O armii rzymskiej wczesnego okresu monarchii wiemy bardzo niewiele. Problem wynika głównie z braku odpowiednich źródeł sprzed republiki traktujących na temat wojska rzymskiego tego okresu.
Wojsko rzymskie istniało przypuszczalnie od początków wioski nad Tybrem. Zaczęło swą ewolucję od formacji typowej dla wszystkich organizmów państwowych początku I tysiąclecia p.n.e., a mianowicie od ciężkiej, arystokratycznej konnicy. To najwcześniejsze wojsko stanowił król i jego drużyna oraz mężczyźni z zamieszkujących okolicę trzech „plemion” (tribus), gdzie każdy liczył po 10 kurii. Każda z kurii była zobowiązana do wystawienia 100 pieszych; tym samym jeden tribus wystawiał tysiąc pieszych pod wodzą trybuna (tribunus – dosłownie „wódz plemienny”). Taka 3-tysięczna siła nosiła nazwę legionu (legio, czyli „zaciąg/wojsko”) i dzieliła się na 100-osobowe centurie. Dodatkowo każdy z tribus zobligowany był do wystawienia 100 osobowego oddziału jeźdźców, co łącznie ze wszystkich tribusów dawało 300 jeźdźców. Nobile i ich synowie tworzyli tę konnicę. Nazywano ją ordo equester, czyli oddziałem konnym.
Armia rzymska wynosiła więc w początkowym okresie monarchii 3300 żołnierzy.
Żołnierzem zostać mógł tylko obywatel o odpowiednim statusie majątkowym, który pozwoliłby mu na kupno wyposażenia. Ponadto co jest ciekawe nie otrzymywał on żadnego żołdu, ani racji żywnościowych. Żołnierz początku monarchii musiał być w pełni niezależny finansowo. Można powiedzieć, że był to swego rodzaju obowiązek wobec ojczyzny.
Kontakty z etruskimi sąsiadami, a poprzez nich z Hellenami, doprowadziły do zaadaptowania ciężkiej piechoty – falangi, co zatwierdziły w połowie VI wieku p.n.e. „reformy serwiańskie”. Reformy te wynikały z potrzeby zwiększenia liczebności armii i znamy jej kształt dzięki Tytusowi Liwiuszowi. Reforma wojskowa musiała być ściśle powiązana z reformą społeczną, której według przekazów podjął się król Serwiusz Tuliusz. Podzielił on społeczeństwo rzymskie na 5 klas wedle cenzusu majątkowego:
Klasa | Opis |
I klasa | Obywatele o majątku powyżej 100 000 asów. Ich uzbrojeniem były: hełm, tarcza okrągła (clipeus), nagolenniki, pancerz, włócznia (hasta) i miecz. Siła wynosiła 80 centurii. |
II klasa | Obywatele o majątku od 75 000 do 100 000 asów. Ich uzbrojeniem były: hełm, tarcza podłużna, nagolenniki, włócznia (hasta) i miecz. Siła wynosiła 20 centurii. |
III klasa | Obywatele o majątku od 50 000 asów. Ich uzbrojeniem były: hełm, tarcza podłużna, nagolenniki, |
IV klasa | Obywatele o majątku do 25 000 asów. Ich uzbrojeniem były: włócznia (hasta) i oszczep. |
V klasa | Obywatele o majątku do 11 000 asów. Ich uzbrojeniem były: proce i kamienie do rzucania. |
Każdy okrąg (centuria) wystawiał 100 żołnierzy. Obywatele zbroili się sami. I klasa majątkowa wystawiała 80 centurii żołnierzy ciężkozbrojnych i 18 centurii jazdy ekwickiej. II-IV wystawiały piechotę lekkozbrojną, V klasa zwolniona była ze służby wojskowej, musiała za to służyć jako pomoc (kucharze, trębacze)
Obywatele poniżej progu 11 000 asów tworzyli jedną centurię i byli wolni od służby wojskowej. Z kolei obywatele najlepiej usytuowani materialnie tworzyli 12 centurii jazdy. Centurie podzielono ze względu na wiek:
- na młodsze (od 17 do 46 roku)
- na starsze (od 46 do 60 roku)
Po reformie łączna siła armii rzymskiej wynosiła 19 300 żołnierzy.
Armia rzymska okresu królestwa była więc bardzo zbliżona do armii greckiej zarówno pod względem siłowym jak i zbrojnym. Styl walki także był podobny, ponieważ często stosowano falangę.
