz i często kiedy indziej mówiłem, o senatorowie, że władca dobry i o pożytek państwa dbały, któregoście wyposażyli w tak rozległą, tak nieograniczoną władzę, winien służyć senatowi i wszystkim obywatelom, często i przede wszystkim poszczególnym. Nie wstydzę się, żem wyrzekł te słowa, miałem bowiem i mam dotąd w was panów dobrych, sprawiedliwych i życzliwych”
  • łacina: [Dixi et nunc et saepe alias, p[atres]. c[onscripti]., bonum et salutarem principem, quem vos tanta et tam libera potestate instruxistis, senatui servire debere et universis civibus saepe et plerumque etiam singulis; neque id dixisse me paenitet, et bono et aequos et faventes vos habui dominos et adhuc habeo]
  • źródło: Swetoniusz, Tyberiusz, 29
• „Wilka trzymam za uszy”
  • łacina: [Lupum se auribus tenere diceret]
  • opis: Tyberiusz w trakcie swoich rządów obawiał się buntu lub zamachu stanu. Uważał, że posiadaniem tytułu cesarza tylko prosi się o „kłopoty”.
  • źródło: Swetoniusz, Tyberiusz, 25
• „W wolnym państwie język i myśl muszą być wolne”
  • łacina: [In civitate libera linguam mentemque liberas esse debere]
  • źródło: Swetoniusz, Tyberiusz, 28
• „Nie mamy tyle wolnego czasu, abyśmy mogli zająć się jeszcze większą ilością spraw. Jeśli otworzycie to okno, sami sobie nie pozwolicie robić czegokolwiek innego: wszyscy pod tym pozorem będą wam znosić swoje prywatne niesnaski”
  • łacina: [Non tantum, otii habemus, ut implicare nos pluribus negotiis debeamus; si hanc fenestram aperueritis, nihil aliud agi sinetis; omnium inimicitiae hoc praetexto ad vos deferentur]
  • opis: reakcja Tyberiusza na żądanie senatu, aby wytoczyć proces osobie źle wyrażającej się o cesarzu.
  • źródło: Swetoniusz, Tyberiusz, 28
• „Jeśli ktokolwiek wyrazi zdanie odmienne od mojego, dołożę starania, aby mu wyjaśnić moje słowa i czyny. Jeśli i wtedy uprze się przy swoim, z kolei ja go znienawidzę”
  • łacina: [Siquidem locutus aliter fuerit, dabo operam ut rationem factorum meorum dictorumque reddam; si perseveraverit, in vicem eum odero]
  • źródło: Swetoniusz, Tyberiusz, 28
• „Powiedziałem to teraz i często kiedy indziej mówiłem, o senatorowie, że władca dobry i o pożytek państwa dbały, któregoście wyposażyli w tak rozległą, tak nieograniczoną władzę, winien służyć senatowi i wszystkim obywatelom, często i przede wszystkim poszczególnym. Nie wstydzę się, żem wyrzekł te słowa, miałem bowiem i mam dotąd w was panów dobrych, sprawiedliwych i życzliwych”
  • łacina: [Dixi et nunc et saepe alias, p. c., bonum et salutarem principem, quem vos tanta et tam libera potestate instruxistis, senatui servire debere et universis civibus saepe et plerumque etiam singulis; neque id dixisse me paenitet, et bonos et aequos et faventes vos habui dominos et adhuc habeo]
  • źródło: Swetoniusz, Tyberiusz, 29

Cytaty Tyberiusza

Celsus

(Aulus Cornelius Celsus, ok. 25 p.n.e. – ok. 50 n.e.) – filozof i uczony:

• „Jak rolnictwo daje zdrowym ludziom pożywienie, tak medycyna rokuje chorym zdrowie”
  • łacina: [Ut alimenta sanis corporibus agricultura, sic sanitatem aegris Medicina promittit]
  • źródło: Celsus, De Medicina, 1
• „Najlepszym lekarstwem jest spokój”
  • łacina: [Optimum etiam medicamentum quies est]
  • źródło: Celsus, De Medicina, V.26.28
• „Nie chodzi o to, co wywołuje chorobę, lecz o to, co ją usuwa”

Wellejusz Paterkulus

(Marcus Velleius Paterculus, 10 p.n.e. – 31 n.e.) – historyk:

• „Potęgę Rzymian otworzył był drogę Scypion Starszy, Młodszy otwarł wrota zbytkowi”
  • łacina: [Potentiae Romanorum prior Scipio viam aperuerat, luxuriae posterior aperuit]
  • opis: zdaniem pisarza podboje Scypiona Starszego pozwoliły Rzymowi stać się potęgą w antycznym świecie; jego adoptowany wnuk Scypion Młodszy swoimi zwycięstwami sprowadził do Rzymu olbrzymią ilość złota i zbytku.
  • źródło: Wellejusz Paterkulus, Historia rzymska, II.1
• „Częste i daleko idące zmiany w naszych dążeniach są największą przeszkodą w osiągnięciu doskonałości”
  • łacina: [Sequiturque ut frequens ac mobilis transitus maximum perfecti operis impedimentum sit]
  • źródło: Wellejusz Paterkulus, Historia rzymska, I.17
• „Jest rzeczą ludzką po przyjacielsku nawzajem wszystko sobie wybaczać, nie pozostawiając nic innym (w tej sprawie)”
  • łacina: [Adeo familiariter est hominibus omnia sibi ignoscere, nihil aliis remittere]
  • źródło: Wellejusz Paterkulus, Historia rzymska, II.30
• „Któż zdoła nadziwić się zmianom losu i niepewności spraw ludzkich? Któż nie żyje nadzieją, że przyszłość przyniesie poprawę teraźniejszości sytuacji, bądź nie drży na myśl, że zamiast oczekiwanego dobra spotka go zło?”
  • łacina: [Quis fortunae mutationes, quis dubios rerum humanarum casus satis mirari queat? Quis non diversa praesentibus contrariaque expectatis aut speret aut timeat?]
  • źródło: Wellejusz Paterkulus, Historia rzymska, II 75

Klaudiusz

(Tiberius Claudius Drusus Nero Germanicus, 19 p.n.e. – 54 n.e.) – cesarz w latach 41 – 54 n.e.:

• „A więc jestem cesarzem, co za idiotyzm!”
  • opis: słowa jakie wypowiedział główny bohater książki Roberta Gravesa – „Ja, Klaudiusz” po tym jak ogłoszono go cesarzem. Słowa fikcyjne.
• „Czy ja jestem władcą?”
• „Nie zawsze mów, co wiesz, ale zawsze wiedz, co mówisz”
• „Pytam się was, kto może żyć bez kawałka kiełbasy”
  • łacina: [Rogo vos, qui potest sine offula vivere?]
  • opis: podczas rozpatrywania spraw rzeźników i sprzedawców wina
  • źródło: Swetoniusz, Klaudiusz, 40
• „Ponieważ dotychczas nie udają mi się małżeństwa, pozostanę na przyszłość w celibacie; jeśli nie wytrwam, możecie mnie przebić własnymi rękoma”
  • łacina: [Quatenus sibi matrimonia male cederent, permansurum se in caelibatu, ac nisi permansisset, non recusaturum confodi manibus ipsorum]
  • opis: słowa Klaudiusza do pretorian, kiedy dowiedział się w roku 48 n.e., że jego żona Messalina poślubiła Gajusza Syliusza. Cesarz długo nie dawał wiary pogłoskom o rozwiązłości swojej żony. Wcześniej był w nieudanych związkach z Plaucją Urgulanillą i Elią Petyną.
  • źródło: Swetoniusz, Klaudiusz, 26
• „Mi przypadły w udziale od losu wszystkie małżonki wprawdzie rozpustne, ale nie bezkarne”
  • łacina: [Sibi quoque in fatis esse iactavit omnia impudica, sed non impunita matrimonia]
  • opis: reakcja na gratulacje wyzwoleńców, co do skazania oskarżonej o cudzołóstwo.
  • źródło: Swetoniusz, Klaudiusz, 43

Fedrus

(Gaius Iulius Phaedrus, 15 p.n.e. – 50 n.e.) – bajkopisarz:

• „Kto raz skłamał, temu się nie wierzy, nawet gdy mówi prawdę”
• „Ponieważ zwę się lwem”
  • łacina: [Quia nominor leo]
  • opis: taki powód podał lew, dlaczego należy mu się główna część łupu. Wcześniej spotykane u Ezopa w wyrażeniu: lwia spółka
  • źródło: Fedrus, Bajki, 1, 5
• „Szukam człowieka”
  • łacina: [Hominem quero]
• „Rzeczy nie zawsze są takie, na jakie wyglądają**”
  • łacina: [Non semper ea sunt quae videntur]
  • źródło: Fedrus, Bajki, IV.10.1

Galba

(Servius Sulpicius Galba, 3 p.n.e. – 69 n.e.) – cesarz w latach 68 – 69 n.e:

• „Uderzajcie, skoro to dla dobra ludu rzymskiego”
  • opis: ostatnie słowa przed egzekucją
  • źródło: Plutarch, Galba, 27
• „Tak, gdy mulica będzie rodzić”
  • łacina: [Sane, cum mula pepererit]
  • opis: gdy pewnego razu jego dziadek składał ofiarę zabezpieczającą przed piorunami, orzeł porwał mu z rąk wnętrzności ofiary i zaniósł na dąb obsypany żołędziami. Wywróżono wówczas z tego zachowania dla rodziny władzę cesarską. Galba w sposób prześmiewczy miał wyrazić, że zapewne nigdy nie otrzymają władzy.
  • źródło: Swetoniusz, Galba, 4
• „Nikt nie jest zmuszony do składania rachunku ze swej bezczynności”
  • łacina: [Nemo rationem otii sui reddere cogeretur]
  • opis: przez część rządów Nerona, Galba żył z dala od urzędów publicznych, aby nie dać powodów do sprowadzenia na siebie gniewu cesarza.
  • źródło: Swetoniusz, Galba, 9

Seneka Młodszy

(Lucius Annaeus Seneca, 3 – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof:

• „Rzymianin gdziekolwiek podbija, tam się osiedla”
  • łacina: [Ubicumque uicit Romanus, habitat]
  • źródło: Seneka Młodszy, De consolatione ad Helviam matre, 7.7
• „Jaki kto jest, rozpoznasz, jeśli się przyjrzysz, w jaki sposób chwali i w jaki sposób przyjmuje pochwały”
  • łacina: [Qualis quisque sit, scies, si quemadmodum laudet, quemadmodum laudetur, aspexeris]
  • źródło: Seneka Młodszy, Listy, LII.12
• „Mędrzec będzie żył tyle, ile żyć powinien, a nie tyle, ile żyć może”
  • łacina: [Sapiens vivet quatuni debet, non vuantum potest]
  • źródło: Seneka Młodszy, Listy, LXX
• „Kierujmy się jedynie sumieniem, nie róbmy niczego dla ludzkiej opinii. Niechże o nas będzie i zła, bylebyśmy zasługiwali na dobrą”
  • łacina: [Conscientiae satis fiat, nil in famam laboremus: sequatur vel mala, dum bene merentis]
  • źródło: Seneka Młodszy, De Ira, III.41
• „Szczęście nie tylko samo jest chciwe, ale wystawione jest na chciwość cudzą”
  • łacina: [Et avida felicitas est et alienae aviditati exposita]
  • źródło: Seneka Młodszy, Listy XIX
• „Nie ten jest biedny, kto posiada mało, lecz ten, kto stale pragnie mieć więcej”
  • łacina: [Non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est.]
  • źródło: Seneka Młodszy, List 2
• „Aby poznać siebie, trzeba się wystawiać na próbę. Tylko tak może się przekonać każdy, na co go stać”
• „Boimy się nie śmierci, ale wyobrażenia, jakie o niej mamy”
• „Być pozbawionym ojczyzny to nie do zniesienia”
  • łacina: [Carere patria intolerabile est]
  • źródło: Seneka Młodszy, Consolatio ad Helvium, 12.6
• „Chwalebnie jest czynić to, co należy, a nie to, co wolno”
• „Cnoty nie można nikomu zabronić, jest ona dla wszystkich otwarta”
  • latin: [Nulli praeclusa virtus est; omnibus patet, omnes admittit]
  • źródło: Seneka Młodszy, De beneficiis, 3, 18, 2
• „Codziennie umieramy, codziennie bowiem uszczupla się jakaś część życia”
  • łacina: [Cotidie morimur, cotidie enim demitur aliqua pars vitae]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, III.24.20
• „Co zrobisz drugiemu, oczekuj od niego”
  • łacina: [Ab alio exspectes, alteri quod feceris]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 94.43
• „Cudze błędy mamy na oku, nasze poza nami”
  • łacina: [Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt]
  • źródło: Seneka Młodszy, De Ira, II, XXVIII, 8
• „Czego nie zabrania prawo, zabrania wstyd”
• „Część leczenia zależy od woli wyleczenia”
• „Często ogień i miecz zastępują lekarstwo”
• „Człowiek nieszczęśliwy to rzecz święta”
  • łacina: [Res sacra miser]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epigramy
• „Człowiek to zwierzę towarzyskie”
  • łacina: [Homo-sociale animal]
  • źródło: Seneka Młodszy, De beneficiis
• „Człowiek jest dla człowieka świętością”
  • łacina: [Homo homini res sacra]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 95.33
• „Człowiek zmęczony szuka sporu”
  • łacina: [Vetus dictum est a lasso rixam quaeri]
  • źródło: Seneka Młodszy, De Ira, III.9
• „Czy jest coś gorszego niżeli śmierć? Życie, jeśli pragniesz umrzeć”
• „Dla chorego i miód jest gorzki”
  • łacina: [Sunt enim quidam quibus morbi vitio mel amarum videatur]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, CIX.7
• „Dla ludu religia jest prawdą, dla mędrców fałszem, a dla władców jest po prostu użyteczna”
• „Długi dzień łagodzi ból”
  • łacina: [Dolorem dies longa consumit]
  • źródło: Seneka Młodszy, De Consolatione ad Marciam, 8
• „Dobro nie rodzi się ze zła”
  • łacina: [Bonum ex malo non fit]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 87.22
• „Dobry człowiek różni się od boga tylko czasem trwania”
  • łacina: [Bonus tempore tantum a deo differt]
  • źródło: Seneka Młodszy, De Providentia, I
• „Dopóki los pozwala, żyjcie wesoło”
  • łacina: [Dum fata sinunt, vivite laeti]
  • źródło: Seneka Młodszy, Hercules furens, 178
• „Droga do gwiazd nie jest łatwa z ziemi. lub w wersji: Droga od Ziemi do Gwiazd nie jest gładka”
  • łacina: [Non est ad astra mollis e terris via]
  • opis: popularne w wersji sparafrazowanej: Przez ciernie do gwiazd. Per aspera ad astra
  • źródło: Herkules szalejący, 437
• „Roślina, która jest przenoszona zbyt często, nigdy nie może urosnąć**”
  • łacina: [Non convalescit planta quae saepe transfertur]
  • źródło: Seneka Młodszy, Listy, 2.3
• „Dumne i przepotężne jest miano matki”
  • łacina: [Matris superbum est nomen et nimium potens]
  • źródło: Seneka Młodszy, Phaedra, 565
• „Gdy nie wiesz, do którego portu płyniesz, żaden wiatr nie jest dobry”
  • łacina: [Ignoranti quem portum petat, nullus suus ventus est]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 71.3
• „Głód nie ma ambicji”
  • łacina: [Ambitiosa non est fames]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, CXIX.14
• „Inaczej niż życie, śmierć nie może zostać człowiekowi odebrana i dlatego możemy uważać ją za dar Boga”
• Jeśli chcesz być kochany, kochaj
  • łacina: [Si vis amari, ama]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, IX.6
• „Jeśli znajdziesz prawdziwego przyjaciela (co zdarza się naprawdę rzadko!) chroń go, bo to drugi ty”
• „Każdy jest na tyle nieszczęśliwy, na ile się za takiego uważa”
  • łacina: [Tam miser est quisque quam credidit]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, VIII-XIII, 78, 13
• „Każdy kogut na swych śmieciach śmielszy”
• „Każdy lud może żyć i rozwijać się tylko dotąd, dokąd zna i miłuje swoją przeszłość, ginie, gdy traci dla niej szacunek”
• „Kiedy lekarstwo jest haniebne, wstyd przychodzić do zdrowia”
• „Klęska jest okazją do cnoty”
  • łacina: [Calamitas virtutis occasio est]
  • źródło: Seneka Młodszy, De Providentia, 4.6
• „Kobiety (…) rozwodzą się, by wyjść za mąż, wychodzą za mąż, by się rozwieść”
  • łacina: [Feminae (…) exeunt matrimonii causa, nubunt repudii]
  • źródło: Seneka Młodszy, De Beneficiis, 3,16,2
• „Kochać to znaczy zapomnieć o sobie”
• „Komu wolno wiele, temu najmniej przystoi być samowolnym”
• „Kto nie może mieć nadziei na nic, niech na nic nie traci nadziei”
• „Kto się boi, jest niewolnikiem”
  • łacina: [Omnes timori]
  • opis: w użyciu: „Kto nie jest niewolnikiem. Niektórzy są niewolnikami chciwości, inni ambicji, wszyscy strachu” (Alius libidini servit, alius avaritiae, alius ambitioni, omnes timori).
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 47
• „Kto wszędzie przebywa, ten nigdzie nie przebywa”
  • łacina: [Nusquam est, qui ubique est]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, II.2
• „Kupioną wierność da się przekupić”
• „Kogo ranek widzi wyniosłym, tego wieczór widzi powalonym”
• „Mało jest takich, których zmuszono do niewoli, więcej tych, co dobrowolnie w nią idą”
  • łacina: [Paucos servitus, plures servitutem tenen]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 22.11
• „Miłość jest jak wiatr, raz silniejsza, a raz słabsza”
• „Młodzi chętnie słuchają gorszych rad”
• „Musisz żyć dla innych, jeśli chcesz żyć z pożytkiem dla siebie”
  • łacina: [Alteri vivas oportet, si vis tibi vivere]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 48.2
• „Na przyszłość zastanawiaj się nie tylko nad tym, czy prawdą jest to, co mówisz, lecz czy ten, do kogo mówisz wytrzyma prawdę”
• „Najgorsze dla nas jest właśnie to, że wykazujemy starczą powagę, a dziecięce wady”
• „Najlepiej przecierpieć, czego odmienić nie można”
• „Najlepszym lekarstwem na gniew jest zwłoka”
  • łacina: [Maximum remedium iræ mora est]
  • źródło: Seneka Młodszy, Dialogi, 4.29.1
• „Najlepszy ten, kto najmniej zły”
  • łacina: [Pro optimo sit minime malus]
  • źródło: Seneka Młodszy, O spokoju ducha, 7,4
• „Najważniejsza umiejętność władcy to umieć znieść nienawiść”
• „Największym władztwem jest władztwo nad samym sobą”
  • inne tłumaczenie: Panować nad sobą to najwyższa władza.
  • łacina: [Imperare sibi maximum est imperium]
  • opis: do cesarza Nerona.
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 113.31
• „Najwyższym dobrem jest duch, który gardzi każdą rzeczą przygodną, a z samej cnoty czerpie radość”
  • łacina: [Summum bonum est animus fortuita despiciens, uirtute laetus]
  • źródło: Seneka Młodszy, De vita beata, IV
• „Ludzie nauczając, uczą się”
  • łacina: [Homines dum docent discunt]
  • opis: znane także jako „Nauczając, uczymy się” (Docendo discimus).
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, I.7.8
• „Nie buduj domu na piasku, a szczęścia – na sercu kobiecym”
• „Nie było wielkiego geniuszu bez przymieszki szaleństwa”
  • łacina: [Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit]
  • źródło: Seneka Młodszy, De Tranquillitate Animi, 15
• „Nie dla szkoły, lecz dla życia uczymy się”
  • łacina: [Non scholae, sed vitae discimus]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, CVI
• „Nie ma nic niemądrzejszego niż oczekiwanie nieszczęść”
  • łacina: [Nihil est nec miserius nec stultius quam praetimere]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, XCVIII
• „Nie ma większej siły niż prawdziwa miłość”
• „Nie narazi się na cudzy śmiech, kto sam zaczął od siebie”
• „Nie przystoi mężczyźnie bać się ciężkiej pracy”
• „Nie sądźcie, że radość polega na uśmiechu; radość to rzecz bardzo poważna”
• „Nie umiemy dobrodziejstw ani dawać ani przyjmować”
  • łacina: [Beneficia nec dare scimus nec accipere]
  • źródło: Seneka Młodszy, De beneficiis, I.1
• „Nigdy nie będzie szczęśliwy ten, kogo dręczy myśl, że ktoś jest szczęśliwszy od niego”
• „Nikt nie zapomina o swoim szczęściu”
• „Nikt nie jest dobry przez przypadek”
  • łacina: [Nemo est casu bonus]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, IX.LXXVI
• „Obfite pożywienie hamuje bystrość umysłu”
  • łacina: [Copia ciborum subtilitas animi impeditur]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, XV.3
• „Od człowieka człowiekowi grozi codzienne niebezpieczeństwo”
  • łacina: [Ab homine homini cotidianum periculum]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, CIII.1
• „Ojczyznę kocha się nie dlatego, że wielka, ale dlatego, że własna”
  • łacina: [Nemo enim patriam quia magna est amat, sed quia sua]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, LXVI.26
• „Oszczędność jest to umiejętność unikania zbędnych wydatków”
• „Otwartego prowadzą losy, opornego siłą ciągną”
  • łacina: [Ducunt volentem fata, nolentem trahunt]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 107.11.5
• „Pojedyncze dni uważaj za osobne żywoty”
  • łacina: [Dies singulas vitas puta]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 101.10
• „Połowa wyzdrowienia to chcieć wyzdrowieć”
• „Porywczość jest grzechem niedojrzałości”
• „Pośród wielu nieszczęść uczymy się sztuki milczenia”
• „Praca jest powołaniem najlepszych”
• „Prawda nie lubi czekać”
• „Prawdziwa radość jest rzeczą poważną”
  • łacina: [Verum gaudium res severa est]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, XXIII.4
• „Przeciwności losu uczą mądrości, powodzenie ją odbiera”
• „Przyjaźń zawsze jest pożyteczna, a miłość często szkodliwa”
• „Ręka rękę myje”
  • łacina: [Manus manum lavat]
  • opis: wzajemnie sobie pomagając.
  • źródło: Seneka Młodszy, Apocolocyntosis, 9, 5
• „Szczęśliwym nie jest ten, kto wydaje się innym, lecz ten, kto sam się za takiego uważa”
• „Tłum depce leżącego”
  • łacina: [Calcat iacentem vulgus]
  • źródło: Seneka Młodszy, Octavia, 455
• „To, co zdobyliśmy z największym trudem, najbardziej kochamy”
• „To dusza czyni ludzi bogatymi”
  • łacina: [Animus est, qui divites facit]
  • źródło: Seneka Młodszy, De Consolatione ad Helviam, XI.5
• „Trudno jest wierzyć w cuda”
• „Trzeba wysłuchać i drugiej strony”
  • łacina: [Audiatur et altera pars]
  • źródło: Seneka Młodszy, Medea, 7.42
• „Tylko doskonały rozum czyni człowieka szczęśliwym”
• „Tylko mężny człowiek poskromi to, co wszystkich przeraża”
• „Tylko śmierć przywraca niewinność zwiedzionym do zbrodni”
• „Tym więcej pragniemy, im więcej przypadło nam w udziale”
• „Ucząc innych, sami się uczymy”
  • łacina: [Docendo discimus]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, I.7.8
• „Uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia”
• „Wędrowiec idący drogą dochodzi do jakiegoś końca: tylko błądzenie nie ma kresu”
• „W walce schodzi się na poziom przeciwnika”
• „Wiele zwierząt przewyższa nas wdziękiem”
  • łacina: [A multis animalibus decore vincimur]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, CXXIV
• „Wielki jest człowiek, który w bogactwie żyje tak, jakby był ubogi”
• „Wszystkich zrównuje proch; rodzimy się nierówni, równi umieramy”
  • łacina: [Aequat omnes cinis; impares nascimur, pares morimur]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 91.16
• „Z bliska zazwyczaj lęk jest mniejszy”
• „Z życiem jak ze sztuką w teatrze: ważne nie jak długo trwa, ale jak zagrana”
• „Zgodą wzrastają małe rzeczy, niezgodą największe upadają”
  • łacina: [Concordia res parvae crescunt, discordia vel maximae dilabuntur]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, XCIV.46
• „Zmienne są koleje spraw”
  • łacina: [Alternae sunt vices rerum]
  • źródło: Seneka Młodszy, Naturales quaestiones, III.7
• „Zwycięstwo bez możliwości klęski jest zwycięstwem bez chwały”
• „Życie bez celu jest błądzeniem”
• „Życie szczęśliwe to życie zgodne ze swoją naturą”
  • łacina: [Beata est vita conveniens naturae suae]
  • źródło: Seneka Młodszy, De Vita Beata, III.3
• „Żyć (…) to znaczy walczyć”
  • łacina: [Vivere (…) militare est]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 96.5
• „Żyj w czasie – niezależny od czasu”
• „Żyj z ludźmi, jakby widziany przez Boga; z Bogiem rozmawiaj, jakby słuchany przez ludzi”
  • łacina: [Vive cum hominibus tamquam deus videat, sic loquere cum deo tamquam homines audiant]
  • źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, X.5

Cytaty Seneki Młodszego

Korbulon

(Gnaeus Domitius Corbulo, ok. 7 – 67 n.e.) – rzymski wódz:

• „Szczęśni niegdyś Rzymu wodzowie!”
  • opis: słowa, które wygłosił po odwołaniu kampanii przeciw Chaukom. Korbulon w ten sposób pozazdrościł swobody wodzom czasów republikańskich.
  • źródło: Tacyt, Roczniki, XI.20

Wespazjan

(Titus Flavius Vespasianus, 9 – 79 n.e.) – cesarz w latach 69 – 79 n.e.:

• „Dziękuję ci, synu, że pozwalasz mi rządzić i jeszcze nie pozbawiłeś władzy”
  • opis: w liście do swego syna Domicjana, który pod jego nieobecność swobodnie reprezentował jego rządy w Rzymie.
  • źródło: Kasjusz Dion, Historia rzymska ks. 65.2.3
• „Dobrze mi tak, staremu głupcowi, skoro w tym wieku zachciało mi się triumfu”
  • łacina: [Adeoque nihil ornamentorum extrinsecus cupide appetivit, ut triumphi die fatigatus tarditate et taedio pompae non reticuerit, merito se plecti, qui triumphum, quasi aut debitum maioribus suis aut speratum umquam sibi, tam inepte senex concupisset]
  • opis: powiedział mając 61 lat, po pochodzie triumfalnym w roku 71 n.e.,
    kiedy to musiał spędzić cały dzień na stojąco w rydwanie. Powyżej, zwrot w łacinie, użyty w pełnym kontekście.
  • źródło: Swetoniusz, Wespazjan, 12
• „Niestety, zdaje mi się, że staję się bogiem”
  • łacina: [Vae, puto deus fio]
  • opis: wypowiedziane do przyjaciół, gdy przeczuwał bliską śmierć.
  • źródło: Swetoniusz, Wespazjan, 23:4
• „Oto cokół już gotowy”
  • łacina: [Et paratam basim dicens]
  • opis: gdy przybyli do niego delegaci z informacją, że na koszt państwa ma powstać olbrzymi, lecz drogi posąg Wespazjana. Na tę informację cesarz nadstawił pustą dłoń, by ci mogli w nią składać pieniądze i wypowiedział te słowa.
  • źródło: Swetoniusz, Wespazjan, 23
• „Pieniądz nie śmierdzi”
  • łacina: [Pecunia non olet]
  • opis: do historii przeszły słowa: Pecunia non olet, czyli „Pieniądz nie śmierdzi” – słowa które Wespazjan miał użyć, jako reakcję na krytykę swojego syna. Nie znajdujemy ich potwierdzenia w źródłach antycznych i z pewnością stały się po prostu sformułowaniem, mającym podkreślać, że pieniądze można zarobić na każdym biznesie. Zamiast tego znajdujemy następujący przekaz: „Syn Tytus wypomniał mu, że nawet na urynę nałożył podatek. Cesarz przyłożył mu do nosa pieniądze ściągnięte jako pierwsza rata, zapytując, „czy nie razi go zapach?” Na jego odpowiedź przeczącą rzekł: „A przecież to z uryny”.
  • źródło: Swetoniusz, Wespazjan 23
• „Cesarz powinien umierać stojąc”
  • łacina: [Imperatorem ait stantem mori oportere]
  • opis: na łożu śmierci, kiedy dostał silnej biegunki i opadł zupełnie z sił.
  • źródło: Swetoniusz, Wespazjan 24
• „Przecież ja także jestem mężczyzną”
  • łacina: [Ego tamen vir sum]
  • opis: takimi zareagował Wespazjan, kiedy usłyszał o słowach Licyniusza Mucjana, który przypisywał sobie zasługi przekazania władzy w cesarswie Wespazjanowi. Wespazjan miał dowodzić w ten sposób swojemu opanowaniu i wyrozumiałości.
  • źródło: Swetoniusz, Wespazjan, 13
• „Wolałbym, żebyś cuchnął czosnkiem”
  • łacina: [Maluissem allium oboluisses]
  • opis: słowa Wespazjana do młodego oficera, pachnącego wonnościami, któremu dał nominację.
  • źródło: Swetoniusz, Wespazjan, 8
• „Słusznie ponoszę karę za to, iż tak niedorzecznie zachciało się mi, nad grobem już będąc, triumfu. Ani nie byłem go winien czci przodków, ani dla mnie samego nie stanowił triumf nigdy przedmiotu marzeń”
  • łacina: [Merito se plecti, qui triumphum, quasi aut debitum maioribus suis aut speratum umquam sibi, tam inepte senex concupisset. ]
  • opis: w 71 roku n.e., po zdławieniu rebelii w Judei, Wespazjan wraz z synem odbyli triumf.
  • źródło: Swetoniusz, Wespazjan, 12

Cytaty Wepazjana

Kaligula

(Gaius Claudius Caesar, 12 – 41 n.e.) – cesarz w latach 37 – 41 n.e.:

• „Temu, kogo do ciebie posłałem, nie świadcz ani dobra, ani zła”
  • łacina: [Ei quem istoc misi, neque boni quicquam neque mali feceris]
  • opis: informacja w tajnym liście, jaki kazał Kaligula osobiście dostarczyć pewnemu ekwicie do rąk króla Ptolemeusza w Mauretanii, za to że ten zachowywał się zbyt hałaśliwie w czasie występu teatralnego.
  • źródło: Swetoniusz, Kaligula, 55
• „Ja żyję!”
  • łacina: [Vivo!]
  • opis: ostatnie słowa Kaliguli, gdy leżał na ziemi po ciosie trybuna Cherei.
  • źródło: Swetoniusz, Kaligula, 58
• „Nie ściskaj zbytnio mojej żony”
  • łacina: [Noli uxorem meam premere]
  • opis: Swetoniusz podaje, że Kaligula zaszczycił swoją obecnością zaślubiny Liwii Orestylli z Gajuszem Pizonem. Wspomniane słowa Kaligula miał wypowiedzieć uczestnicząc w uczcie weselnej; wówczas tymi słowami upomnieć Pizona spoczywającego na wprost niego. Następnie natychmiast uprowadził Liwię z biesiady. Następnego dnia podał w obwieszczeniu publicznym, że „zawarł małżeństwo na wzór Romulusa i Augusta” – Romulus porwał Sabinkę, a August wziął za żonę Liwię, która była już zamężna.
  • źródło: Swetoniusz, Kaligula, 25
• „Niech mnie nienawidzą, byle się mnie bali”
  • łacina: [Oderint, dum metuant]
  • źródło: Swetoniusz, Kaligula, 30
• „Piasek bez wapna”
  • łacina: [Harenam esse sine calce]
  • opis: o twórczości Seneki Młodszego.
  • źródło: Swetoniusz, Kaligula, 53
• „O, gdyby lud rzymski miał tylko jedną szyję!”
  • łacina: [Utinam p. R. unam cervicem haberet!]
  • opis: kiedy widownia faworyzowała inną stronę. Inna wersja: „Oby lud rzymski jeden miał tylko kark”.
  • źródło: Swetoniusz, Kaligula, 30
• „Tak uderzaj, aby skazaniec czuł, że umiera”
  • łacina: [Ita feri ut se mori sentiat]
  • opis: Kaligula nie dopuszczał, by skazańca zabijano od razu. W ten sposób podkreślał swoje okurucieństwo.
  • źródło: Swetoniusz, Kaligula, 30
• „Trzeba być albo oszczędnym, albo cezarem”
  • łacina: [Aut frugi hominem esse oportere dictitans aut Caesarem]
  • opis: słowa Kaliguli w trakcie biesiad, kiedy podawano chleb i zakąski ze złota. Inne tłumaczenie: „albo musi być sknerą, albo Cezarem”.
  • źródło: Swetoniusz, Kaligula, 37
• „Wystrzeli pocisk swej nocnej pracy”
  • łacina: [(…) se lucubrationis suae telum minabatur]
  • opis: Swetoniusz podaje, iż powiedział tak w złości podczas publicznego przemówienia.
  • źródło: Swetoniusz, Kaligula, 53

Cytaty Kaliguli

Witeliusz

(Aulus Vitellius, 15 – 69 n.e.) – cesarz rzymski w roku 69 n.e.:

• „Zabity wróg wonieje pięknie, ale jeszcze piękniej zabity obywatel”
  • łacina: [Optime olere occisum hostem et melius civem]
  • opis: po zwycięstwie nad rzeką Pad, niedaleko Cremony (Bedriacum), gdzie pokonał wojska Othona. Inne tłumaczenie: „pięknie pachnie zabity wróg, a jeszcze piękniej obywatel”.
  • źródło: Swetoniusz, Witeliusz, 10

 

 

 

Pliniusz Starszy

(Caius Plinius Secundus, 23 – 79 n.e.) – pisarz i uczony:

• „Jedynie lekarzowi wolno bezkarnie zabić człowieka”
  • łacina: [Medicoque tantum hominem occidisse inpunitas summa est]
  • opis: Pliniusz w uszczypliwy sposób odnosi się tutaj do faktu, że prawo rzymskie nie zabraniało lekarzom „eksperymentowania” i stosowania swoich nowatorskich metod leczenia na pacjentach.
  • źródło: Pliniusz Starszy, Historia naturalna, XXIX.18
• „Spośród wszystkich ludów całego świata jedynym bez wątpienia narodem, który najbardziej wyróżnił się męstwem, był naród rzymski”
  • łacina: [Gentium in toto orbe praestantissima una omnium virtute haud dubie Romana extitit]
  • źródło: Pliniusz Starszy, Historia naturalna, VII.41
• „Ani dnia bez linii”
  • łacina: [Nulla dies sine linea]
  • opis: słowa wypowiedziane przez greckiego malarza Apellesa
  • źródło: Pliniusz Starszy, Historia naturalna, XXXV, 84
• „Jak gdyby było coś nieszczęśliwszego od człowieka, nad którym panują urojenia”
  • łacina: [Quasi quidquam infelicius sit homine cui sua figmenta dominantur]
  • źródło: Pliniusz Starszy, Historia naturalna II, 7
• „Jak szczęśliwe, jak naprawdę zachwycające byłoby życie, gdybyśmy tylko pragnęli tego, co można znaleźć na powierzchni ziemi; jednym słowem, tylko to, co jest dla naszych rąk!**”
  • opis: inne tłumaczenie: „Jakże szczęśliwym byłoby życie, gdyby człowiek (…) tylko tego pragnął, co posiada”.
  • łacina: [quam beata, immo vero etiam delicata esset vita, si nihil aliunde quam supra terras concupisceret, breviterque, nisi quod secum est!]
  • źródło: Pliniusz Starszy, Historia naturalna XXXIII, 1
• „Nieszkodliwy piorun”
  • łacina: [Brutum fulmen]
  • opis: w późniejszych czasach używane jako „pusta groźba”.
  • źródło: Pliniusz Starszy, Historia naturalna II.43
• „W skorupce orzecha”
  • łacina: [In nuce]
  • opis: nawiązanie do słów Cycerona, który twierdził że zapisany na małym kawałku pergaminu tekst „Iliady” Homera, mógł się zmieścić w skorupce orzecha.
  • źródło: Pliniusz Starszy, Historia naturalna VII.21
• „Tylko medyk może bezkarnie każdego zamordować”
  • łacina: [Medicoque tantum hominem occidisse inpunitas summa est]
  • źródło: Pliniusz Starszy, Historia naturalna XXIX.8
• „Z Afryki zawsze coś nowego”
  • łacina: [Ex Africa semper aliquid novi]
  • opis: greckie powiedzenie używane w starożytności, znane w wersji: „Co nowego z Afryki?”. Podkreślało ono unikalność tego obszaru.
  • źródło: Pliniusz Starszy, Historia naturalna II, 8, 42
• „Ze wszystkich dóbr, które człowiekowi dała natura, żadne nie jest większe od śmierci w przyzwoitym czasie”
• „Zabiła mnie wielka liczba lekarzy”
  • łacina: [Turba se medicorum perisse]
  • opis: inskrypcja grobowa pewnego „nieszczęśliwego” pacjenta. Pliniusz podkreśla, że w jego czasach lekarze często różnili się co do metody leczenia, na czym najwięcej tracił pacjent.
  • źródło: Pliniusz Starszy, Historia naturalna XXIX, 5
• „Z ziarnkiem soli”
  • łacina: [Cum grano salis]
  • opis: z dodatkiem sceptycyzmu.
  • źródło: Pliniusz Starszy, Historia naturalna XXIII, 8, 149

Cytaty Pliniusza Starszego

Gajusz Petroniusz

Arbiter (Gaius Petronius, 27 – 66 n.e.) – pisarz, poeta, filozof i polityk:

• „Cały świat gra komedię”
  • łacina: [Fere totus mundus exercet histrionem]
  • opis: tłumaczone także jako: „Cały świat gra jakąś rolę”.
  • źródło: Gajusz Petroniusz, Satyricon
• „Przyłączył się do większości”
  • łacina: [Abiit ad plures]
  • opis: w znaczeniu o zmarłym.
  • źródło: Gajusz Petroniusz, Satyricon, Cena Trimalchionis, 42, 5
• „Stara miłość jest jak rak”
  • łacina: [Antiquus amor cancer est]
  • opis: w sensie: „stara miłość nie mija”.
  • źródło: Gajusz Petroniusz, Satyricon, 42
• „Strach kreuje bogów”
  • łacina: [Primus in orbe deos fecit timor]
  • źródło: Gajusz Petroniusz, Satyricon, 27, 1
• „Strzeż się psa!”
  • łacina: [Cave canem!]
  • opis: napis jaki znajdował się przed wejściem do niektórych domów rzymskich.
  • źródło: Gajusz Petroniusz, Satyricon, 29, 1
• „Umiłowanie talentu nigdy nikogo nie uczyniło bogatym”
  • łacina: [Amor ingenii neminem umquam divitem fecit]
  • źródło: Gajusz Petroniusz, Satyricon, 83,9
• „Walczyć z wiatrem”
  • łacina: [Cum ventis litigare]
  • źródło: Gajusz Petroniusz, Satyricon, 83

Cytaty Gajusza Petroniusza

Kwintylian

(Marcus Fabius Quintilianus, 35 – 95 n.e.) – sławny retor i pedagog w dziedzinie teorii wymowy. Pierwszy płatny z kasy państwowej nauczyciel retoryki:

• „Co teraz jest stare, kiedyś było nowe”
  • łacina: [Quae vetera nunc sunt, fuerunt olim nova]
  • źródło: Kwintylian, Institutio Oratoria, VIII, 3, 34
• „Gdzie przyjaciele, tam bogactwo”
  • łacina: [Ubi amici, ibi opes]
  • źródło: Kwintylian, Institutio Oratoria, V, 40
• „Jedynie strach może być hamulcem dla tych, których rozumem nie można kierować w stronę dobra”
• „Kłamca musi mieć dobrą pamięć”
  • łacina: [Mendacem oportet esse memorem]
  • źródło: Kwintylian, Institutio Oratoria, IV.2.91
• „Nauczać, zabawiać, wzruszać”
  • łacina: [Docere, delectare, movere]
  • źródło: Kwintylian, Institutio Oratoria 10, 59
• „Pamięć to skarbiec krasomówstwa”
  • łacina: [(Memoria) neque inmerito thesaurus hic eloquentiae dicitur]
  • źródło: Kwintylian, Institutio Oratoria XI.2.2
• „Potępiają to, czego nie rozumieją”
  • łacina: [Damnant quod non intellegunt]
  • źródło: Kwintylian, Institutio Oratoria X, 1, 26
• „Sumienie to tysiąc świadków”
  • łacina: [Conscientia mille testes]
  • źródło: Kwintylian, Institutio Oratoria V.11.41

Cytaty Kwintyliana

Neron

(Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus, 37 – 68 n.e.) – cesarz w latach 54 – 68 n.e.:

• „Brudnymi skąpcami są ci, którzy prowadzą rozliczanie swych wydatków, a wytwornymi znawcami przepychu i naprawdę wspaniałymi ludźmi ci, którzy marnują i tracą dobytek”
  • łacina: [Divitiarum et pecuniae fructum non alium putabat quam profusionem, sordidos ac deparcos esse quibus impensarum ratio constaret, praelautos vereque magnificos qui abuterentur ac perderent]
  • źródło: Swetoniusz, Neron 30
• „Jakże pragnąłbym nie umieć pisać!”
  • łacina: [Quam vellem nescire litteras]
  • opis: podpisując wyrok śmierci w początkach swych rządów, przedtem wzbraniając się przed jego podpisaniem.
  • źródło: Swetoniusz, Neron 10
• „Znoszę cierpienia o wiele większe niż niedola wszystkich innych władców, takie, o jakich nikt jeszcze nie słyszał ani nie wiedział, gdyż tracę najwyższą władzę za życia”
  • łacina: [Accidisse memoranti, se vero praeter ceteros inaudita et incognita pati respondit, qui summum imperium vivus amitteret]
  • opis: kiedy Galba został obwołany cesarzem w Hiszpanii, a służący pocieszali Nerona, że inni władcy doświadczyli podobnej sytuacji.
  • źródło: Swetoniusz, Neron 42
• „Chociaż teraz usilnie pragniesz, abym szybko powrócił, to jednak powinieneś mi raczej doradzić i jak najgoręcej życzyć, abym powrócił godny Nerona”
  • łacina: [Quamvis nunc tuum consilium sit et votum celeriter reverti me, tamen suadere et optare potius debes, ut Nerone dignus revertar]
  • opis: odpowiedź Nerona na usilne prośby jednego z jego wyzwoleńców, by Neron wrócił z Olimpii do Rzymu.
  • źródło: Swetoniusz, Neron 23
• „Jakiż artysta ginie we mnie!”
  • łacina: [Qualis artifex pereo!]
  • opis: słowa przypisywane mu przed śmiercią
  • źródło: Swetoniusz, Neron 49
• „Nareszcie będę mógł mieszkać jak człowiek!”
  • łacina: [Hactenus comprobavit, ut se diceret quasi hominem tandem habitare coepisse]
  • opis: powiedział wchodząc do swojego nowego domu (Domus Aurea)
  • źródło: Swetoniusz, Neron 31
• „Poczekajcie, aż na niego zasłużę”
  • łacina: [Cum meruero]
  • opis: gdy senat wyrażał mu podziękowanie. Inna forma: „Gdy zasłużę”.
  • źródło: Swetoniusz, Neron 10

Cytaty Nerona

Tytus Flawiusz

(Titus Flavius Vespasianus, 39 – 81 n.e.) – cesarz w latach 79 – 81 n.e.:

• „Będziecie walczyć w pełnym rynsztunku z licho uzbrojonymi, jako jeźdźcy z pieszymi, stojący pod rozkazami wodzów z gromadą bez dowództwa”
  • opis: Tytus w mowie do swoich żołnierzy w czasie walk ze zbuntowanymi Żydami.
  • źródło: Józef Flawiusz, Wojna żydowska, 3.10.2
• „Mnie nie można znieważyć, nie czynię bowiem niczego, co byłoby naganne, a o kłamstwa nie dbam. Jeśli zaś chodzi o moich cesarskich poprzedników, to zemszczą się sami, jeśli rzeczywiście są bogami lub półbogami”
• „Nikt nie powinien odchodzić smutny po rozmowie z pryncepsem”
  • łacina: [Non oportere ait quemquam a sermone principis tristem discedere; atque etiam recordatus quondam super cenam]
  • opis: cesarz Tytus starał się, aby żaden jego petent nie był pozostawiony bez nadziei. Pewnego razu, kiedy zarzucano mu, że obiecuje więcej niż może ich spełnić, odpowiedział tymi właśnie słowami.
  • źródło: Swetoniusz, Tytus 8
• „Przyjaciele, straciłem dzień”
  • łacina: [Amici, diem perdidi]
  • opis: przypomniawszy sobie, że nic dobrego nikomu nie wyświadczył przez cały dzień.
  • źródło: Swetoniusz, Tytus 8
• „Raczej sam zginę, niżbym kogoś miał zgładzić”
  • łacina: [Sed periturum se potius quam perditurum adiurans]
  • opis: Tytus obejmując urząd najwyższego kapłana (pontifex maximus) zdecydował się, że z jego polecenia lub za jego wiedzą nikt nie zginie.
  • źródło: Swetoniusz, Tytus 9
• „Los wydziera mi życie niezasłużenie, nie istnieje przecież żaden czyn, którego bym musiał żałować, oprócz tylko jednego”
  • łacina: [Neque enim exstare ullum suum factum paenitendum, excepto dum taxat uno]
  • opis: Tytus rządził krótko, jednak za jego panowania doszło do licznych katastrof. W 79 roku n.e. miała miejsce erupcja Wezuwiusza, z kolei w 80 n.e. w Rzymie wybuchł groźny pożar i zaraza, co powodowało pogłoski, czy jakoby Tytus nie jest znienawidzony przez bogów. On sam zmarł młodo w wyniku ataku febry. Jak podaje Swetoniusz nie miał zobie niczego do zarzucenia, poza jedną rzeczą, której nie zdradził.
  • źródło: Swetoniusz, Tytus 10

Sekstus Juliusz Frontyn

(ok. 40 n.e. – 103 n.e.) – rzymski żołnierz, polityk, inżynier i pisarz:

• „Niepotrzebne jest stawianie mi pomnika. Pamięć o nas trwa, jeśli zasłużyliśmy na to życiem”
  • łacina: [Impensa monumenti supervacua est; memoria nostra durabit si vita meruimus]
  • źródło: Pliniusz Młodszy, Listy, IX, 19

Neratius Priscus

(I wiek n.e.) – prawnik:

• „Trzech stanowi kolegium”
  • łacina: [Tres faciunt collegium]
  • opis: reguła prawa rzymskiego, która zakłada ważność obrad w przypadku obecności trzech osób.
  • źródło: Digesta Iustiniani, 50, 16,85

Maniliusz

(Marcus Manilius, I wiek n.e.) – poeta i astrolog:

• „Wznieść się ponad granice ludzkich możliwości i przewodzić światu”
  • łacina: [Transire suum pectus mundoque potiri]
  • źródło: Maniliusz, Astronomica 4.392

Marcjalis

(Marcus Valerius Martialis, ok. 40 – ok. 102-104 n.e.) – poeta:

• „Dlaczego silne ramiona męczą się głupimi hantlami? Kopanie winnicy jest o wiele bardziej wartościowym zajęciem dla mężczyzn”
  • łacina: [Quid pereunt stulto fortes haltere lacerti? Exercet melius vinea fossa viros. ]
  • opis: własne tłumaczenie
  • źródło: Marcjalis, Epigramy, 14.49
• „Człowiek poczciwy przez całe życie się uczy”
• „Dla mnie kobieta nigdy nie jest dosyć naga”
• „Dobry człowiek jest wiecznym nowicjuszem”
• „Dobry człowiek jest zawsze naiwny”
• „Kto nie ma czytelników, nie jest pisarzem”
• „Najlepszym towarem jest żona, gdyż sprzedawana wielokrotnie, nigdy nie opuszcza sprzedawcy”
• „Niech Ci ziemia lekką będzie”
  • łacina: [Sit tibi terra levis]
  • źródło: Marcjalis, Epigrammata, 9.29.11
• „Niech noc nie będzie bezsenna, a dzień upłynie bez kłótni”
  • łacina: [Sit nox cum somno, sit sine lite dies]
  • źródło: Marcjalis, Epigrammata, 2.11.90
• „Płacą Ci za to, abyś milczał”
  • łacina: [Accipis, ut taceas]
  • źródło: Marcjalis, Epigramy, 1, 95
• „Smutniejszym od śmierci jest sposób, w jaki się umiera”

Cytaty Marcjalisa

Lukan

(Marcus Annaeus Lucanus, 39 – 65 n.e.) – poeta:

• „Prześladowana cnota wzrasta”
  • łacina: [Crescit sub pondere virtus]
  • źródło: Lukan, Farsalia
• „Ziemia zabiera wszystko, co zrodziła”
  • łacina: [Capit omnia tellus, quae genuit]
  • źródło: Lukan, Wojna domowa, VII.818.24
• „Zło czynione przez wielu pozostaje bezkarne”
  • łacina: [Quicquid multis peccatur inultum]
  • źródło: Lukan, Farsalia, V.260

Trajan

(Marcus Ulpius Traianus, 53 – 117 n.e.) – cesarz w latach 98 – 117 n.e.:

• „[Trajan] rozumiał, iż rzymski lud daje się utrzymać w ryzach głównie przez dwie rzeczy: zasiłek zbożowy i rozrywki”
  • opis: Fronton o Trajanie.
  • źródło: Fronton, Principia historiae
• „Pisma anonimowe w żadnej sprawie dotyczącej przestępstwa nie mogą być brane pod uwagę. Dawałoby to bowiem najgorszy przykład nie pasujący do naszego wieku”
  • łacina: [Sine auctore vero propositi libelli nullo crimine locum habere debent. Nam et pessimi exempli, nec nostri saeculi est]
  • opis: własne tłumaczenie z języka angielskiego. Odpowiedź na list Pliniusza, co do oskarżeń o wyznawanie chrześcojaństwa.
  • źródło: Pliniusz Młodszy, Listy, 97
• „Lepiej nie ukarać jednego winnego, niż ukarać jednego niewinnego”
• „Lud rzymski można utrzymać w spokoju tylko rozdawnictwem zboża i igrzyskami”
  • łacina: [Populum Romanum duabus praecipue rebus, annona et spectaculis, tener]
  • źródło: Fronton, Principia historiae, 17
• „Weź ten miecz, abyś, jeśli dobrze będą rządził, mógł go użyć dla mnie, a jeśli źle, przeciwko mnie”
  • opis: własne tłumaczenie z języka angielskiego. Słowa wypowiedziane do Suburanusa, którą objął urząd prefekta pretorianów.
  • źródło: Kasjusz Dion, Historia rzymska, LXVIII.16
• „Nie omieszkałbym udać się do Indii, gdybym był jeszcze młody”
  • opis: słowa jakie miał powiedzieć blisko 60-letni cesarz, który obserwował statki kupieckie udające się w drogę do Indii, z podporządkowanego portu Charax Spasinu (dzisiejszy południowy Irak). Cesarz w latach 114-117 n.e. przeprowadził skuteczną inwazję na państwo Partów i dotarł aż do wspomnianego portu Charax Spasinu, który prowadził wymianę handlową z odległymi Indiami. Kasjusz Dion wyraźnie tymi słowami chciał ukazać pragnienia cesarza, co do dalszych podbojów i próby dorównania Aleksandrowi Macedońskiemu.
  • źródło: Kasjusz Dion, Historia rzymska, LXVIII.29

Tacyt

(Publius Cornelius Tacitus, 55 – 120 n.e.) – historyk:

• „A szczególna to sprzeczność natury, że ci sami ludzie zarazem tak kochają lenistwo i tak nienawidzą spokoju”
  • łacina: [Mira diversitate naturae, cum iidem homines sic ament inertiam et oderint quietem]
  • opis: o Germanach
  • źródło: Tacyt, Germania, 15
• „Bez gniewu i zawziętości”
  • łacina: [Sine ira et studio]
  • opis: o przedstawianiu historii bez emocji.
  • źródło: Tacyt, Roczniki, 1.1
• „Często chwalimy odległą przeszłość, a nie doceniamy współczesności”
• „Dla pożądających władzy nie istnieje droga pośrednia między szczytem a przepaścią”
• „Dobrodziejstwo zachowuje swą wartość, póki jesteśmy przekonani, że możemy się za nie wypłacić; gdy zbytnio przekracza miarę, na miejsce wdzięczności wchodzi nienawiść”
• „Dopóki ludzie istnieć będą, będą i błędy”
• „Im bardziej chore jest państwo, tym więcej w nim ustaw i rozporządzeń”
• „Jest prawem natury, że każdemu najdroższe są własne dzieci i krewni”
  • łacina: [Liberos cuique ac propinquos suos natura carissimos esse voluit]
  • źródło: Tacyt, Żywot Agrykoli, 31
• „Jest w naturze ludzkiej nienawidzić tych, których się skrzywdziło”
  • łacina: [Proprium humani ingenii est odisse quem laeseris]
  • źródło: Tacyt, Żywot Agrykoli, 42
• „Lecz ponad wszystkim błyszczeli Kasjusz i Brutus – właśnie dlatego, że ich wizerunków nie oglądano”
  • łacina: [Sed praefulgebant Cassius atque Brutus eo ipso quod effigies eorum non visebantur]
  • opis: opis podejścia Rzymian do pomników Brutusa i Kasjusza podczas pogrzebu Junii Tercji, przyrodniej siostry Marka Juniusza Brutusa.
  • źródło: Tacyt, Roczniki, III.76
• „Lekarstwa działają wolniej od choroby”
  • łacina: [Tardiora sunt remedia quam mala]
  • źródło: Tacyt, Żywot Agrykoli, 3
• „Lepiej paść z godnością niż żyć w hańbie”
• „Los nie może nas obdarzyć większym szczęściem niż zasianie niezgody między naszymi nieprzyjaciółmi”
• „Miernych poetów nikt nie zna, dobrych – niewielu”
• „Mistrz dobrego smaku”
  • łacina: [Arbiter elegantiarum]
  • opis: tak Tacyt opisuje Petroniusza – dworzanina rzymskiego za panowania Nerona.
  • źródło: Tacyt, Roczniki, XVI.18
• „Nawet najdzielniejszych przeraża niespodziewana groza”
  • łacina: [Etiam fortis viros subitis terreri]
  • źródło: Tacyt, Roczniki, XV.59
• „Nawet u mędrców żądza chwały jest ostatnią rzeczą, jakiej się oni pozbywają”
• „Nie to samo wszystkim przystoi”
• „Nigdy władza nie jest dość pewna, jeżeli istnieje krzywda”
• „Obawa i strach słabe to więzy miłości”
• „O krzywdy bogów niech troszczą się bogowie”
• „Prześladując pisarza, zwiększa się jego prestiż”
• „Przy największym państwa nierządzie najliczniejsze były prawa”
• „Przyjemna to rzecz umrzeć z własnej ręki”
• „Tylko głupcy nazywają samowolę wolnością”
• „Władcy są śmiertelni – państwo jest wieczne”
  • łacina: [Principes mortales, res publica aeterna]
  • źródło: Tacyt, Roczniki, III.6,3
• „Właściwe jest naturze ludzkiej nienawidzić tego, kogo się obraziło”
  • łacina: [Proprium ingenii humani est odisse, quem laeseris]
  • źródło: Tacyt, Agrykola, 42
• „Wszystko, co nieznane, wydaje się wspaniałe”
  • łacina: [Omne ignotum pro magnifico]
  • źródło: Tacyt, Agrykola, 1.30
• „Zaszczytna śmierć lepsza jest od haniebnego życia”
  • łacina: [Honesta mors turpi vita potior]
  • źródło: Tacyt, Agrykola, 33
• „Zepsute państwo mnoży ustawy”
  • łacina: [Corruptissima re publica plurimae leges]
  • źródło: Tacyt, Roczniki, III 27
• „Zmieniają kraj w pustynię i mówią, że przynieśli pokój”
  • łacina: [Solitudinem faciunt, pacem appellant]
  • źródło: Tacyt, Agrykola, 30
• „Zwykle niewinny nie sprosta nowej zawiści”
• „Żadna z ludzkich spraw nie jest tak niestała i przemijająca jak rozgłos potęgi, która nie na własnej opiera się sile”
• „Żądza władzy jest najgorętszym ze wszystkich uczuć”
  • łacina: [Cupido dominandi cunctis affectibus flagrantior est]
  • źródło: Tacyt, Roczniki, XV.53
• „Gdyby bowiem Rzymianie – do czego niech bogowie nie dopuszczą – wypędzeni zostali, cóż innego stąd wyniknie, jak nie wojny wszystkich między sobą ludów?”
  • łacina: [Nam pulsis, quod di prohibeant, Romanis quid aliud quam bella omnium inter se gentium existent?]
  • opis: słowa jakie miał wypowiedzieć, zdaniem Tacyta, wódz rzymski Kwintus Petiliusz Cerealis w czerwcu 70 roku n.e. po pokonaniu zbuntowanych Galów spod Lugudunum (Lyon, Francja).
  • źródło: Tacyt, Dzieje, IV.74

Cytaty Tacyta

Epiktet z Hierapolis

(ok. 50 – ok. 130 n.e.) – filozof, stoik:

• „Cierp i panuj nad sobą”
  • łacina: [Sustine et abstine]
  • opis: słowa przypisywane Epiktetowi, prawdopodobnie na podstawie dzieła Epiktet, Enchiridion.
• „Jeśli nie chcesz, aby twe namiętności cię chłostały, chłoszcz je ty”
• „Jeśli podejmiesz się roli ponad siły, nie tylko źle ją odegrasz, ale również zaniechasz innej, którą mógłbyś dobrze odegrać”
• „Jeśli chcesz być lepszy, ciesz się gdy myślą, że jesteś głupi”
  • źródło: Epiktet, Enchiridion, 13
• „Lekarstwem na przyzwyczajenie jest inne przyzwyczajenie”
• „Ludzie stają się konserwatystami po obiedzie”
• „Ludzi wyprowadzają z równowagi nie same fakty, lecz sposób, w jaki ludzie je widzą”
  • źródło: Epiktet, Enchiridion, 5
• „Łzy są pociechą nieszczęśliwych”
• „Myśl o Bogu częściej niż oddychasz!”
• „Najpierw naucz się znaczenia tego, co chcesz powiedzieć, a dopiero potem mów”
• „Nic tak nie zadziwia ludzi, jak zdrowy rozsądek i proste działanie”
• „Nie należy ani okrętu przytwierdzać do jednej kotwicy, ani życia opierać na jednej nadziei”
  • źródło: Epiktet, Enchiridion, 89
• „Nie powinniśmy dawać wiary zdaniu, głoszonemu przez wielu, że tylko wolni ludzie powinni być wykształceni, ale musimy raczej uwierzyć filozofowi, który twierdzi, że tylko ludzie wykształceni są wolni”
  • źródło: Arrian, Dyskursy, 2
• „Nie skarby są przyjaciółmi, ale przyjaciel skarbem”
• „Niepokoją nas nie rzeczy, lecz nasze mniemania o rzeczach”
• „Nie usiłuj naginać biegu wydarzeń do swojej woli, ale naginaj wolę do biegu wydarzeń, a życie upłynie ci w pomyślności”
• „Nikt, kto z własnej woli wybiera życie złe, nie może mienić się wolnym”
  • źródło: Epiktet z Hierapolis, Diatryby
• „Opatrzność dała mężczyznom zarost, aby można ich było odróżnić od kobiet”
• „Powinniśmy mieć zasady gotowe do zastosowania w każdej okoliczności”
• „Prawdziwe szczęście trwa wiecznie i nie może być zniszczone. Wszystko, co nie posiada tych dwu własności, nie jest prawdziwym szczęściem”
• „Przyjaciel – ktoś, przed kim można głośno myśleć”
• „Raz zobaczyć jakąś rzecz znaczy więcej, niż sto razy o niej słyszeć”
• „Śmierć sama w sobie nie jest straszna, lecz tylko mniemanie, że jest straszna jest straszne”
• „Tylko Ludzie intelektualnie rozwinięci są wolni”
• „W czasie uczty nie opowiadaj jak należy jeść, ale jedz jak należy”
• „Zło to nie zdarzenie, które cię spotyka, lecz to, co robisz z tym zdarzeniem”
  • źródło: Epiktet, Enchiridion
• „Kiedy wady innych sprawiają ci przykrość, spójrz na siebie i zastanów się nad twoimi własnymi. Zajmując się nimi, zapomnisz o złości i nauczysz się żyć mądrze”

Cytaty Epikteta z Hierapolis

Domicjan

Domitianus (Titus Flavius Domitianus, 51 – 96 n.e.) – cesarz rzymski w latach 81 – 96 n.e.:

• „Chyba dotychczas nie mieliście nic do przygany mojemu umysłowi ani mojej twarzy”
  • łacina: [Usque adhuc certe et animum meum probastis et vultum]
  • źródło: Swetoniusz, Domicjan, 18
• „Nie możecie w niczym krytykować ani mojego wyglądu, ani aparycji”
• „Nie uwierzą w doniesienia o spisku, aż zostaną zamordowani”
  • łacina: [Quibus de coniuratione comperta non crederetur nisi occisis]
  • opis: o spiskach na życie cesarzy.
  • źródło: Swetoniusz, Domicjan, 21
• „Władca, który donosicieli nie karci – podżega”
  • łacina: [Princeps qui delatores non castigat, irritat]
  • źródło: Swetoniusz, Domicjan, 9
• „Nie ma nawet muszki”
  • łacina: [Ne muscam quidem]
  • opis: Domicjan znany był z tego, że w wolnym czasie zamykał się w gabinecie i nie robił nic innego, tylko łapał muchy i przekłuwał je ostrym rylcem. Kiedy pewnego razu pytano, czy jest ktoś u cesarza, Wibiusz Kryspus, słynny mówca odpowiedział tymi słowami.
  • źródło: Swetoniusz, Domicjan, 3

Juwenalis

(Decimus Iunius Iuvenalis, 60 – 127 n.e.) – poeta satyryczny:

• „Cenzura wybacza krukom, a nęka gołębie”
  • łacina: [Dat veniam corvis, vexat censura columbas]
  • źródło: Juwenalis, Satyry, II, 63
• „Chleba i igrzysk”
  • łacina: [Panem et circenses]
  • źródło: Juwenalis, Satyry, 10.77–81
• „Gdy teściowa wyzdrowiała, nie ma dla ciebie nadziei na spokój”
  • łacina: [Desperanda tibi salva Concordia socru]
  • źródło: Juwenalis, Satyry, VI, 232
• „Jest szaleństwem i głupotą żyć jak żebrak, aby umrzeć bogatym człowiekiem”
• „Niektórym eunuch dostarcza radości, cieszy je lekki całus, brak ostrej brody, do uniknięcia są także przedwczesne porody”
• „Rośnie miłość do grosza, o ile rośnie i sam pieniądz”
  • łacina: [Crescit amor nummi, quantum ipsa pecunia crescit]
  • źródło: Juwenalis, Satyry, 14.139
• „Tak chcę, tak rozkazuję; niech wola moja posłuży za rację”
  • łacina: [Hoc volo, sic iubeo; sit pro ratione voluntas]
  • opis: szydercze słowa wypowiedziane przez żonę do męża, wzdragającego się przed ukrzyżowaniem niewinnego niewolnika.
  • źródło: Juwenalis, Satyry, 6, l. 223
• „Uczone damy są jeszcze nieznośniejsze od tych, co się winem zapijają”
• „Udają pracę publiczną, a prowadzą rozpustny tryb życia”
  • łacina: [Curias simulant, Bacchanalia vivunt]
  • źródło: Juwenalis, Satyry, 2, 1-35, 149-170
• „W zdrowym ciele zdrowy duch”
  • łacina: [Mens sana in corpore sano]
  • źródło: Juwenalis, Satyry,10.356

Cytaty Juwenalisa

Pliniusz Młodszy

(Caius Plinius Caecilius Secundus, 62 – 113 n.e.) – pisarz i polityk:

• „Nie wiele, a dużo”
  • łacina: [Non multa sed multum]
  • opis: w sensie: nie dużo, ale dobrze. Lepiej być dokładnym.
  • źródło: Pliniusz Młodszy, Listy, 7.9.15.
• „Umysł żywi się ciszą nocy”
• „Zazdrościć to uznać swoją niższość”
  • łacina: [Nam qui invidet minor est]
  • opis: Pliniusz potępia zachowanie niektórych osób.
  • źródło: Pliniusz Młodszy, Do Restitutusa, VI.17

Swetoniusz

(Gaius Suetonius Tranquillus, 69 – 160 n.e.) – pisarz:

• „Witaj, Cezarze, pozdrawiają Cię idący na śmierć”
  • łacina: [Ave, Imperator, morituri te salutant]
  • opis: pozdrowienie gladiatorów wchodzących na arenę. Tak naprawdę zawołanie to dotyczyło jedynie jednorazowego wydarzenia – naumachii – którą zorganizowano w roku 52 n.e. na polecenie cesarza Klaudiusza na wodach przeznaczonego do osuszenia Jeziora Fucyńskiego. Źródła antyczne nie wspominają innych igrzysk, na których np. gladiatorzy by zwracali się tymi słowami do cesarza
  • źródło: Swetoniusz, Klaudiusz 21

Hadrian

(Publius Aelius Hadrianus, 76 – 138 n.e.) – cesarz w latach 117 – 138 n.e.:

• „Niestała [wędrująca] ponętna duszyczka”
  • łacina: [Animula vagula blandula]
  • opis: początek poematu, którego autorstwo przypisuje się Hadrianowi
  • źródło: Historia Augusta

Publiusz Juventius Celsus

(Publius Iuventius Celsus, II wiek n.e.) – rzymski prawnik:

• „Nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych”
  • łacina: [Ultra posse nemo obligatur]
  • źródło: Celsus, Digesta, 50.17.185

Marek Aureliusz

(Marcus Aurelius Antoninus, 121 – 180 n.e.) – cesarz w latach 161 – 180 n.e.:

• „Jest właściwe człowiekowi miłować nawet tych, którzy błądzą. A dzieje się to, gdy się rozważy, że są to pokrewni, a grzeszą wskutek nieświadomości i wbrew chęci, i że wnet i ty, i on pomrzecie, a przede wszystkim dlatego, że ci nic złego nie zrobił. Woli twej bowiem nie uczynił gorszą, niż była przedtem”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, VII.22
• „A w chwili gniewu pamiętaj, że niemęska to rzecz gniew – owszem, łagodność i uprzejmość, jak są bardziej ludzkie, tak i bardziej męskie. I tylko tu okazuje się siłę i ścięgna, i męskość, a nie w chwili gniewu i oburzenia. O ile bowiem jest co bardziej objawem równowagi, o tyle i siły. A jak smutek, tak i gniew jest objawem słabości”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, XI.18
• „Potem przypomnij sobie inne katastrofy, już nie śmierć poszczególnych ludzi, lecz np. Pompei, i ten napis na grobowcach: „ostatni z rodu”. Pomyśl, jak to ich przodkowie całą siłą starali się o pozostawienie spadkobiercy. A potem, że jeden musiał być ostatnim. Znowu tu śmierć całego rodu”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, LXXII.31
• „Śmierć – to ustanie wrażeń zmysłowych i ulegania popędom, i pracy umysłowej, i służby dla ciał”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, 6.28
• „[…] nie jest niczym złym ani dobrym, co dotknąć może jednako człowieka złego i dobrego”
• „[…] pamiętaj o tym, że nikt innego nie traci życia nad to, którym żyje, a innym nie żyje, jak tym, które traci”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, 2.14
• „Ale kto czci duszę rozumną, ogarniającą wszechświat i społeczeństwo, o żadną z innych rzeczy już się nie troszczy. Ponad wszystko duszę własną utrzymuje w takim stanie, aby była rozumna i społeczna i czynna, i śpieszyła z pomocą bliźniemu, który do tego samego celu dąży”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, VI.14
• „Bacz, byś nie postępował tak wobec ludzi niemających uczuć ludzkich, jak ludzie niemający uczuć ludzkich wobec ludzi”
• „Boże, daj mi pogodę ducha, abym godził się z tym, czego zmienić nie mogę, odwagę, abym zmieniał to, co zmienić mogę, i mądrość, abym zawsze potrafił odróżnić jedno od drugiego”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Budząc się rano, pomyśl jaki to wspaniały skarb żyć, oddychać i móc się radować”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, II.1
• „Cała bowiem ziemia – to punkcik, a w niej jakimże kącikiem część zamieszkana”
• „Co dla państwa nie jest szkodliwe, nie przynosi szkody i obywatelowi”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, V.22
• „Co nie jest pożyteczne dla roju, i dla pszczoły nie jest pożyteczne”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, VI.54
• „Co za moc ma człowiek! Czynić to tylko, co zasłuży na pochwałę Boga, i wszystko przyjmować, co mu przeznaczy Bóg!”
• „Często popełnia nieprawość ten, kto czegoś nie robi, nie tylko ten, kto coś robi”
• „Człowiek ambitny widzi swe dobro w działalności ludzi innych; miłujący rozkosz we własnym popędzie; człowiek mądry – we własnym działaniu”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, VI.51
• „Człowiek tyle jest wart, ile warte są sprawy, którymi się zajmuje”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Dla kamienia rzuconego w górę nie jest niczym złym, że spadł na dół, ani dobrym, że go podrzucono”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, IX.17
• „Długość życia ludzkiego – to punkcik, istota – płynna, spostrzeganie – niejasne, zespól całego ciała – to zgnilizna, dusza – wir, los – to zagadka, sława – rzecz niepewna”
• „Dobry człowiek nie powinien zwracać uwagi na błędy innych, lecz iść drogą prostą bez zboczeń”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, IV.18
• „Dopóki żyjesz, dopóki można, bądź dobry”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, II.1
• „Duszyczką jesteś, dźwigającą trupa – powiedział Epiktet”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, IV.41
• „Jak wszystko znika szybko: w świecie sami ludzie, w czasie i wspomnienie o nich! Takie są wszystkie rzeczy pod zmysły podpadające, a przede wszystkim to, co wabi przyjemnością lub przejmuje obawą bólu lub co z powodu pozornej swej wielkości jest na ustach wszystkich”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, II.12
• „Jak wielki spokój zyskuje ten, kto nie baczy na to, co bliźni mówi, czyni lub myśli, ale na to tylko, co sam robi, by było sprawiedliwie i zbożnie. Wszystko bowiem, cokolwiek czynię sam, czy z pomocą obcą, powinno jeden tylko cel mieć na oku: pożytek i korzyść społeczną”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, VII.5
• „Jakże łatwo odtrącić od siebie i odepchnąć wszelkie wyobrażenia niepokojące i niestosowne i natychmiast uzyskać pogodę ducha”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, V.2
• „Jako cesarz jestem pierwszy w Rzymie, jako człowiek jestem równy wszystkim ludziom na świecie”
• „Jeden jest wszechświat, a składa się nań wszystko, i Bóg jeden we wszystkim, i prawda jedna”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Jedno tylko bardzo jest cenne, a to: pędzić życie w prawdzie i sprawiedliwości, w życzliwości nawet dla kłamców i niesprawiedliwych”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, VI.47
• „Jeśli życzliwość jest szczera i nieobłudna, to jest niezwyciężona”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, XI.18
• „Każdą pracę wykonuj, jakby miała ona być ostatnią w życiu”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Każdej chwili usilnie dbaj o to, (…) byś to, co masz właśnie pod ręką, załatwił z pełną, a nieudaną godnością i miłością, i swobodą, i zachowaniem sprawiedliwości i byś zapewnił sobie niezależność od wszelkich innych myśli. Zapewnisz zaś ją sobie, jeżeli będziesz każdą pracę wykonywał, jak gdyby ostatnią w życiu […]”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Ludzie istnieją dla siebie wzajemnie. Albo ich więc pouczaj, albo znoś”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, VIII.59
• „Ludzie, którzy pragną się jeden nad drugim wywyższyć, przed sobą wzajem się poniżają”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Możesz zacząć życie nowe. Jeszcze raz przyjrzyj się sprawom tak, jak zwykłeś to czynić. Na tym bowiem polega odrodzenie życia”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Myśl o tym, w jakim stanie ciała duszy powinna cię zabrać z sobą śmierć i jak krótkie jest życie, jak przepastna wieczność, przeszłość i przyszłość, jak krucha wszelka materia!”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, XII.7
• „Najlepszym sposobem obrony jest nie odpłacać pięknym za nadobne”
• „Najtrudniej dotrzeć do siebie samego”
• „Najważniejsza jest prostota”
• „Należy odczuć, jakiego świata jesteś cząstką”
• „Nasze życie jest tym, co zeń uczynią nasze myśli”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, IV.3
• „Nie chlubą jest uciec przed śmiercią, lecz uśmiechnąć się gdy i ona się do ciebie uśmiecha”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, IX.3
• „Nie czyń nic bez rozwagi, lecz tylko według zasady dobrze obmyślanej”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Nie godzi się, aby twoja dusza czuła się zmęczona tym życiem, zanim nie zmęczy się nim ciało”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Nie marnowałem czasu na badanie tajemnic nieba”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, I
• „Nie myśl o tym, czego nie masz, tak jakbyś to już miał. Ale z tego, co masz, wybierz to, co najbardziej jest cenne, i pomyśl, z jakim byś trudem się o to starał, gdyby tego nie było. A uważaj, byś wskutek upodobania w tej rzeczy nie przyzwyczaił się jej tak wysoko cenić, iżbyś miał doznać niepokoju duszy, gdyby ci jej zabrakło”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Nie należy się gniewać na bieg wypadków, bo to ich nic nie obchodzi”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, VII.38
• „Nie widziano jeszcze, by kto był nieszczęśliwy z tego powodu, że nie troszczy się o to, co się dzieje w duszy innego człowieka. Ci zaś muszą być nieszczęśliwi, którzy nie śledzą z rozwagą drgnień duszy własnej”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Nie żyj tak, jakbyś miał żyć lat dziesięć tysięcy. Los wisi nad tobą. Dopóki żyjesz, dopóki możesz – bądź dobry”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, IV.17
• „Niezdobytą warownię przedstawia dusza wolna od namiętności”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, VIII.48
• „Nigdzie bowiem nie schroni się człowiek spokojniej i łatwiej jak do duszy własnej”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, IV.3
• „Od wieków przygotowywało się dla ciebie to, cokolwiek cię spotkało. A splot przyczyn splótł się od wieków na twe istnienie i jego przypadłości”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, X.5
• „O własnych stój siłach – nie zaś podtrzymywany”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Polub twoją pracę, nawet gdyby była mało znacząca i odpoczywaj przy niej”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Wnet zapomnienie o wszystkim przyjdzie na cię! I wnet zapomnienie wszystkich o tobie!”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, VII.21
• „Prawda jeszcze nikomu nie zaszkodziła”
  • opis: w sensie, poznawanie prawdy nie jest szkodliwe w opozycji do pozostawania w ignorancji.
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Również umieranie jest jednym z naszych życiowych zadań”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Skutki gniewu są dużo poważniejsze od jego przyczyn”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Snem. Przerażającym snem jest życie”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Skromnie przyjmować, spokojnie tracić”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Szkodzi zaś sobie ten, kto trwa w błędzie i nieświadomości”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, VI.21
• „Sztuka życia ma większe podobieństwo z atletyką niż z tańcem, bo trzeba być w pogotowiu i stać bez trwogi wobec wypadków, nawet nieprzewidzianych”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, VII.61
• „Śmierć jest tym samym co narodziny, misterium natury”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, IV.5
• „Śmieszne to, że nie usuwamy się przed grzechem własnym, co jest możliwe, a usuwamy się przed obcym, co jest niemożliwe”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Tak należy wszystko czynić i mówić, i o wszystkim myśleć, jakby się już miało odejść z życia”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „To nie ubóstwo nas nęka, tylko pragnienie bogactwa”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Trzeba ludzi znosić, jeśli nie umie się ich poprawić”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Ty zaś pamiętaj, że tylko istota rozumna otrzymała zdolność chętnego przyjmowania losu, a bezwarunkowo przyjmować go muszą wszystkie”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Usuń poczucie krzywdy, a usunie się krzywda”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „W dziesięć dni bogiem zdawać się będziesz tym, dla których teraz jesteś zwierzem i małpą, jeżeli powrócisz do zasad i służby rozumu”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, IV.16
• „Wnet zapomnienie o wszystkim przyjdzie na ciebie. I wnet zapomnienie wszystkich o tobie”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, VII.21
• „Wszystko jest nawzajem powiązane, a węzeł to święty”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Wszystko jednodniowe: i co wspomina, i co jest wspomniane”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Wzajemne szkodzenie sobie jest przeciwne naturze, wzajemnym zaś szkodzeniem jest uczucie gniewu i nienawiści”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, II.1
• „Zajrzyj w siebie! W twoim wnętrzu jest źródło, które nigdy nie wyschnie, jeśli potrafisz je odszukać”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Zamierzam spotkać się dzisiaj z ludźmi, którzy zbyt wiele mówią, z ludźmi samolubnymi, egoistami i niewdzięcznikami. To mnie jednak nie zaskoczy i nie zdziwi, ponieważ nie umiem wyobrazić sobie świata bez ludzi tego rodzaju”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Zastanów się, o ile częściej cierpisz z powodu swego gniewu i żalu, niż z powodu rzeczy, które wprawiają cię w gniew i wzbudzają żal”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Zawsze masz możność żyć szczęśliwie, jeśli pójdziesz dobrą drogą i zechcesz dobrze myśleć i czynić. A szczęśliwy to ten, kto los szczęśliwy sam sobie przygotował. A szczęśliwy los – to dobre drgnienie duszy, dobre skłonności, dobre czyny”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, V.34
• „Zawsze wybieraj drogę najkrótszą, albowiem krótka droga jest naturalna”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, IV.51
• „Zgoła nie w tym rzecz, że się rozprawia o cechach męża dobrego, lecz że się nim jest”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, X.16
• „Życie człowieka sprowadza się do snu, płodzenia dzieci, wypróżniania się oraz płaszczenia przed innymi, przy jednoczesnym pysznieniu się swoją władzą”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Życie jest krótkie. Korzystaj z teraźniejszości w sposób rozumny i słuszny. Bądź rozsądny w odpoczynku”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Życie – to wojna i przystanek chwilowy w podróży, wspomnieniem pośmiertnym – zapomnienie. Cóż więc może posłużyć za ostoję? Tylko jedno: filozofia”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania
• „Życie mężczyzny jest ufarbowane na kolor jego wyobraźni”
  • źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania

Cytaty Marka Aureliusza

Lucjusz Werus

(Lucius Ceionius Commodus Verus, 130 – 169 n.e.) – współcesarz Marka Aureliusza w latach 161 – 169 n.e.:

• „(…) żona nie może mieć seksualnej przyjemności, to jest nie-przyzwoite”

Septymiusz Sewer

(Lucius Septimius Severus, 146 – 211 n.e.) – cesarz w latach 193 – 211 n.e.:

• „Bądźcie dobrzy dla żołnierzy i nie przejmujcie się nikim innym”
  • opis: ostatnie słowa Septymiusza Sewera do synów: Karakalli i Gety.
  • źródło: Kasjusz Dion, Historia rzymska, LXXVII.15
• „Byłem wszystkim i wszystko to na nic się zdało”
  • łacina: [Omnia fui et nihil expedit]
  • opis: na łożu śmierci
  • źródło: Historia Augusta, 71
• „Czujecie, że głowa rządzi, a nie nogi”
  • opis: słowa do żołnierzy
• „Zamkniesz w sobie człowieka, dla którego światy był za mały”
  • opis: słowa Septymiusza Sewera skierowane do urny, w której później złożono jego prochy
  • źródło: Kasjusz Dion, Historia Rzymska, LXXVII.15

Kasjusz Dion

(Cassius Dio Cocceianus, 155 – 229 n.e.) – historyk:

• „Cesarz nie stoi wyżej od gramatyków”
  • łacina: [Caesar non supra grammaticos]
  • źródło: Kasjusz Dion, Tyberiusz 57.17

Tertulian

(Quintus Septimus Florens Tertullianus, ok. 150 – 240 n.e.) – teolog:

• „Cóż jednak mają wspólnego Ateny z Jerozolimą? Kościół z Akademią? Heretycy z chrześcijanami?”
  • opis: Tertulian radykalnie odcinał się od tradycji antycznej.
  • źródło: Tertulian, Preskrypcja przeciw heretykom, 7
• „Cóż jest więcej niesprawiedliwego, jak kiedy ludzie nienawidzą tego, czego nie znają?”
  • źródło: Tertulian, Apologia, 1
• „I umarł Syn Boży, co wręcz dlatego jest wiarygodne, że jest niedorzeczne. I złożony w grobie zmartwychwstał – to jest pewne, bo niemożliwe”
  • łacina: [Et mortuus est Dei Filius, prorsus credibile est, quia ineptum est. Et sepultus resurrexit; certum est, quia impossibile est]
  • źródło: Tertulian, O ciele Chrystusa, 5
• „Dusza ludzka jest z natury chrześcijańska”
  • łacina: [O testimonium animae naturaliter Christianae!]
  • źródło: Tertulian, Apologeticum, 17 6
• „Kobiety to bezbożne furie chuci”
• „Jest w mocy wyrok Boga nad twoją płcią na tym świecie: musi więc trwać dalej i twoja wina. Ty jesteś furtą szatana, ty dotknęłaś owego drzewa, ty pierwsza złamałaś boskie prawo; ty właśnie namówiłaś tego, do którego diabeł nie mógł się zbliżyć; z łatwością doprowadziłaś do upadku mężczyznę Adama, obraz Boga; przez twoją karę, to jest śmierć, nawet Syn Boży musiał umrzeć: a tobie przychodzi do głowy przyozdabiać swoją powłokę cielesną?”
  • opis: o kobietach.
  • źródło: Tertulian, O strojeniu się kobiety, 1:1
• „Krew męczenników jest nasieniem chrześcijaństwa”
  • łacina: [Semen est sanguis christianorum!]
  • źródło: Tertulian, Apologeticus, 50:13
• „O świadectwo duszy, z natury swej chrześcijańskiej!”
  • łacina: [O testimonium animae naturaliter Christianae!]
  • źródło: Tertulian, Apologetyk, XVII, 6
• „O wiele łatwiej uwierzyć w fałszywe zło, niż w prawdziwe dobro”
  • źródło: Tertulian, Ad Nationes, I, VII
• „Pewne, gdyż niemożliwe”
  • łacina: [Certum est, quia impossibile est]
  • opis: w odniesieniu do zmartwychwstania Jezusa
  • źródło: Tertulian, De Carne Christi, V
• „Tylko modlitwa jest zdolna zwyciężyć Boga”
  • źródło: Tertulian, Traktat o modlitwie
• „Staliśmy się dla świata ciężarem […] przyroda już dłużej nie jest w stanie nas wyżywić. Zaiste, zarazę i głód, i wojny, i trzęsienia ziemi należy postrzegać jako lek dla narodów, sposób na ograniczenie nadmiernego rozrostu rasy ludzkiej”
  • źródło: Tertulian, O duszy
• „Wystąp, duszo, i daj świadectwo, ale wzywam cię nie taką, gdy urobiona w szkołach, wyćwiczona w bibliotekach, nasycona w attyckich akademiach i portykach, pysznisz się swoją mądrością. Zwracam się do ciebie prostej, nieokrzesanej, nieoczytanej i nieuczonej, takiej, jaką mają ci, którzy mają tylko ciebie, ciebie samą, czystą i całą, na drodze, na ulicy i w warsztacie”
• „Zboczenia wasze niech się rumienią przed nami chrześcijanami, którzy nie mamy na stołach naszych nawet potraw z krwi zwierząt, (…) by w jakiś sposób nie splamić się krwią nawet ukrytą w mięsie. Między zarzutami przeciwko chrześcijanom wysuwacie [pogańscy Rzymianie] także kiełbasy wypchane krwią, a wiedząc o tym dobrze, że to jest u nich zabronione, chcielibyście, by były u nich takie wykroczenia. Jakże więc to nazwać, jeśli sądzicie, że ci, o których jesteście przekonani, że wstręt mają do krwi zwierzęcej, mogliby pożądać krwi ludzkiej?”
  • źródło: Tertulian, Apologeticus, 9

Cytaty Tertuliana

Makrynus

Macrinus (Marcus Opellius Macrinus, 165 – 218 n.e.) – cesarz rzymski w latach 217 – 218 n.e.:

• „Nie można dać im tego czego żądają, ale trzeba coś dać”
  • opis: cytat z listu do senatu, w którym cesarz informuje o zwolnieniu ze służby żołnierzy, którzy brali udział w wyprawie przeciw Partom.

 

 

Karakalla

Caracalla (Marcus Aurelius Antoninus Bassianus, 188 – 217 n.e.) – cesarz rzymski w latach 211 – 217 n.e.:

• „Nikt nie powinien mieć pieniędzy prócz mnie, abym mógł je rozdawać żołnierzom”
  • źródło: Kasjusz Dion, Historia rzymska, LXXVIII.10
• „To bez znaczenia, nie skończą się nam pieniądze, dopóki mam to”
  • opis: gdy matka skarciła Karakallę za ekscesy i nadmierne wydawanie pieniędzy, ten miał wypowiedzieć te słowa i wskazać miecz.
  • źródło: Kasjusz Dion, Historia rzymska, LXXVIII.10

Ulpian

(Ulpianus Domitius, II wiek – 228 n.e.) – jeden z najwybitniejszych i najbardziej znanych jurystów i pisarzy epoki cesarstwa:

• „Chcącemu nie dzieje się krzywda”
  • łacina: [Volenti non fit iniuria]
  • źródło: Digesta Iustiniani 47,10,1,5
• „Ilekroć zastanawiamy się, co czemu przypada, pod uwagę bierzemy, czego użyto do ozdobienia innej rzeczy, gdyż rzecz przyłączona przypada rzeczy głównej. Przypadają zatem klejnoty wprawione w filiżanki lub misy właścicielowi zastawy”
  • opis: accessio cedit principali – zasada prawa rzymskiego.
  • źródło: Ulpian, Ad Sabinum XX, D. 34, 2, 19, 13
• „Nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie, drugiemu nie szkodzić, każdemu oddać co mu się należy”
  • łacina: [Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere]
  • źródło: Digesta Iustiniani 1, 1, 10, 1
• „Nie ma kary bez ustawy”
  • łacina: [Nullum crimen, nulla poena sine lege]
  • źródło: Digesta Iustiniani 50,16,131
• „Nie współżycie, lecz zgoda czyni małżeństwo”
  • łacina: [Nuptias non concubitus, sed consensus facit]
  • źródło: Ulpian, Ad Sabinum (Digesta Iustiniani, 35.1.15.2)
• „Nikt nie ponosi kary za swe myśli”
  • łacina: [Cogitationis poenam nemo patitur]
  • źródło: Ulpian, Ad Edictum (Digesta Iustiniani, 48.19.18)
• „Przyczyna odnosi się do przeszłości, kara do przyszłości”
  • łacina: [Causa in praeteritum, poena in futurum confertur]
  • źródło: Digesta Iustiniani, 35.1.12
• „Twarde prawo, ale prawo”
  • łacina: [Dura lex, sed lex]
  • opis: rzymska zasada prawnicza wyrażająca absolutną nadrzędność norm prawa, zgodnie z którą należy bezwzględnie stosować się do przepisów ustawy niezależnie od ich uciążliwości oraz konsekwencji dla zobowiązanego.
  • źródło: Digesta Iustiniani, 40.9.12.1

Marek Junianus Justynus

(Marcus Junianus Justinus Frontinus, III wiek n.e.) – rzymski historyk:

• „Bowiem przeciw bandycie wszyscy chwytają za broń, jeśli nawet nie dla ocalenia życia, to chociaż dla sprzedania go drogo”
  • łacina: [Quippe aduersus latronem, si nequeant pro salute, pro ultione tamen sua omnes ferrum stringere]
  • źródło: Justynus, Epitoma historiarum philippicarum Trogi Pompei, 38.4.2

Heliogabal

Elagabal (Varius Avitus Bassianus, 204 – 222 n.e.) – cesarz rzymski wlatach 218 – 222 n.e.:

• „Nie nazywaj mnie panem, jestem panią”
  • opis: odpowiedź na powitanie atlety Zotikusa, którego sprowadzono dla perwersyjnych rozrywek cesarza
  • źródło: Kasjusz Dion, Historia rzymska, LXXX.16.4
• „Pozostawcie mi tego jednego człowieka, cokolwiek o nim uważacie, albo zabijcie mnie**”
  • opis: Heliogabal w tracie swoich rządów zajmował się głównie rozrywkami i orgiami; praktyczną władzę w kraju sprawowały jego matka i babka. Jego babka Julia Maesa miała świadomość małej popularności wnuka i liczyła się z jego upadkiem. Przekonała go, by adoptował kuzyna Aleksandra Sewera i uznał go za następcę tronu. Wkrótce jednak Heliogabal zrozumiał swój błąd i pojął, że babka chce go pozbawić władzy i osadzić na tronie Aleksandra. Wówczas postanowił zmienić decyzję i zabić swojego adoptowanego syna. Kiedy jednak plotka doszła do uszu pretorianów, ci zbuntowali się przeciwko Heliogabalowi. Heliogabalowi udało się chwilowo uspokoić bunt, błagając o pozostawienie mu jedynie jego kochanka Hieroklesa.
  • źródło: Kasjusz Dion, Historia rzymska, LXXX.19.3

 

Trajan Decjusz

Trajan Decius (Caius Messius Quintus Trajanus Decius, 201 – 251 n.e.) – cesarz rzymski w latach 249 – 251 n.e.:

• „Nic się nie stało, zginął przecież tylko jeden żołnierz”
  • opis: na wieść o śmierci swego syna Herenniusza Decjusza w bitwie w Abritus w 251 roku n.e., który zostawił trafiony strzałą w trakcie pierwszych starć. Cesarz zginął później w bitwie.
  • źródło: Jordanes, Getica, 103
• „Wolałbym usłyszeć wiadomość o nowym pretendencie do tronu niż o nowym biskupie Rzymu”
  • źródło: Alex Axelrod, Charles Phillips Władcy, tyrani, dyktatorzy. Leksykon, Warszawa 2000, s. 143

Aurelian

(Lucius Domitius Aurelianus, 214 – 275 n.e.) – cesarz rzymski w latach 270-275 n.e.:

• „Dowiaduję się, senatorowie, że zarzucają mi, iż postąpiłem w sposób niegodny mężczyzny, odbywając tryumf nad Zenobią. Ci jednak, którzy mnie ganią, nie mieliby dla mnie dość słów pochwały, gdyby wiedzieli, jaką kobietą jest Zenobia”
  • opis: z listu do Senatu wysłanego po pokonaniu Zenobii – władczyni Palmyry

Konstantyn Wielki

(Gaius Flavius Valerius Constantinus, 272 – 337 n.e.) – cesarz rzymski w latach 306-337 n.e.:

• „Ponieważ wielka i dręcząca bezbożność ciążyła nad ludźmi, ponieważ państwu groziła, jak od zarazy, zupełna ruina i nie było radykalnego, zbawiennego sposobu ocalenia, jaki ratunek przed złem znalazło Bóstwo? Bóg chciał właśnie moich usług i uznał je za odpowiednie spełnienie swej woli”
  • źródło: Euzebiusz z Cezarei, Vita Constantini
• „Przywileje, które zostały przyznane w uznaniu religii, powinny być udziałem jedynie wyznawców religii katolickiej. Jest naszą wolą, aby heretycy i schizmatycy nie tylko nie mieli w tych przywilejach udziału, ale byli zobowiązani i przymuszani do różnych munera”
  • opis: edykt z 326 r., termin „munera” oznaczał wszelkie pozapodatkowe obowiązki obywatela na rzecz państwa – ich rozmiary i charakter zależały od posiadanego majątku i statusu społecznego: od pracy fizycznej (np. w piekarniach państwowych, budowy dróg i kanałów) po wykonywanie na rzecz państwa funkcji publicznych (np. pobór podatków, konwojowanie transportów, organizacja robót publicznych).
  • źródło: Ewa Wipszycka, Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 2014, s. 142.
• „Zatem niech naśladują filozofów, którzy, choć nie zgadzają się w jakiejś małej sprawie, starają się jednak współpracować, aby utrzymać jedność doktryny filozoficznej”
  • opis: słysząc po raz pierwszy o sporach pomiędzy biskupami, którzy wzajemnie oskarżali się o herezję.
  • źródło: Steven Runciman, Teokracja bizantyjska, Katowice 2008, s. 22.

Libaniusz

Libanios z Antiochii (Libanios, 314 – 395 n.e.) – grecki retor, platoński filozof szkoły pergamońskiej, przedstawiciel drugiej sofistyki:

• „Jak śmierć Hektora zwiastowała koniec Troi, tak śmierć Juliana zapowiada upadek Rzymu”
  • opis: w odniesieniu do Juliana I Apostaty, który otrzymał swój przydomek z powodu odrzucenia chrześcijaństwa, które przyjął jako dziecko, później wracając do tradycyjnych kultów rzymskich. Julian był wybitnym wodzem i politykiem, a jednocześnie miłośnikiem kultury antycznej, co było jednym z powodów, dla których odstąpił od chrześcijaństwa.
  • źródło: Krawczuk Aleksander, Kronika Rzymu i Cesarstwa Rzymskiego

Ammianus Marcellinus

(330 – 392 n.e.) – historyk:

• „Astronomowie są zgodni, że obwód całej Ziemi, który nam wydaje się nieskończenie wielki, jest niczym drobny punkcik wobec ogromu Wszechświata”
  • źródło: Ammianus Marcellinus, Dzieje rzymskie, XV.1
• „Każdy, kto świadomie zataja fakty, wydaje się takim samym kłamcą, jak ten, kto zmyśla rzeczy nieistniejące”
  • źródło: Ammianus Marcellinus, Dzieje rzymskie, XXIX.1.15
• „Śmierć jest zarazem kresem i życia, i cierpienia”
  • źródło: Ammianus Marcellinus, Dzieje rzymskie, XXVI.10.10

Julian Apostata

(Flavius Claudius Iulianus, 331 lub 332 – 363 n.e.) – cesarz w latach 361 – 363 n.e.:

• „Jedni kochają konie, inni ptaki, jeszcze inni zwierzęta różne. Ja natomiast od dziecka namiętnie pragnąłem posiadać książki”
  • źródło: Julian Apostata, Listy, 23
• „Galilejczyku, zwyciężyłeś!”
  • łacina: [Galilaee, vicisti!]
  • opis: ostatnie słowa cesarza według pisarzy chrześcijańskich; po śmierci cesarza chrześcijaństwo zaczęło dominować w państwie rzymskim.
  • źródło: Teodoret, Historia Kościoła, III.20
• „Może zdziwi się ktoś, jakim to sposobem jeszcze się nie widząc już jesteśmy przyjaciółmi. Lecz jakim to sposobem są naszymi przyjaciółmi ci, co żyli przed tysiącem lat, a nawet przed dwoma tysiącami lat? Tym mianowicie, że byli ludźmi pod każdym względem prawymi, o pięknych i dobrych charakterach. I my pragniemy stać się takimi, jeśli nawet – w moim przypadku przynajmniej – daleko do tego; lecz już sama chęć poniekąd zamieszcza nas w jednej z tamtymi kategorii”
  • źródło: Julian Apostata, Listy, 78
• „Wstydzę się, że nie mogę zapewnić wszystkim pełnego poczucia bezpieczeństwa od wszelkiej krzywdy”
  • źródło: Julian Apostata, Mizopogon

Teodozjusz Wielki

(Flavius Theodosius Augustus, 347-395 n.e.) – cesarz rzymski w latach 379-395 n.e.:

• „Chcemy by wszystkie ludy podlegające naszej miłościwej władzy, żyły w wierze powierzonej Rzymianom przez apostoła Piotra, głoszonej i wyznawanej obecnie przez Damazego z Rzymu i Piotra z Aleksandrii, człowieka o świętości apostolskiej.(…) Nakazałem, żeby ten tylko, kto przestrzega tego prawa, mógł przybrać imię katolika, a wszyscy inni jako nierozumni i szaleni byli napiętnowani hańbą nauki heretyckiej. Winni oni spodziewać się przede wszystkim pomsty Bożej, a następnie naszej kary stosownie do decyzji, którą powzięliśmy z natchnienia niebieskiego”
  • opis: edykt został wydany wspólnie przez cesarza Wschodu Teodozjusza I, cesarza Zachodu Gracjana i współwładcę Gracjana – Walentyniana II.
  • źródło: Edykt Tesaloński (380), przeł. Maria Radożycka-Paoletti

Augustyn z Hippony

(Aurelius Augustinus, 354-430 n.e.) – filozof chrześcijański, teolog:

• „Niesprawiedliwe prawo nie posiada żadnego autorytetu”
  • łacina: [Lex iniusta non est lex]
  • źródło: Augustyn z Hippony, De libero arbitrio

Synezjusz z Cyreny

(ok. 373–414 n.e.) – rzymski filozof chrześcijański i retor:

• „Człowiek boże igrzysko”

Wegecjusz

(Publius Flavius Vegetius Renatus, IV wiek n.e.) – pisarz z dziedziny militariów, autor dzieła O sztuce wojskowej:

• „Niełatwo jest pokonać przeciwnika, który potrafi wydać prawdziwy osąd o stanie swych i wrogich wojsk”
  • łacina: [Difficile uincitur qui uere potest de suis et de aduersarii copiis iudicare]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Lepiej jest mieć część żołnierzy w odwodzie, niż za bardzo rozciągnąć linię frontu”
  • łacina: [Melius est post aciem plura seruare praesidia quam latius militem spargere]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Zdeprawowanie wrogich żołnierzy i ośmielenie ich, gdy szczerze chcą się poddać, jest szczególnie pomocne, jako że przeciwnik doznaje więcej szkód przez dezercję, niż przez rzeź [jego oddziałów]”
  • łacina: [In sollicitandis suscipiendisque hostibus, si cum fide ueniant, magna fiducia est, quia aduersarium amplius frangunt transfugae quam perempti]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Daleko lepiej jest pokonać wroga głodem, zaskoczeniem, czy grozą, niż przez walną bitwę, jako że w tym ostatnim wypadku często fortuna ma większy swój udział, aniżeli męstwo. Te plany są najlepsze, albowiem wróg jest ich zwykle kompletnie nieświadom aż do chwili ich wykonania. Na okazji podczas wojny można często polegać bardziej, niżeli na odwadze”
  • łacina: [Aut inopia aut superuentibus aut terrore melius est hostem domare quam proelio, in quo amplius solet fortuna potestatis habere quam uirtus. Nulla consilia meliora sunt nisi illa, quae ignorauerit aduersarius, antequam facias. Occasio in bello amplius solet iuuare quam uirtus]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Żołnierze muszą być wystarczająco wypróbowani, zanim legną naprzeciw wroga”
  • łacina: [Namquam miles in acie producendus est, cuius antea experimenta non ceperis]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Znękać wroga bardziej głodem, niż mieczem – oto oznaka doskonałych umiejętności”
  • łacina: [Magna dispositio est hostem fame magis urguere quam ferro]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Dobry wódz nigdy nie przystąpi do walnej bitwy, chyba że wywoła go do tego nadarzająca się okazja lub zmusi konieczność”
  • łacina: [Boni duces publico certamine numquam nisi ex occasione aut nimia necessitate confligunt]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Kara i strach są konieczne, aby utrzymać żołnierzy w swych częściach [obozu], lecz w polu bardziej wpływa na nich nadzieja i nagrody”
  • łacina: [Milites timor et poena in sedibus corrigit, in expeditione spes ac praemia faciunt meliores]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Z wieloma przeprowadzaj narady, co do powzięcia właściwych kroków, ale plan, jaki powziąłeś wyjawiaj nielicznym, a i to tylko tym o wypróbowanej wierności, [jeśli zaś takich brak] raczej nie ufaj nikomu, lecz tylko sobie samemu”
  • łacina: [Quid fieri debeat, tractato cum multis, quid uero facturus sis, cum paucissimis ac fidelissimis uel potius ipse tecum]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Gdy odkryjesz, że wróg przejrzał twe zamiary musisz natychmiast zmienić plan operacji”
  • łacina: [Cum consilium tuum cognoueris aduersariis proditum, dispositionem mutare te conuenit]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Kiedy w twym obozie czai się wrogi szpieg, wydaj rozkaz za dnia, aby wszyscy żołnierze pozostali w swych namiotach, a szpieg natychmiast zostanie zatrzymany”
  • łacina: [Cum consilium tuum cognoueris aduersariis proditum, dispositionem mutare te conuenit]
  • opis: gdyż agent nie posiada swojego miejsca w namiocie.
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Ten zaś, który polega na swej piechocie powinien wybrać sytuację dla niej najwłaściwszą i uczynić z nich odpowiedni i należyty użytek”
  • łacina: [Cum explorator hostium latenter oberrat in castris, omnes ad tentoria sua per diem redire iubeantur, et statim deprehenditur explorator]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Wódz, który pokłada ufność w swej konnicy powinien wybrać dla nich odpowiedni teren i użyć ich głównie w walnej bitwie”
  • łacina: [Qui confidit equitatu, aptiora loca quaerat equitibus et rem magis per equites gerat]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Jeśli siły twe są niewielkie i słabe w porównaniu z wrogiem, musisz uczynić użytek z siódmej formacji i zakryć jedną ze swych flanek wzniesieniem, miastem, morzem, rzeką lub jakąś inną zasłoną tego typu”
  • łacina: [Qui pauciores infirmioresque habere se nouit, septimo modo ex uno latere aut montem aut ciuitatem aut mare aut fluuium aut aliquod debet habere subsidium]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Ten, który nie może polegać zarówno na liczebności, jak i na dzielności swych żołnierzy, jeśli zostanie zmuszony do bitwy, powinien rozpocząć ją swym prawym skrzydłem i usiłować w ten sposób przełamać szyki lewego skrzydła wroga, reszta jego armii winna wówczas pozostawać w sformowana w linię prostopadłą do frontu i rozciągniętą w kierunku tyłów na kształt oszczepu. Jest to szósta formacja”
  • łacina: [Qui nec numero militum nec uirtute confidit, si depugnaturus est, de dextra sua sinstram alam hostium pulset reliquis suis porrectis in similitudinem ueri, qui sextus est modus]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Wódz, który ma dobrą lekką piechotę powinien osłonić nią centrum swego szyku, ustawiając ją przed nim i zaatakować obydwa skrzydła wroga jednocześnie. Jest to piąta formacja”
  • łacina: [Qui leuem armaturam optimam regit, utramque alam hostis inuadat ferentariis ante aciem constitutis, qui quintus est modus]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Wódz, który może polegać na dyscyplinie swych ludzi powinien rozpocząć bitwę atakiem oboma skrzydłami na raz, co jest czwartą formacją”
  • łacina: [Qui habet exercitatissimos milites, in utroque cornu pariter proelium debet incipere, qui quartus est modus]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Jeśli twe lewe skrzydło jest silniejsze, powinieneś zaatakować prawe skrzydło wroga, zgodnie z trzecią formacją”
  • łacina: [Qui sinistram alam fortissimam habere se nouit, dextram alam hostis inuadat, qui est tertius modus]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Ten, kto znajduje siebie słabszym od przeciwnika powinien rozwinąć swe prawe skrzydło ukośnie do lewego skrzydła wrogiej armii. Jest to druga formacja”
  • łacina: [Qui inparem se iudicat, dextro cornu suo sinistrum cornu pellat inimici, qui secundus est modus]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Wódz, którego wojsko jest lepsze zarówno pod względem liczebności, jak i męstwa, powinien uformować swój szyk w formie czworobocznego prostokąta, który jest pierwszą formacją”
  • łacina: [Qui multitudine et uirtute praecedit, quadrata dimicet fronte, qui primus est modus]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Armia nie wsparta zbożem i innymi niezbędnymi elementami aprowizacji zostanie pokonana bez jednego nawet ciosu”
  • łacina: [Qui frumentum necessariaque non praeparat, uincitur sine ferro]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Ten, który nierozważnie ściga uciekającego wroga mając wojsko w nieporządku zachowuje się, jakby chciał się zrzec tego zwycięstwa, które był osiągnął”
  • łacina: [Qui dispersis suis inconsulte sequitur, quam ipse acceperat, aduersario uult dare uictoriam]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Innowacje i zaskoczenie prowadzi zamieszanie wśród wojska wroga, zwykłe jednak wypadki nie przynoszą żadnego efektu”
  • łacina: [Subita conterrent hostes, usitata uiliscunt]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Nie należy prowadzić żołnierzy do boju, jeśli nie są oni pewni zwycięstwa”
  • łacina: [Numquam ad certamen publicum produxeris militem, nisi cum eum uideris sperare uictoriam]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Armia wzmacnia się pracą, osłabia bezczynnością”
  • łacina: [Exercitus labore proficit, otio consenescit]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Charakter terenu, [na którym toczy się bitwa] często ma większe znaczenie, niźli odwaga”
  • łacina: [Amplius prodest locus saepe quam uirtus]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Dzielność jest ważniejsza, aniżeli liczebność”
  • łacina: [Amplius iuuat uirtus quam multitudo]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Niewielu jest dzielnych z urodzenia, większość staje się takimi poprzez nadzór i zmuszanie do dyscypliny”
  • łacina: [Paucos uiros fortes natura procreat, bona institutione plures reddit industria]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Jeśli chcesz pokoju, gotuj się do wojny”
  • łacina: [Qui desiderat pacem, praeparet bellum] lub [Si vis pacem, para bellum]
  • źródło: Wegecjusz, De re militari
• „Wpierw zniszcz kraj wroga, a potem atakuj nieprzyjaciela”
  • źródło: Wegecjusz, De re militari

Klaudian Klaudiusz

(Claudius Claudianus, IV/V wiek n.e.) – dworski poeta cesarza Honoriusza, pisał panegiryki do ministra Stylichona:

• „Śmierć równa wszystkich i wszystko”
  • łacina: [Mors omnia aequat]
  • źródło: Klaudian Klaudiusz, De raptu Proserpinae

Boecjusz

(Anicius Manlius Severinus Boethius, ok. 480–524 n.e.) – rzymski filozof i teolog. Nazywany ostatnim Rzymianinem:

• „Czemu poza sobą szukacie szczęścia, które jest w was?”
  • źródło: Boecjusz, De consolatione philosophiae, II.4.63–64
• „I nie potrzebne mi [filozofii] ściany biblioteki zdobione kością słoniową i szkłem, ale miejsce w twoim umyśle, w którym nie księgi ułożyłam, lecz to, co w nich najcenniejsze, myśli moich dawnych ksiąg”
  • źródło: Boecjusz, De consolatione philosophiae, I.19.1
• „Idźcie wciąż naprzód, mężni, gdzie ku szczytom
  Wiedzie was droga chwały dawnej. Czemuż
  Lęk was ogarnia? Pokonana ziemia
  Gwiazdami darzy”
• „O, gdybyś milczał! Byłbyś nadal filozofem”
  • łacina: [Si tacuisses, philosophus mansisses]
  • źródło: Boecjusz, De consolatione philosophiae
• „Czy porządek rzeczy stanął na głowie, że człowiek, stworzenie żyjące i rozumne, i przez to Boże, wydaje się sobie wartościowy dopiero wtedy, gdy ma na własność bezduszne przedmioty?”
  • źródło: Boecjusz, O pociesze
• „(…) oto mój majątek, gram w grę bez ustanku: w koło kręcę kołem przemian, a radością mą obracać to, co na wierzchu, ku dołowi, a to, co na dole, ku górze. Wejdź, jeśli chcesz, ale pod warunkiem, że gdy znów znajdziesz się na dole, zgodnie z regułami mej gry nie będziesz skarżyć się na uczynioną ci krzywdę”
  • źródło: Boecjusz, De consolatione philosophiae
• „W każdym bowiem niepowodzeniu najgorszą stroną nieszczęścia jest myśl, że było się kiedyś szczęśliwym”
  • łacina: [Nam in omni adversitate fortunae infelicissimum est genus infortunii fuisse felicem]
  • źródło: Boecjusz, Traktaty teologiczne, II 4, 190–91
• „W nieszczęściu największym nieszczęściem jest to, że kiedyś było się szczęśliwym”
  • źródło: Boecjusz, De consolatione philosophiae