Sentencje łacińskie

A · B · C · D · E · F · G · H · I · L · M · N · O · P · Q · R · S · T · U · V

Ab alio expectes, alteri quod feceris

• Co zrobisz drugiemu, oczekuj od niego
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Ab equis ad asinos

• Z deszczu pod rynnę (dosłownie „z koni na osły”)

Ab hodierno

• Od dziś

Ab Iove principium

• Zaczynamy od najważniejszego (dosłownie „Od Jowisza początek”)
• opis: sformułowanie w jednej z eklog Wergiliusza

Ab oriente lux

• Światło ze wschodu

Ab ovo

• Od początku (dosłownie „od jajka”)

Ab ovo usque ad mala

• Od początku do końca (dosłownie „od jaj do jabłek”)

Absens carens

• Nieobecny traci
• opis: sentencja łacińska

Absentem laedit, qui cum ebrio litigat

• Jakby z nieobecnym się spierał, kto z pijanym się kłóci
• Publiliusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae, V.4

Ab Urbe condita

• Od założenia Miasta

Abusus non tollit usum

• Nadużycie nie znosi prawa do właściwego użycia
• opis: paremia prawnicza

Accipis, ut taceas

• Płacą ci za to, abyś milczał
• Marcjalis (ok. 40 – ok. 102-104 n.e) – poeta rzymski
• źródło: Marcjalis, Epigramy, 1, 95

Accusare nemo se debet

• Nikt nie musi oskarżać siebie samego
• opis: paremia prawnicza

Actus hominis, non dignitas iudicetur

• Sądzone będą czyny ludzkie, nie godności (stanowiska)
• Minucjusz Feliks (II-III wiek n.e.) – pisarz rzymski, chrześcijanin

Ad augusta per angusta

• Do wielkich osiągnięć przez trudności
• opis: dosłownie „do wielkiego przez wąskie”

Ad futuram rei memoriam

• Na przyszłą rzeczy pamiątkę

Ad Kalendas Graecas

• Na greckie Kalendy
• Oktawian August (63 p.n.e. – 14 n.e.) – pierwszy cesarz rzymski
• opis: w kalendarzu greckim (który, nota bene, był mocno zróżnicowany w zależności od polis) nie było charakterystycznych rzymskich wyszczególnień: Kalend, Non i Idów. August, kiedy powątpiewał aby dłużnik spłacił zaciągnięty dług, mawiał, że zapłaci na greckie kalendy, a więc „na święty Nigdy” – w greckim kalendarzu kalendy nie występowały.
• źródło: Swetoniusz, Boski August 87

Ad multos annos

• Wielu lat życia

Ad patres

• Na tamten świat (dosłownie „do ojców”)

Ad perpetuam rei memoriam

• Na wieczną rzeczy pamiątkę
• opis: sentencja łacińska

Ad quas res aptissimi erimus, in iis potissimum elaborabimus

• Najwięcej dokonamy w tym, do czego będziemy najbardziej uzdolnieni
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De Officiis, I 114

Adulescentia est tempus discendi, sed nulla aetas sera est ad discendum

• Młodość jest czasem uczenia się, lecz żaden wiek nie jest na to za późny
• opis: sentencja łacińska

Adversus stímulum calcitrare

• Głową muru nie przebijesz
• opis: łacińska maksyma

Ad rem

• Do rzeczy

Aegroto dum anima est, spes esse dicitur

• Dopóki chory oddycha, jest nadzieja
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Ad Atticum, 9.10.3

Aequitas sequitur legem

• Sprawiedliwość idzie za prawem
• opis: paremia prawnicza

Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra

• Cudze winy mamy na oku, własne za plecami
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Alea iacta est

• Kości zostały rzucone
• Gajusz Juliusz Cezar (100 – 44 p.n.e.) – polityk, wódz, dyktator i pisarz
• opis: wiersz Menandra rzekomo powtórzony przez Cezara podczas przekraczaniu Rubikonu. Cezar słowa te miał wypowiedzieć po grecku.
• źródło: Swetoniusz, Juliusz Cezar, 32

Alitur vitium vivitque tegendo

• Wada żywi się i wzrasta w ukryciu
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Georgiki, III 454

Aliena nobis, nostra plus aliis placent

• Cudze bardziej podoba się nam, nasze innym
• opis: sentencja łacińska

Alii sementem faciunt, alii metunt

• Kto inny sieje, kto inny zbiera
• opis: sentencja łacińska

Alter alterum docet

• Jeden uczy drugiego
• opis: sentencja łacińska

Alter ego

• opis: osoba, która wyraża czyjeś myśli, poglądy, wspomnienia

Ama nos et vale

• Kochaj nas i żegnaj
• opis: sentencja łacińska

Amantium irae amoris integratio

• Gniewy kochanków są spoiwem miłości, kłótnie kochanków umacniają ich miłość
• Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Terencjusz,  Andria, Akt III, scena 3, linia 23

Amare humanum est, humanum ignoscere est

• Rzeczą ludzką jest kochać, rzeczą ludzką jest przebaczać
• opis: sentencja łacińska

Amicos res secundae parant, res adversae probant

• Rzeczy pomyślne przyciągają przyjaciół, niepomyślne sprawdzają
• opis: sentencja łacińska

Amici, diem perdidi

• Przyjaciele, straciłem dzień
• Tytus (39-81 n.e.) – cesarz rzymski w latach 79-81 n.e.
• opis: cesarz, gdy uświadomił sobie, że nie zrobił nic dobrego przez cały dzień
• źródło: Swetoniusz,  Boski Tytus, 8.315

Amicus certus in re incerta cernitur

• Przyjaciel pewny w rzeczy niepewnej jest dostrzegany
• opis: zaczerpnięta jest z bajki Ezopa zatytułowanej „Podróżni i niedźwiedź”
• źródło: Cyceron, Leliusz, 17.64

Amicus optima vitae possessio

• Przyjaciel to największy skarb w życiu

Amicum proba, probatum ama

• Przyjaciela próbuj, wypróbowanego kochaj
• Platon (427 – 347 p.n.e.) – grecki filozof

Amicus verus rara avis est

• Prawdziwy przyjaciel jest rzadkim ptakiem
• opis: w sensie rzadko się zdarza

Amor caecus est

• Miłość jest ślepa
• Teokryt (ok. 310 – ok. 250 p.n.e.) – grecki poeta

Amor vincit omnia

• Miłość zwycięża wszystko
• opis: sentencja łacińska

Amore, more, ore, re iunguntur amicitiae

• Przyjaźń zawiązuje się z miłości, zwyczaju, wyglądu, czynu
• opis: sentencja łacińska

Aanima vilis

• Nędzna dusza; podła istota
• opis: sentencja łacińska

Animus aeger semper errat

• Chory umysł zawsze błądzi
• opis: sentencja łacińska

Ante pilos sapis

• Jajko chce być mądrzejsze od kury (dosłownie „mądrzysz się przed owłosieniem”)

Apage, Satanas

• Odejdź, Szatanie

A pedibus usque ad caput

• Całkowicie, od stóp do głów

Aquila non captat muscas

• Orzeł nie chwyta much
• opis: sentencja łacińska

Aquilam volare doces?

• Uczysz orła latać?
• opis: sentencja łacińska

Arbiter elegantiarum

• Znawca dobrego smaku, esteta
• opis: sentencja łacińska

Arcus nimium tensus rumpitur

• Łuk zbytnio naciągnięty pęka
• opis: każdy ma swój próg wytrzymałości

Ardua prima via est

• Pierwsza droga jest stroma
• opis: sentencja łacińska

Argumenta non numeranda, sed ponderanda sunt

• Dowody należy nie liczyć, a ważyć
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, O powinnościach 2, 22, 79

Aristoteles non semper Aristoteles

• Arystoteles nie zawsze jest Arystotelesem

Arrectis auribus

• Z nastawionymi uszami

Ars gratia artis

• Sztuka dla sztuki

Ars amandi

• Sztuka kochania

Ars longa, vita brevis

• Sztuka długa, życie krótkie
• opis: aforyzm Hipokratesa z Kos,  przetłumaczony z greki, mówiący, iż życie jest zbyt krótkie, by zgłębić w pełni sztukę

Ars auro gemmisque prior

• Sztuka cenniejsza od złota i drogich kamieni
• opis: sentencja łacińska

Ars non habet osorem nisi ignorantem

• Sztuka nie ma wrogów oprócz ignorantów
• opis: sentencja łacińska

Arte et Marte

• Sztuką i orężem

Artificem commendat opus

• Dzieło zachwala mistrza
• opis: sentencja łacińska

Asinus ad lyram

• Osioł przy lutni
• opis: kompletnie niepasujący

Asinus asino pulcherrimus

• Osioł osłu najpiękniejszy
• opis: sentencja łacińska

Asinus asinorum in saecula saeculorum

• Osioł nad osłami na wieki wieków
• opis: dosłownie „osioł do kwadratu, wyjątkowy głupiec„

Asinus asinum fricat

• Osioł osła liże
• opis: o pochlebstwach
• źródło: Cyceron, De Amicitia

Asinus in tegulis

• Osioł na dachu
• opis: niedorzeczna sytuacja i która może się skończyć katastrofą
• źródło: Petroniusz, Satyrikon

Assidue addiscens ad senium venio

• Nieprzerwanie ucząc się, dochodzę ku starości
• opis: według Platona słowa Solona – greckiego męża stanu

A tuo Lare incipe

• Zaczynaj od siebie (dosłownie „zaczynaj od własnych larów”)

Audaces fortuna iuvat

• Odważnych szczęście wspiera
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Eneida, X, 284

Audi multa, dic pauca!

• Słuchaj dużo, mów mało!
• opis: sentencja łacińska

Audi, vide, sile!

• Słuchaj, patrz, milcz!
• opis: sentencja łacińska

Audaces fortuna iuvat

• Śmiałym szczęście sprzyja
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Eneida, X.284

Audendum est: fortes adiuvat ipsa Venus

• Trzeba mieć odwagę: dzielnym sprzyja sama Wenus
• Tibullus (ok. 54-19 p.n.e.) – poeta rzymski
• źródło: Tibullus, Corpus Tibullianum 1, 2, 16

Auditur et altera pars

• Niech będzie wysłuchana i druga strona
• opis: paremia prawnicza

Audiatur et altera pars

• Niech i druga strona będzie wysłuchana
• opis: paremia prawnicza

Audi multa, dic pauca

• Słuchaj dużo, mów niewiele
• opis: sentencja łacińska

Audi, vide, tace, si vis vivere in pace

• Słuchaj, patrz, milcz, jeśli chcesz żyć w spokoju
• opis: sentencja łacińska

Aurea dicta

• Złote słowa

Aurea mediocritas

• Złoty środek

Aures multorum veritati clausae sunt

• Uszy wielu są zamknięte na prawdę
• opis: sentencja łacińska

Auri sacra fames

• Przeklęta żądza złota
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Eneida, III, 57

Aut amat, out odit mulier, nil est tertium

• Kobieta, albo kocha, albo nienawidzi, nie ma nic trzeciego
• Publiliusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae

Aut bibat, aut abeat!

• Niech albo pije, albo wychodzi!
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Rozmowy tuskulańskie, V, 41

Aut prodesse volunt, aut delectare poetae

• Poeci pragną przynosić pożytek lub przyjemność
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Ars Poetica, 333

Ave, Caesar, morituri te salutant

• Witaj Cezarze, mający umrzeć pozdrawiają cię
• opis: słowa, którymi gladiatorzy rzymscy pozdrowili cesarza Klaudiusza przed bitwą morską. Co ciekawe, nie ma więcej przekazów, by taki zwrot był powszechnie stosowany
• źródło: Swetoniusz, Boski Klaudiusz, 21

Balbus melius balbi verba cognoscit

• Jąkała jąkałę lepiej zrozumie
• opis: sentencja łacińska

Balnea, vina, venus corrumpunt corpora nostra, sed vitam feciunt balnea, vina, venus

• Kąpiele, wino i miłość niszczą nasze ciała, lecz to one sprawiają, że żyjemy!
• opis: epitafium na nagrobku niejakiego Tyberiusza Klaudiusza Secundusa, który przeżył 52 lata, zadedykowane przez partnera/kę Merope

Barba crescit, caput nescit

• Broda rośnie, rozumu nie przybywa
• opis: sentencja łacińska

Barba non facit philosophum

• Broda nie czyni filozofem
• Gelliusz (II wiek n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Gelliusz, Noce Attyckie, IX, 2, 1–7

Barbam video, sed philosophum non video

• Brodę widzę, ale filozofa nie widzę
• opis: sentencja łacińska

Beata est vita non quae secundum voluptatem est sed secundum naturam

• Szczęśliwe życie – to nie jest życie stosujące się do wymogów rozkoszy, lecz życie przebiegające zgodnie z naturą
• opis: sentencja łacińska

Beate vivere est honeste vivere

• Żyć szczęśliwie jest żyć uczciwie
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De Finibus Bonorum Et Malorum, III.8

Beatius est magis dare quam accipere

• Przyjemniej jest dawać niż przyjmować

Beatus, qui prodest, quibus potest

• Szczęśliwy jest ten, który pomaga, komu może
• opis: sentencja łacińska

Beatus, qui tenet

• Szczęśliwy, kto posiada
• opis: sentencja łacińska

Bella res est morte sua mori

• Piękną rzeczą jest umrzeć swoją własną śmiercią
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Epistulae Morales, VII

Belli causae [stant]

• Przyczyny wojny [są mocne]
• opis: sentencja łacińska

Bellum nec timendum, nec provocandum

• Nie trzeba ani bać się wojny, ani jej prowokować
• Pliniusz Młodszy (61 – ok. 113 n.e.) – prawnik, urzędnik rzymski
• źródło: Pliniusz Młodszy, List do Trajana

Bellum omnium contra omnes

• Wojna wszystkich przeciw wszystkim
• opis: sentencja łacińska

Bellum, pax rursum…[in amore]

• Wojna – za chwilę znowu pokój… [w miłości]
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Satyry, III.267

Belua multorum capitum

• Potwór o wielu głowach
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• opis: o rozgniewanym tłumie.
• źródło: Horacy, Epodes I, 1, 76

Nam si curent, bene bonis sit, male malis

• [gdyby bogowie] interesowali się losem ludzi, byłoby dobrze dobrym, źle złym
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De natura deorum, 3.32.79

Bene dignoscitur, bene curatur

• Dobrze rozpoznane, dobrze leczone
• opis: sentencja łacińska

Bene facit, qui ex aliorum erroribus sibi exemplum sumit

• Dobrze czyni ten, kto uczy się na cudzych błędach
• opis: sentencja łacińska

Bene olet, qui nihil olet, quod nunc abest

• Dobrze pachnie, kto niczym nie pachnie
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron,  Att. II, 1, 1

Bene tibi!

• Dobrze tobie! (pozdrowienie)

Bene vale!

• Miej się dobrze!
• opis: powiedzenie rzymskie

Bis dat, qui cito dat

• Dwa razy daje, kto szybko daje
• Publiliusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae 6

Bona diagnosis, bona curatio

• Dobre rozpoznanie, dobre leczenie
• opis: sentencja łacińska

Bona mors est homini, vitae quae exstinguit mala

• Dobra dla człowieka jest śmierć, która gasi nieszczęścia życia
• Publiliusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski

Bona valetudo melior est quam maximae divitiae

• Dobry stan zdrowia jest lepszy niż największe bogactwo
• opis: sentencja łacińska

Bonum est, quod omnes appetunt

• Dobro jest tym, czego wszyscy pragną
• opis: sentencja łacińska

Bonum ex malo non fit

• Dobro nie rodzi się ze zła
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Ad Lucilium Epistulae Morales, LXXXVII, 22

Bonum vinum laetificat cor hominis

• Dobre wino raduje serce człowieka
• opis: sentencja łacińska

Bos lassus fortius figit pedem

• Zmęczony wół pewniej stawia nogę
• opis: sentencja łacińska

Cacactum non est pictum

• Nafajdane to nie namalowane
• opis: sentencja łacińska

Cadit quaestio

• Sprawa upadła
• opis: sentencja łacińska

Caeca est invidia

• Zazdrość jest ślepa
• opis: sentencja łacińska

Cael ipsum petimus [stultita]…

• Głupotą sięgamy do niebios [zenitu]…
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Carminum I.4

Caesar ad Rubiconem

• Cezar nad Rubikonem

Caesar citra Rubiconem

• Cezar przekroczył Rubikon

Caesar non supra grammaticos

• Cesarz nie [stoi] wyżej od gramatyków
• źródło: Kasjusz Dion, Historia rzymska 57, 17

Caesarem stantem mori decet

• Cesarzowi przystoi umrzeć, stojąc
• opis: ponoć ostatnie słowa Wespazjana przed śmiercią
• źródło: Swetoniusz, Wespazjan 24

Calamitosus est animus futuri anxius et ante miserias miser

• Nieszczęsna (narażona na klęski) jest dusza pełna trosk o przyszłość i nieszczęśliwa już przed nadejściem zgryzoty
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Epistulae Morales ad Lucilium 98.1.1

Calcat iacentem vulgus…

• Tłum kopie leżącego…
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Octavia 454-455

Calvitum non est vitium, sed prudentiae indicium

• Łysina to nie ułomność, lecz oznaka mądrości
• opis: sentencja łacińska

Camelum videbis saltantem

• Zobacz tańczącego wielbłąda
• opis: inaczej „usłysz bujdy”

Canis timidus vehementius latrat quam mordet

• Pies,  który się boi,  gwałtowniej ujada niż gryzie
• Kurcjusz Rufus (I wiek n.e.) – polityk i pisarz rzymski
• źródło: Kurcjusz Rufus, Historiae Alexandri Magni Macedonis 7, 4, 16

Carpe diem

• Chwytaj dzień
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Ody, I, 11, 8

Carpe diem quam minimum credula postero

• Chwytaj dzień (korzystaj z chwili),  jak najmniej ufając przyszłości
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Ody, I, 11, 8

Carta non erubescit

• Papier się nie rumieni
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• opis: papier jest cierpliwy
• źródło: Cyceron, Epistulae ad familiares, 5, 12, 1

Carthaginem delendam esse censeo

• Sądzę, że Kartaginę należy zniszczyć

Carum est, quod rarum est

• Cenne jest to, co rzadkie
• opis: sentencja łacińska

Cave me domine ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo

• Strzeż mnie panie przed przyjaciółmi, z nieprzyjaciółmi sam dam sobie radę

Caveant consules ne quid detrimenti res publica capiat

• Niech konsulowie strzegą,  żeby państwo nie doznało jakiegoś uszczerbku
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, In Catilinam 1, 4

Cedant arma togae

• Niech oręż ustąpi przed togą
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, O powinnościach

Cernuntur in agendo virtutes

• W działaniu rozpoznajemy cnoty

Certum est, quia impossibile est

• Jest pewne,  ponieważ jest niemożliwe
• Tertulian (ok.155 – 240 n.e.) – teolog rzymski, gorliwy wyznawca chrześcijaństwa
• źródło: Tertulian, De Carne Christi, 5

Ceterum censeo Karthaginem esse delendam

• A poza tym sądzę, że Kartaginę należy zniszczyć
• opis: słowa jakie wygłaszał Katon Starszy pod koniec swoich mów w Senacie. Miały one na celu zachęcanie Rzymian do ostatecznego zniszczenia Kartaginy
• źródło: Plutarch z Cheronei, Katon Straszy

Cibi condimentum est fames

• Głód jest przyprawą dla każdego posiłku
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De finibus bonorum et malorum, 2.90.10

Cinis et manes et fabula fies

• Popiołem i cieniem,  i wspomnieniem się staniesz
• Persjusz (34 – 62 n.e.) – poeta i satyryk rzymski
• źródło: Persjusz,  Satyry V, 151

Civium concordia murus urbium

• Zgoda obywateli murem miast
• opis: sentencja łacińska, której różne formy możemy znaleźć w dziełach Tytusa Liwiusza czy Salustiusza

Clara non sunt interpretanda

• Nie dokonuje się wykładni tego, co jasne
• opis: paremia prawnicza

Clara pacta claros faciunt amicos

• Jasne układy tworzą wiernych przyjaciół
• opis: sentencja łacińska

Clavus clavo pellitur

• Gwóźdź wybija się gwoździem
• opis: sentencja łacińska

Cogitationis poenam nemo patitur

• Nikt nie ponosi odpowiedzialności za swoje myśli
• opis: sentencja łacińska

Cogitationum poenam nemo luit

• Nikt nie poniósł kary za myślenie
• opis: sentencja łacińska

Cognosce te ipsum

• Poznaj samego siebie
• opis: maksyma wyryta po grecku na frontonie świątyni Apollina w Delfach, głoszona potem przez filozofa Sokratesa; tutaj zapisana w łacinie
• źródło: Pauzaniasz, Wędrówki po Helladzie, 10.24

Comedamus et bibamus cras enim moriemur

• Jedzmy i pijmy,  wszak jutro pomrzemy
• opis: sentencja łacińska

Concordia civium murus urbium

• Zgoda mieszkańców murem miasta
• opis: sentencja łacińska

Concordia domi, foris pax

• Zgoda w domu,  pokój na zewnątrz

Concordia parvae res crescunt, dicordia maximae dilabuntur

• W zgodzie małe rzeczy wyrastają, w niezgodzie największe rzeczy rozpadają się
• Salustiusz (86-35 p.n.e.) – historiograf i pisarz rzymski
• źródło: Salustiusz, Bellum Iugurthinum, 10, 6

Confessio est regina probationum

• Przyznanie się jest królową dowodów
• opis: paremia prawnicza

Coniugium sine prole est quasi dies sine sole

• Małżeństwo bez dzieci jest jak dzień bez Słońca
• opis: sentencja łacińska

Conquiescat in pace

• Niech odpoczywa w pokoju
• opis: zwrot łaciński

Conscientia mille testes est

• Sumienie jest tysiącem świadków

Consensus facit legem

• Zgoda tworzy prawo
• opis: paremia prawnicza

Consuetudinis vis magna est

• Wielka jest siła przyzwyczajenia
• opis: sentencja łacińska

Consuetudo altera natura est

• Przyzwyczajenie jest drugą naturą
• opis: sentencja łacińska

Consuetudo est altera natura

• Przyzwyczajenie jest drugą naturą
• opis: sentencja łacińska

Consuetudo est optima legum interpres

• Zwyczaj jest najlepszą wykładnią praw

Contra facta non valent argumenta

• Wobec faktów argumenty muszą ustąpić
• opis: paremia prawnicza

Contra spem spero

• Mam nadzieję wbrew nadziei

Contra vim mortis non est medicamen in hortis

• Przeciwko sile śmierci nie ma lekarstwa w ogrodach
• opis: sentencja łacińska

Contra vim non valet ius

• Prawo jest bezsilne wobec przemocy
• opis: paremia prawnicza

Conveniens homini est hominem servare voluptas

• Godną człowieka rozkoszą jest baczyć na drugiego człowieka
• opis: sentencja łacińska

Cornix cornici numquam confodit ocellum

• Kruk krukowi oka nie wykole
• opis: sentencja łacińska

Crede, quod habes, et habes

• Wierz, że masz, a będziesz miał
• opis: sentencja łacińska

Credo, quia absurdum

• Wierzę, bo to jest niedorzeczność
• Tertulian (ok.155 – 240 n.e.) – teolog rzymski, gorliwy wyznawca chrześcijaństwa
• źródło: Tertulian, De Carne Christi

Crescit sub pondere virtus

• Prześladowana cnota wzrasta
• opis: sentencja łacińska

Crescunt anni, decrescunt vires

• Przybywa lat, ubywa sił
• opis: sentencja łacińska

Cucullus non facit monachum

• Kaptur nie czyni mnicha

Cui bono?

• Na czyją korzyść?

Cuiusvis hominis est errare: nullius nisi insipientis, in errore perseverare

• Każdy człowiek może zbłądzić, [a] uparcie trwać przy błędzie tylko głupi
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, XII Filipika, II

Culpam poena premit comes

• Winie depcze po piętach kara
• opis: sentencja łacińska

Cultus addit hominibus auctoritatem

• Kultura dodaje ludziom powagi
• Kwintylian (35 – 95 n.e.) – sławny retor i pedagog w dziedzinie teorii w
• źródło: Kwintylian, De Institutione Oratoria, Libri Duodecim, 8

Cultus domesticus

• Troska o dom
• opis: sentencja łacińska

Cum debita reverentia

• Z należnym poważaniem
• opis: sentencja łacińska

Cum grano salis

• Z odrobiną sceptycyzmu (dosł. z ziarnem soli)
• opis: cytat sparafrazowany z Historii naturalnej Pliniusza Starszego

Cum plenus venter, numquam studet ille libenter

• Pełny brzuch nie uczy się chętnie
• opis: sentencja łacińska

Cum recte vivis, ne cures verba malorum

• Skoro uczciwie żyjesz,  nie dbaj o słowa złych ludzi
• Katon Młodszy (95 – 46 p.n.e.) – rzymski polityk i filozof-stoik, żyjący w zgodzie z prawością i uczciwością

Cum tacent, clamant.

• Milcząc, krzyczą
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• opis: w znaczeniu milczenie jest wymowniejsze od mowy
• źródło: Cyceron, Przeciw Katylinie

Cuneus cuneum trudit

• Klin wybija się klinem
• opis: sentencja łacińska

Cupida sum vocem tuam audienti

• Jestem żądna słuchania twego głosu
• opis: sentencja łacińska

Cura fugit multo diluiturque mero

• Troska znika i rozpuszcza się w obfitym winie
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz, Ars amatoria, I.239

Da dextra misero

• Podaj prawicę nieszczęsnemu

Da locum melioribus

• Ustąp miejsca lepszym
• Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Terencjusz, Phormio, 238

Da mihi aliquid potum

• Daj mi coś do picia

Da mihi factum, dabo tibi ius

• Udowodnij fakt, a ja ci wskażę prawo
• opis: paremia prawnicza

Dabit deus his quoquo finem, [malis]

• Bóg i tym (nieszczęściom) położy kres

Damnant, quod non intellegunt

• Nienawidzą, ponieważ nie rozumieją
• Kwintylian (35 – 95 n.e.) – sławny retor i pedagog w dziedzinie teorii w
• źródło: Kwintylian, De Institutione Oratoria, X, 1, 26

Dare est docere reddere

• Dawać znaczy uczyć odwzajemniania
• opis: sentencja łacińska

Dat bene, dat multum, qui dat com munere vultum

• Daje dobrze, daje wiele, kto daje z podarkiem uśmiech
• opis: sentencja łacińska

Dat quae quisque potest

• Każdy daje, co może
• opis: sentencja łacińska

Dat veniam corvis, vexat censura columbas

• Cenzura wybacza krukom, a gnębi gołębie
• Juwenalis (60–130 n.e.) – rzymski poeta satyryczny
• źródło: Juwenalis, Satyry, lI, 63

Data merces est erroris mei magna

• Wysoka była cena mojego błędu
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Pro Caelio

Data occasione

• Przy nadarzającej się sposobności
• opis: sentencja łacińska

De actu et visu

• Z doświadczenia i obserwacji
• opis: sentencja łacińska

De auditu

• Na podstawie zasłyszanego
• opis: paremia prawnicza

De fumo in flammam

• Z dymu w ogień
• opis: w znaczeniu: „Z deszczu pod rynnę”

De gustibus non est disputandum

• O gusta nie należy się spierać
• opis: sentencja łacińska

De gustibus non est disputandum

• Gust nie podlega dyskusji
• opis: sentencja łacińska

De mortuis nihil nisi bene

• O zmarłych nic (nie trzeba mówić), chyba że dobrze
• opis: pierwsze użycie w dziele Diogenesa Laertiosa,  Żywoty i poglądy słynnych filozofów, I 70

De mortuis aut bene aut nihil

• O zmarłych (mówić) dobrze albo wcale
• opis: sentencja łacińska

De suis homines laudibus libenter praedicant

• O swojej chwale ludzie chętnie głoszą
• Gajusz Juliusz Cezar (100 – 44 p.n.e.) – polityk, wódz, dyktator i pisarz
• źródło: Juliusz Cezar, O wojnie domowej, II 39

De te fabula narratur

• O tobie mówi bajka
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy,  Satyry

Desipere est juris gentium

• Prawem ludzi jest głupota
• opis: sentencja łacińska

Deum sequere

• Idź za wezwaniem boga

Deus et natura nihil faciunt frustra

• Bóg i natura niczego nie robi na próżno.

Dicere non est facere

• Mówić nie znaczy działać; mówienie nie jest działaniem
• opis: paremia prawnicza

Dictum sapienti sat (est)

• Mądrej głowie dość dwie słowie
• opis: sentencja łacińska

Diem perdidi

• Straciłem dzień (bo nie zrobiłem nic dobrego)

Dies diem docet

• Dzień uczy dzień
• opis: sentencja łacińska

Dies interpellat pro homine

• Dzień pozywa za człowieka
• opis: paremia prawnicza

Dies non interpellat pro homine

• Dzień nie pozywa za człowieka
• opis: paremia prawnicza sugerująca, że sam upływ dnia (dokładniej terminu) bez wezwania dłużnika nie powoduje powstania zwłoki dłużnika

Difficile est satiram non scribere

• Trudno nie pisać satyry
• Juwenalis (60–130 n.e.) – rzymski poeta satyryczny
• źródło: Juwenalis, Satyry,  1.50

Difficilis in otio quies

• Bezczynność nie daje odpoczynku
• opis: sentencja łacińska

Diligere ex toto corde, et in tota anima

• Miłować z całego serca i z całej duszy
• opis: sentencja łacińska

Dimidium facti, qui bene coepit, habet, sapere aude, incipe

• Połowę pracy ma za sobą, kto dobrze zaczął, miej odwagę być mądrym, zacznij
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• opis: rady udzielone w liście przyjacielowi Maximusowi Lolliusowi
• źródło: Horacy, Epistulae 1, 2

Dis aliter visum

• Inna jest wola bogów
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Eneida, II, 428

Disce, sed a doctis, indoctos ipse doceto

• Ucz się, lecz u uczonych, nieuczonych sam nauczaj
• źródło: Dionizos Kato, Catonis Disticha, IV, 23

Discenda est virtus

• Cnoty należy się uczyć
• opis: za Sokratesem
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Ad Lucilium Epistulae Morales

Discipulus est prioris posterior dies

• Ostatni dzień jest uczniem pierwszego
• Publiliusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae, 14

Displicuit nasus tuus

• Twój nos się nie spodobał
• opis: dosłownie stałeś się ofiarą kaprysu
• źródło: Juwenalis, Satyry

Divide et impera!

• Dziel i rządź!
• opis: antyczna zasada rządzenia, zakładająca tworzenie podziałów i występowanie jako rozjemca

Divina natura dedit agros, ars humana aedificavit urbes

• Boska przyroda dała pola,  ludzka sztuka zbudowała miasta
• Marek Terencjusz Warron (116-27 p.n.e.) – uczony i pisarz rzymski
• źródło: Marek Terencjusz Warron, De re rustica

Divitiae non sunt bonum

• Bogactwo nie jest dobrem
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, 22

Dixisse me aliquando poenituit, tacuisse numquam

• Bywało niekiedy, że żałowałem tego, co powiedziałem, nigdy jednak tego, że milczałem
• opis: sentencja łacińska

Do, ut des

• Daję, abyś (i ty mi) dał
• opis: sentencja łacińska

Docendo discimus

• Nauczając,  uczymy się
• opis: sentencja łacińska

Dolorem sedare opus divinum est

• Uśmierzać ból jest dziełem boskim
• opis: sentencja łacińska

Dominus vitae necisque

• Pan życia i śmierci

Donec eris sospes, multos numerabis amicos, tempora si fuernit nubilia solus eris

• Dopóki będziesz szczęśliwy wielu przyjaciół wokół siebie zliczysz, Jeśli czasy będą chmurne, zostaniesz sam
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz,  Tristia, I, 9, 5–6

Duae res homines ad maleficium impellunt: luxuria et avaritia

• Dwie rzeczy ludzi ku złu wiodą: zbytek i chciwość
• opis: sentencja łacińska

Duas aures habemus et os unum, ut plura audiamus quam loquamur

• Mamy dwoje uszu i jedne usta,  abyśmy więcej słuchali niż mówili
• opis: sentencja łacińska

Ducunt volentem fata, nolentem trahunt

• Powolnego prowadzą losy,  opornego siłą ciągną
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Epistole a Lucilio, 107, 11, 5

Dulce et decorum est pro patria mori

• Słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę

Dum docemus, discimus

• Dopóki nauczamy, uczymy się sami

Dum inter homines sumus, colamus humanitatem

• Póki jesteśmy wśród ludzi, bądźmy ludzcy
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, De Ira, 3.43

Dum spiro, spero

• Dopóki oddycham mam nadzieję

Dum trahimus, dum inter homines sumus, colamus humanitatem

• Dopóki oddychamy,  dopóki jesteśmy wśród ludzi,  postępujmy po ludzku
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, De ira, 3.43.5

Dum vivimus, vivamum!

• Podczas gdy żyjemy, żyjmy!

Dum vivimus, vivamus

• Dopóki żyjemy,  używajmy życia

Duo cum faciunt idem, non est idem

• Gdy dwóch robi to samo,  to nie jest to samo
• opis: sentencja łacińska

Duobus litigantibus tertius gaudet

• Gdzie dwóch się kłóci, trzeci się cieszy

Dura lex, sed lex

• Twarde prawo,  ale prawo
• opis: paremia prawnicza

Dura necessitas

• Twarda konieczność

E fructu arbor cognoscitur

• Drzewo może być rozpoznane po owocach
• opis: sentencja łacińska

Ea natura multitudinis est: aut seruit humiliter aut superbe dominatur; libertatem, quae media est, nec struere modice nec habere sciunt

• Oto natura pospólstwa: albo służalczo się płaszczy, albo bezczelnie się panoszy; wolności, która jest pomiędzy tymi dwiema skrajnościami, ani cierpliwie budować, ani utrzymać nie umie.
• Tytus Liwiusz (59 p.n.e. – 17 n.e.) – historyk
• źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od ząłożenia Miasta, XXIV, 25, 8

Ego pro domo mea oro

• Mówię w obronie mojego domu
• opis: sentencja łacińska

Est mihi cura futura

• Gnębi mnie troska o przyszłość
• opis: sentencja łacińska

Etiam sanato vulnere cicatrix manet

• Blizna pozostaje także po wyleczonych ranach
• opis: sentencja łacińska

Exceptio confirmat regulam

• Wyjątek potwierdza regułę
• opis: sentencja łacińska

Ea condicione

• Pod tym warunkiem

Ea est natura hominum

• Taka jest natura ludzka

Ebrietas est metropolis omnium vitiorum

• Pijaństwo jest siedzibą wszystkich wad
• opis: sentencja łacińska

Ebrietas est voluntaria insania

• Pijaństwo jest dobrowolnym szaleństwem
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Epistolae Ad Lucilium, LXXXIII

E cantu cognoscitur avis

• Każdy ptak po swojemu śpiewa
• opis: sentencja łacińska

Ecce agnus Dei, qui tollit peccata mundi

• Oto baranek boży, który gładzi grzechy świata

Ecce homo!

• Oto człowiek!

Ecce tibi lupus in sermone

• O wilku mowa
• Plaut (ok. 250–184 p.n.e.) – komediopisarz rzymski
• źródło: Plaut, Stichus, IV. i. 71

Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus

• Jemy, aby żyć, a nie żyjemy po to, aby jeść
• opis: sparafrazowane słowa Sokratesa
• źródło: Plutarch, Moralia

Effugiunt structos nomen honorque rogos

• Imię i godność unikną stosu
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz, Epistulae ex Ponto, 3.2.32

Ego mitto vos sicut oves in medio luporum

• Ja was posyłam jako owce między wilki

Ego nihil timeo, quia hihil habeo nihil

• Nic nie mam, więc niczego się nie boję
• opis: sentencja łacińska

Epistula (enim) non erubescit

• (Ponieważ) list się nie rumieni
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron,  Listy, 5, 12

Equus, ut sit exiguum caput et siccum prope pelle ossibus adhaerente, aures breves et argutae, oculi magni, nares patulae, erecta cervix, coma densa et cauda, ungularum soliditate fixa rotunditas

• Koń, aby łeb miał krótki i smukły, skórę niemalże do kości przylegającą, uszy krótkie i spiczaste, oczy niewielkie, chrapy szerokie, wysoki kłąb, grzywę gęstą i ogon, okrągłe i wysklepione kopyta.
• Izydor z Sewilli (ok. 560 – 636 n.e.) – święty Kościoła katolickiego
• opis: o idealnym rumaku.
• źródło: Izydor z Sewilli, Etymologia

Errare humanum est

• Błądzić jest rzeczą ludzką
• Seneka Starszy (ok. 55 p.n.e. – ok. 44 n.e.) – retoryk rzymski
• źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales VI,57

Est modus in rebus, sunt certi denique fines, quos ultra citraque nequit consistere rectum

• Jest miara we wszystkim i określone granice, przed którymi i za którymi nie może ostać słuszność
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy,  Satire I, 1, 106-107

Est vetus atque probus centum qui perficit annos

• Klasyk to ten, kto ukończy sto lat
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• opis: dzieło literackie nabywa wartości, jeśli jest szanowane przez kolejne pokolenia
• źródło: Horacy, Listy II, 1, 39

Et in sole maculae

• I na słońcu są plamy
• opis: sentencja łacińska

Etiam latrones suis legibus parent

• Także rozbójnicy są posłuszni swoim prawom
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

Ex cathedra

• Z katedry

Ex malis eligere minima oportet

• Trzeba wybierać mniejsze zło
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De officiis 3, 1, 3

Ex nihilo nihil

• Z niczego nic [nie powstaje]

Ex oriente lux

• Ze wschodu przychodzi światło

Ex oriente lux, ex occidente lex

• Światło [kultury] ze wschodu, prawa z zachodu

Exegi monumentum aere perennius

• Postawiłem pomnik trwalszy od spiżu
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Pieśń III, 30

Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor

• A kiedyś niech powstanie mściciel z naszych kości
• opis: przekleństwo Dydony na stosie rzucone na Eneasza
• źródło: Wergiliusz, Eneida, IV, 625

Experto credite

• Wierzcie doświadczonemu
• opis: sentencja łacińska

Extra Ecclesiam nulla salus

• Poza Kościołem nie ma zbawienia
• opis: sentencja łacińska

Extremis malis extrema remedia

• Na krańcowe zło krańcowe środki
• opis: sentencja łacińska

Faber est quisque suae fortunae

• Każdy jest kowalem własnego losu
• Appiusz Klaudiusz (ok. 340 – 273 p.n.e.) – rzymski polityk i mąż stanu

Fabula docet

• Bajka uczy
• opis: sentencja łacińska

Fabulis non expletur venter

• Bajkami żołądka nie napełnisz
• opis: sentencja łacińska

Fac et excusa

• Najpierw zrób, potem usprawiedliwiaj się
• opis: sentencja łacińska

Fac et spera

• Działaj i miej nadzieję
• opis: sentencja łacińska

Fac fideli sis fidelis

• Bądź wierny temu, kto wierny tobie
• opis: sentencja łacińska

Fac te ipse felicem

• Uczyń sam siebie szczęśliwym
• opis: sentencja łacińska

Facil(e) omnes, cum valemus, recta consili(a) aegrotis damus

• My wszyscy, kiedy jesteśmy zdrowi, łatwo dajemy dobre rady chorym
• Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Terencjusz, Andria, 309

Facile dictu, difficile factu

• Łatwo powiedzieć, trudno zrobić
• opis: sentencja łacińska

Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus

• Kiedy jesteśmy zdrowi,  łatwo nam przychodzi dawać chorym dobre rady
• opis: sentencja łacińska

Facile remedium est ubertatis

• Z nadmiarem łatwo sobie poradzić
• opis: sentencja łacińska

Facilius est consolari afflictum, quam sustinere

• Człowieka nieszczęśliwego łatwiej jest pocieszać niż mu pomóc
• opis: sentencja łacińska

Facta est grando et ignis

• Powstał grad i ogień
• opis: sentencja łacińska

Facta loquuntur

• Fakty krzyczą
• opis: inaczej fakty mówią same za siebie

Facta notoria

• Ogólnie znane fakty
• opis: sentencja łacińska

Facta sunt verbis difficiliora

• Czyny są trudniejsze niż słowa
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Ad Quintum fratrem 1, 4, 5

Factum est

• Stało się

Faecem bibat, qui vinum bibit

• Kto pije wino, niech wypije osad
• opis: sentencja łacińska

Faex civitias (Faex populi)

• Męty państwowe (męty społeczne)

Fallaces enim sunt rerum species, quibus credidimus

• Zdradliwe są bowiem pozory (wyobrażenia) rzeczy, w które uwierzyliśmy (które uznaliśmy za prawdziwe)
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, O Pożytkach, IV.34

Fallaces sunt rerum species

• Zdradliwe są pozory (wyobrażenia) rzeczy
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, O Pożytkach, IV 34

Fallite fallentes

• Okłamujcie kłamiących
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz, Sztuka kochania,  1.645

Fama crescit eundo

• Plotka rośnie rozchodząc się
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• Wergiliusz, Eneida

Fama nihil est celerius

• Nic nie jest szybsze od plotki
• opis: sentencja łacińska

Fames artium magistra

• Niedostatek jest nauczycielem rzemiosła
• opis: sentencja łacińska

Fames est optimus coquus

• Głód jest najlepszym kucharzem
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Czesław Jędraszko,  Łacina na co dzień, Warszawa 1988

Fas est et ab hoste doceri

• Warto się uczyć i od wroga
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz, Metamorfozy, 4.428

Fascinatio nugacitatis

• Urok błahości
• opis: sentencja łacińska

Fata viam invenient

• Przeznaczenie znajdzie drogę
• opis: sentencja łacińska

Favete linguis!

• Milczcie w skupieniu!
• źródło: Cyceron, De divinatione (2, 83), Horacy, Carmina (3, 1, 2); Owidiusz,  Fasti (2, 654), Seneka Młodszy, De vita beata (26, 7), Pliniusz Starszy,  Naturalis historia (28, 3)
• opis: słowa używane wobec tłumu przez kapłana na czas trwania ceremonii

Feci, quod potui, faciant meliora potentes

• Zrobiłem,  co mogłem,  kto potrafi,  niech zrobi lepiej
• opis: parafraza słów wypowiadanych przez konsulów rzymskich przy przekazywaniu urzędu następcy

Felix ille tamen corvo quoque rarior albo

• Szczęśliwy ów, a także rzadszy od białego kruka
• Juwenalis (60–130 n.e.) – rzymski poeta satyryczny
• źródło: Juwenalis, Satyry, VII 202

Felix, qui potuit rerum cognoscere causas

• Szczęśliwy,  kto zdołał poznać przyczyny wszechrzeczy
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Georgiki

Fervet olla, vivit amicitia

• Garnek kipi, przyjaźń kwitnie
• opis: sentencja łacińska

Festina lente!

• Spiesz się powoli!
• Oktawian August (63 p.n.e. – 14 n.e.) – pierwszy cesarz rzymski
• opis: miał tak zwracać się Oktawian do wodzów, którzy podejmowali szybkie decyzje bez większej rozwagi. W jego odczuciu bowiem wódz dobry jest mądry a nie odważny
• źródło: Swetoniusz, Oktawian August, 25

Fiat ius, et pereat mundus

• Prawu musi się stać zadość,  choćby świat miał zginąć
• opis: sentencja łacińska

Fiat iustitia pereat mundus

• Niech stanie się sprawiedliwość, choćby miał zginąć świat
• opis: sentencja łacińska

Fiat iustitia, et pereat mundus

• Sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby świat miał zginąć
• opis: sentencja łacińska

Fiat iustitia, ruat caelum

• Sprawiedliwości musi się stać zadość,  choćby niebo miało runąć
• opis: sentencja łacińska

Fide, sed cui, vide

• Ufaj,  ale bacz,  komu ufasz
• opis: sentencja łacińska

Fides punica

• Wierność punicka
• opis: niedotrzymywanie zobowiązań. Stereotyp jaki narodził się wśród rzymskich elit na temat Kartagińczyków (Punijczyków) po ciągu wojen punickich. W ten sposób Rzymianie chcieli umocnić swój wizerunek moralnego i honorowego narodu, w przeciwieństwie do Kartagińczyków, których uważano za prowodyrów konfliktów. Co ciekawe, tego typu stereotyp powstał także wobec Greków (Graeca fides).

Fido tibi, sed non credo

• Ufam ci,  ale nie wierzę
• opis: sentencja łacińska

Finis coronat opus

• Koniec wieńczy dzieło
• opis: słowa przypisywane Owidiuszowi

Fortes fortuna adiuvat

• Fortuna sprzyja silnym
• Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Terencjusz, Phormio, 203

Fortis cadere, cedere non potest

• Mężny może paść, ale nie ustąpi
• opis: sentencja łacińska

Fortis fortuna adiuvat

• Śmiałym szczęście sprzyja
• Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Terencjusz, Phormio, 203

Fortuna caeca est

• Los jest ślepy
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De amicitia 15.54

Fortuna ipsa, quae dicitur caeca

• Mówi się, że los jest ślepy
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Filipika XIII, 10. 5
• opis: mowa przeciwko Markowi Antoniuszowi

Fortes fortuna adiuvat

• Fortuna sprzyja silnym
• Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Terencjusz, Phormio, 203

Fraus latet in generalibus

• W ogólnikach czai się oszustwo

Fungus una nocte nascitur

• Grzyb wyrasta w ciągu jednej nocy, zło rośnie szybko
• opis: sentencja łacińska

Galeatum sero dueli paenitet

• Uzbrojonemu nie czas narzekać na wojnę
• opis: sentencja łacińska

Galilaee vicisti!

• Galilejczyku, zwyciężyłeś!

Gallina scripsit

• Kura nagryzmoliła
• Plaut (ok. 250–184 p.n.e.) – komediopisarz rzymski
• źródło: Plaut, Pseudolus, 30

Gallus in suo sterquilinio plurimum potest

• Kogut tylko na swoim gnojowisku dużo może
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Gaudent praenomine molles auriculae

• Jego delikatne uszy radują się imieniem (tytułem)
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Satyry

Gaudet tentamine virtus

• Cnota raduje się, gdy jest wystawiona na próbę
• opis: sentencja łacińska

Gaudi maeror comes

• Towarzyszka radości – smutek
• opis: sentencja łacińska

Gaudium magnum nuntio vobis

• Obwieszczam wam wielką nowinę

Gemma gemmarum

• Klejnot nad klejnotami

Genius loci

• Geniusz miejsca

Gladiator in arena consilium capit

• Gladiator decyduje dopiero na arenie
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• opis: inna wersja brzmi Gladiator in arena consilium capit
• źródło: Seneka Młodszy, Epistulae Morales, 22

Gloria victis

• Chwała zwyciężonym

Gloria virtuti resonat

• Sława jest echem cnoty
• opis: sentencja łacińska

Gradiam

• Krok po kroku

Graecum est, non legitur

• To po grecku, nie można przeczytać
• opis: użwane w celu ośmieszenia czyjejś niewiedzy

Grande mortalis aevi spatium

• Wielka część ludzkiego życia
• Tacyt (55 – 120 n.e.) – historyk
• źródło: Tacyt, De vita et moribus Iulii Agricolae, III

Granum salis

• Szczypta soli

Grata novitas [est]

• Miła [jest] nowość

Gratia gratiam parit

• Uprzejmość rodzi uprzejmość
• opis: sentencja łacińska

Gratia vobis et pax

• Łaska wam i pokój

Graves amicitiae principum

• Złowieszcza przyjaźń książąt

Graviora manent

• Najgorsze dopiero nadejdzie

Gravissimum est imperium consuetudinis

• Najpotężniejsza jest władza przyzwyczajenia
• Publiliusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski

Gutta cavat lapidem

• Kropla drąży skałę
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz, Epistulae ex Ponto IV, 10, 5–6

Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo

• Kropla drąży skałę nie siłą, lecz często padając
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz, Epistulae ex Ponto IV, 10, 5–6

Habent sua fata libelli

• I książki mają swoje losy
• Terentianus (III wiek n.e.) – rzymski pisarz i gramatyk
• źródło: Terentianus, De litteris, De syllabis, De Metris, 1286

Habita fides ipsam plerumque fidem obligat

• Okazane zaufanie zobowiązuje zwykle do wzajemnej ufności
• Tytus Liwiusz (59 p.n.e. – 17 n.e.) – historyk
• źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia Miasta, XXII 22

Tecum habita: noris quam sit tibi curta supellex

• Wniknij w siebie: zrozum jak marnie jesteś stworzony
• Persjusz (34 – 62 n.e.) – poeta i satyryk rzymski
• źródło: Persjusz, Satyry, 23

Hac urget lupus hac canis

• Z jednej strony grozi wilk, a z drugiej pies
• opis: inaczej „między młotem a kowadłem”
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Flacci Opera, 63-64

Haec est fides

• Oto wierność

Haec habui dicere

• To właśnie chciałem powiedzieć

Haec hactenus!

• Wystarczy już o tym!

Haec lex valet in omnes

• To prawo dotyczy wszystkich
• opis: paremia prawnicza

Haec res tibi cordi sit!

• Miej tę sprawę na sercu!
• opis: sentencja łacińska

Haec Sibyllae foliis obscuriora

• To mniej zrozumiałe od wyroczni Sybilli
• opis: sentencja łacińska

Hanc personam induisti, agenda est

• Podjąłeś się tej roli: musi być odegrana
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• opis: Seneka nawiązuje tutaj do nałożenia na siebie dyscypliny i nie korzystania z korzyści materialnych
• źródło: Seneka Młodszy, De Beneficiis, 2.17.2

Hannibal ad portas!

• Hannibal u bram!
• Tytus Liwiusz (59 p.n.e. – 17 n.e.) – historyk
• źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta,  XXIII 16

Haud equidem tali me dignor honore

• Co do mnie, nie czuję się godna takiego zaszczytu
• opis: bogini Wenus do Eneasza
• źródło: Wergiliusz, Eneida,  I 335-371

Haud ignota loquor

• Nie mówię rzeczy nieznanych
• źródło: Wirgiliusz, Eneida, 2.91

Hic Rhodos, hic salta!

• Tu Rodos, tu skacz!
• Ezop (VI wiek p.n.e.) – grecki bajkopisarz
• opis: dosłownie, pokaż co umiesz, zaryzykuj!
• źródło: Ezop, Samochwał

Hic sunt leones

• Tu są lwy
• opis: sentencja łacińska służąca do oznaczania obszarów nieznanych

Historia est Magistra Vitae

• Historia nauczycielką życia
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De Oratore, II, 36

Historia vitae magistra (est)

• Historia nauczycielką życia
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De Oratore, II, 36

Hoc erit post me, quod ante me fuit

• To samo będzie po mnie, co przede mną było
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Epistulae Morales ad Lucilium, LIV

Hodie mihi, cras tibi

• Dziś mi, jutro tobie

Homini mendaci, etiamsi vera dicit, nemo credit

• Nikt nie wierzy kłamcy,  choćby mówił prawdę
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

Hominis est errare, insipientis in errore perseverare

• Rzeczą ludzką jest błądzić,  rzeczą głupców jest trwać w błędzie
• opis: sentencja łacińska

Hominis est propria veri inquisitio atque investigatio

• Jest właściwe człowiekowi szukanie i badanie prawdy
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De officiis, I 13

Hominum causa omne ius constitutum sit

• Wszelkie prawo winno być stanowione dla ludzi
• opis: paremia prawnicza

Homo doctus in se semper divitias habet

• Człowiek wykształcony bogactwo ma zawsze ze sobą
• Fedrus (ok. 15 p.n.e. – 50 n.e.) – poeta rzymski
• źródło: Fedrus, Bajka, VI, bajka 22, wiersz 1

Homo est animal sociale

• Człowiek jest zwierzęciem towarzyskim
• opis: ponoć tych słów miał użyć Arystoteles

Homo homini consulere debet

• Człowiek człowiekowi powinien pomagać
• opis: sentencja łacińska

Homo homini deus est

• Człowiek człowiekowi bogiem

Homo homini lupus est

• Człowiek człowiekowi wilkiem

Homo improbus beatus non est

• Człowiek nieuczciwy nie jest szczęśliwy
• opis: sentencja łacińska

Homo res sacra homini

• Człowiek dla człowieka świętością
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, XCV, 33

Homo sum, humani nihil a me alienum puto

• Człowiekiem jestem i nic,  co ludzkie,  nie jest mi obce
• Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski
• opis: użyte z ironią, stało się w czasie renesansu niezwykle popularnym hasłem
• źródło: Terencjusz,  Heautontimorumenos, 1, 1, 25

Homo sum, humani nihil alienum a me esse puto

• Człowiekiem jestem i sądzę,  że nic,  co ludzkie,  nie jest mi obce

Homo sum, humani nil a me alienum puto

• Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce
• Terencjusz (ok. 195-159 p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Terencjusz, Heauton timorumenos

Homo totiens moritur, quotiens amittit suos

• Człowiek tyle razy umiera,  ile razy traci swych bliskich
• Publiliusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae, H 13

Honesta fama melior pecunia

• Dobra opinia lepsza niż pieniądze
• Publiliusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae, 108

Honesta res est laeta paupertas

• Szacowna to rzecz pogodne ubóstwo
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• opis: Seneka Młodszy, cytując Epikura
• źródło: Seneka Młodszy, Listy, 2, 6

Honores mutant mores

• Zaszczyty zmieniają obyczaje
• opis: sentencja łacińska

Honores saepe mutant mores, raro in meliores

• Zaszczyty często zmieniają obyczaje,  rzadko na lepsze
• opis: sentencja łacińska

Honos habet onus

• Zaszczyt pociąga za sobą obowiązki
• Marek Terencjusz Warron (116-27 p.n.e.) – uczony i pisarz rzymski
• źródło: Warron, De lingua Latina 5, 73

Horribile dictu

• Strach powiedzieć

Horror vacui

• Natura nie znosi próżni
• Arystoteles (384-322 p.n.e.) – filozof grecki

Hortus siccus

• Zbiór zasuszonych roślin

Hospes hospiti sacer

• Gość to świętość dla gospodarza
• opis: sentencja łacińska

Hospes, hostis

• Każdy obcy to wróg
• opis: sentencja łacińska

Hosti pectus, cor amico

• Pierś dla wroga,  serce dla przyjaciela
• opis: sentencja łacińska

Humana non sunt turpia

• Co ludzkie,  nie hańbi

Iactantius maerent, qui minus dolent

• Wyrażają swój ból bardziej okazale ci, którzy mniej cierpią
• opis: sentencja łacińska

Iam fama nimium fecit

• Plotka już uczyniła zbyt wiele [jeszcze dodała ponadto]
• opis: sentencja łacińska

Iam lucis orto sidere…

• Gdy już zajaśniała…

Id est luce clarius

• To jest jaśniejsze od światła
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Tusculanae Disputationes, I

Idem velle atque idem nolle, ea demum firma amicitia est

• W końcu mocna przyjaźń polega na tym,  żeby chcieć tego samego oraz tego samego nie chcieć
• opis: słowa Lucjusza Sergiusza Katyliny zachęcającego swoich stronników do zamachu stanu.
• źródło: Salustiusz, De coniuratione Catilinae, XX 4

Ignava ratio

• Gnuśne rozumowanie

Ignavia corpus hebetat, labor firmat

• Nieróbstwo osłabia ciało, a praca je krzepi
• opis: sentencja łacińska

Ignavis semper feriae

• Leniwym zawsze dni wolne
• opis: sentencja łacińska

Ignis non exstinguitur igne

• Ognia nie gasi się ogniem
• opis: sentencja łacińska

Ignis sanat

• Ogień leczy

Ignis, mare, mulier – tria mala

• Ogień,  morze,  kobieta – trzy nieszczęścia
• Menander (342 p.n.e.–291 p.n.e.) – starożytny poeta grecki
• źródło: Menader, Sententiae, 323

Ignoramus et ignorabimus

• Nie wiemy i nie będziemy wiedzieć

Ignorantia iuris nocet

• Nieznajomość prawa szkodzi
• źródło: Digesta Iustiniani (D.22.6.9 pr.)

Ignorantia legis excusat neminem

• Nieznajomość prawa nikogo nie tłumaczy
• opis: rzymska maksyma prawnicza

Ignoti nulla cupido

• Nieznane nie nęci
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz,  Ars amatoria, III, 397

Imago animi vultus est

• Twarz jest obrazem duszy
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De Oratore

Impares nascimur, pares morimur

• Rodzimy się nierówni,  umieramy równi
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Imperare sibi maximum imperium est

• Rządzić sobą jest największą władzą
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Epistulae Morales, 113

Impossibilium nulla obligatio est

• Nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych
• opis: sentencja z prawa rzymskiego mówiąca jasno, że dobre prawo nie wymaga rzeczy niemożliwych

In Bellonae hortis nascuntur semina mortis

• W ogrodach Bellony (wojny) rodzą się nasiona śmierci
• opis: sentencja łacińska

In cauda venenum

• W ogonie kryje się jad
• opis: na końcu mowy umieszczone są zarzuty / złośliwości

In dubio pro reo

• Wątpliwości przemawiają za oskarżonym
• opis: paremia prawnicza

In flammam flammas, in mare fundis aquas

• W ogniu płomienie, do morza leją się wody
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz,  Nasonis opera omnia

In hoc signo vinces

• Pod tym znakiem zwyciężysz
• źródło: Laktancjusz, O śmierci prześladowców, 44
• opis: słowa, jakie miał usłyszeć Konstantyn I, przed bitwą przy Moście Mulwijskim w 312 roku n.e., z Maksencjuszem

In labore virtus et vita

• W pracy cnota i życie
• opis: sentencja łacińska

In magnis et voluisse sat est

• W rzeczach wielkich wystarczy chcieć
• Propercjusz (ok. 50 – ok. 15 p.n.e.) – poeta rzymski

In medio stat veritas

• Prawda leży pośrodku
• opis: sentencja łacińska

In nova fert animus mutatas dicere formas corpora

• Bierze chęć opiewać postacie zmienione w nowe ciała
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz, Metamorfozy I, 1–2a

In tranquillo quilibet gubernator

• W czasach spokojnych każdy może rządzić
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Listy, LXXXV

In vino veritas, in aqua sanitas

• W winie prawda, w wodzie zdrowie
• opis: autorstwo przypisuje się poecie greckiemu, Alkajosowi z Mityleny (VII-VI wiek p.n.e.). Cytat odnośni się do faktu, że wino (alkohol) powoduje u ludzi chęć mówienia prawdy, bycia szczerym.
• źródło: Erazm z Rotterdamu, Adagia, I.VII.17

In vita mors certa est

• W życiu śmierć jest pewna
• opis: sentencja łacińska

Infra dignitatem meam

• Poniżej mojej godności
• opis: sentencja łacińska

Inter arma silent leges

• W czasie wojny milczą prawa
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Pro Milone, IV 11

Inter arma silent Musae

• Wśród oręża milczą muzy
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Pro Milone

Inter malleum et incudem

• Między młotem a kowadłem
• opis: sentencja łacińska

Inter pedes puellarum est voluptas puerorum

• Przyjemność chłopców znajduje się między nogami dziewcząt
• opis: sentencja łacińska

Intus intus est Equus Troianus

• Wewnątrz wewnątrz jest Koń Trojański
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Pro P. Sulla Oratio, 78

Invidia gloriae umbra est

• Zazdrość jest cieniem sławy
• opis: sentencja łacińska

Invitum qui servat, idem facit occidenti

• Kto ocala kogoś wbrew jego woli,  to tak jakby go zabijał
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Ars Poetica, 467

Ipsa sua melior fama

• Lepszy od swojej reputacji
• opis: sentencja łacińska

Ira est saepe causa iniurae

• Gniew jest często przyczyną niesprawiedliwości
• opis: sentencja łacińska

Ira furor brevis est

• Gniew jest chwilowym szaleństwem
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy,  Listy

Ira sine viribus vana est

• Gniew nie poparty siłą jest próżny
• Tytus Liwiusz (59 p.n.e. – 17 n.e.) – historyk
• źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, XXXV

Is fecit, cui prodest

• Ten jest winien, komu to przynosi korzyść
• opis: paremia prawnicza

Ite, missa est

• Idźcie, ofiara spełniona

Iucundi peracti labores

• Miłe są trudy zakończone
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

Iurare in verba magistri

• Przysięgać na słowa nauczyciela (ślepo wierzyć, uznawać autorytet nauczyciela za argument ostateczny)
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

Iusiurandum patri datum usque ad hanc diem ita servavi ius iurandum

• Przysięgi danej ojcu aż po dziś dzień w taki sposób dotrzymałem
• Hannibal (247-183 p.n.e.) – kartagiński wódz
• źródło: Korneliusz Nepos, Żywoty wybitnych mężów. Wstęp, komentarz i redakcja Lidia Winniczuk, Warszawa 1974.

Iustitia civitatis fundamentum

• Sprawiedliwość jest fundamentem państwa
• opis: sentencja łacińska

Iustitias vestras iudicabo

• Sprawiedliwość waszą sądzić będę

Laetificat stultum grandis promissio multum

• Wielka obietnica ogromnie głupca cieszy
• opis: sentencja łacińska

Lapis infernalis

• Kamień piekielny

Lapis philosophorum

• Kamień filozoficzny

Lapsus calami

• Błąd w piśmie

Latrante uno latrat statim et alter canis

• Gdy jeden pies zaszczeka, drugi natychmiast wtóruje
• opis: łacińskie przysłowie

Laudant, quod non intellegunt

• Chwalą to, czego nie rozumieją
• opis: sentencja łacińska

Laus alit artes

• Pochwała karmi sztukę
• opis: Seneka, cytując Enniusza

Lavare manus

• Umywać ręce
• opis: sentencja łacińska

Legant prius et postea despiciant

• Niech najpierw przeczytają,  a potem lekceważą
• opis: sentencja łacińska

Legem nocens veretur fortunam innocens

• Przestępca boi się prawa, niewinny – losu
• Publiliusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae, 299

Legere et non intellegere neglegere est

• Czytać i nie rozumieć jest zaniedbaniem
• źródło: Cato, Monostichs

Leges ab omnibus intellegi debent

• Ustawy powinny być zrozumiałe przez wszystkich
• opis: paremia prawnicza

Leges barbarorum

• Prawa barbarzyńców
• opis: sentencja łacińska

Lenior et melior fis accedente senecta

• Zbliżając się do starości stajemy się łagodniejsi i lepsi
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Listy 2, 211

Lex neminem cogit ad impossibila

• Prawo nie zmusza do rzeczy niemożliwych
• opis: paremia prawnicza

Lex retro non agit

• Prawo nie działa wstecz
• opis: paremia prawnicza sformułowana na podstawie źródeł prawa rzymskiego

Liber is est existimandus, qui nulli turpitudini servit

• Za człowieka wolnego trzeba uważać tego,  kto nie służy żadnej niegodnej sprawie
• źródło: Rhetorica ad Herennium, IV, 17, 24

Libri amici, libri magistri

• Książki przyjaciółmi, książki nauczycielami
• opis: sentencja łacińska

Littera docet, littera nocet

• Litera uczy, litera szkodzi
• opis: sentencja łacińska

Littera scripta manet

• Słowo zapisane pozostaje
• opis: sentencja łacińska

Litterae non erubescunt

• Pismo się nie rumieni
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Ad Familiares, V 12

Longum iter est per praecepta, breve et efficax per exempla

• Długa jest droga przez nakazy, krótka i skuteczna przez przykłady
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Luna exoriens

• Księżyc w nowiu
• opis: sentencja łacińska

Lupus in fabula

• O wilku mowa, a wilk tuż
• Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Terencjusz,  Adelphoe

Macte animo iuvenis! Medios paret ire per enses nudaque pro cares opponere pectore muris

• Odwagi młodzieńcze! Trzeba być gotowym iść na obnażone miecze i wystawiać obnażoną pierś za najbliższych
• Publiusz Papiniusz Stacjusz (ok. 45-96 n.e.) – poeta rzymski
• źródło: Stacjusz, Tebaida, VII, 280-281
• opis: w trakcie walki Polinika z Eteoklesem o Teby

Magna di curant, parva neglegunt

• O wielkie rzeczy bogowie się troszczą, o małe nie dbają
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De Natura Deorum

Magna otia caeli

• Wielka jest obojętność nieba
• Juwenalis (60–130 n.e.) – rzymski poeta satyryczny
• źródło: Juwenalis, Satyry, 6, 394

Magna petis…

• Żądasz [zbyt] wielkich rzeczy…
• opis: sentencja łacińska

Magnam rem puta unum hominem agere

• Za wielką rzecz uważaj odgrywanie jednej roli
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• opis: Być zawsze sobą
• źródło: Seneka Młodszy, Listy, 120

Magna res est amor

• Wielka to rzecz – miłość
• opis: sentencja łacińska

Magnorum non est laus sed admiratio

• Wielkich ludzi należy podziwiać,  nie chwalić
• opis: sentencja łacińska

Magnum opus

• Wielkie dzieło

Magnum vectigal est parsimonia

• Wielkim dochodem jest oszczędność
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Paradoxa 6/3:49

Magnus gubernator et scisso navigat velo

• Wielki sternik płynie nawet z poszarpanym żaglem
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Magnus ille, qui in divitiis pauper est

• Wielki ten, kto będąc bogatym, żyje jak ubogi.
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Magnus in minimus

• Wielki [człowiek] w małych [sprawach]
• opis: sentencja łacińska

Maior e longinquo reverentia

• Większy szacunek z daleka
• opis: odnośnie rządów i majestatu cesarza Tyberiusza (14-37 n.e.), który preferował rządzić Imperium ze stolicy, niżeli np. udawać się osobiście do poszczególnych armii. Wszelkie bunty wolał, by łagodzili jego synowie Druzus Młodszy (rodzony) i Germanik (adoptowany).
• źródło: Tacyt, Roczniki, I 47

Mala herba cito crescit

• Złe ziele szybko rośnie
• opis: sentencja łacińska

Malum est in necessitate vivere, sed in necessitate vivere necessitas nulla est

• Źle jest żyć w okowach konieczności,  żadna jednak konieczność nie zmusza nas do życia
• opis: cytując za Epikurem
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Manifesta non egent probatione

• Oczywiste nie wymaga dowodu
• opis: paremia prawnicza

Manus manum lavat

• Ręka rękę myje
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Apocolocyntosis 9, 5

Mater semper certa est

•  Matka jest zawsze pewna
• opis: paremia prawnicza

Maximae fortunae minime crede!

• Największemu szczęściu wierz najmniej!
• opis: sentencja łacińska

Me nemo ministro fur erit,  atque ideo nulli comes exeo

• Nie będę pomocnikiem złodzieja i dlatego żaden namiestnik nie weźmie mnie do swojej służby
• Juwenalis (60–130 n.e.) – rzymski poeta satyryczny
• źródło: Juwenalis, Satyra, III 46

Mea culpa

• Moja wina

Medice, cura te ipsum

• Lekarzu, lecz się sam
• opis: sentencja łacińska

Medicina soror philosophiae

• Medycyna siostrą filozofii
• Tertulian (ok.155 – 240 n.e.) – teolog rzymski, gorliwy wyznawca chrześcijaństwa
• źródło: Tertulian,  De Anima,  2

Medicus curat, natura sanat

• Lekarz leczy,  natura uzdrawia
• Hipokrates (460–377 p.n.e.) – lekarz grecki

Medio tutissimus ibis

• Najbezpieczniej jest chodzić środkiem
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz,  Metamorfozy II 137
• opis: środkowa ścieżka, daleka od skrajności, jest najbezpieczniejsza

Mel in ore, fel in corde

• Miód w ustach, żółć w sercu
• opis: sentencja łacińska

Meliores, prudentiores, constantiores nos tempus diesque facit

• Czas czyni nas lepszymi, roztropniejszymi i bardziej statecznymi
• Tytus Liwiusz (59 p.n.e. – 17 n.e.) – historyk
• źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia Miasta,  XXII, 12

Melioribus annis

• W lepszych czasach
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz,  Eneida VI, 649

Memento mori

• Pamiętaj o śmierci

Memento te hominem esse

• Pamiętaj, że jesteś człowiekiem
• opis: słowa jakie miał wymawiać niewolnik stojący za triumfującym wodzem na rydwanie. Inna wersja sentencji to: Hominem te memento!

Memini tui, memento mei

• Pamiętam o tobie, pamiętaj o mnie
• opis: sentencja łacińska

Memini tui, memento mei

• Pamiętam o tobie, pamietaj o mnie
• opis: sentencja łacińska

Meminisse iuvabit

• Pamiętaj,  że umrzesz.

Memoria minuitur nisi exercetur

• Pamięć maleje jeśli się jej nie ćwiczy
• opis: sentencja łacińska

Mens et manus

• Umysł i ręka
• opis: w sensie ścisłego powiązania rozumu z wykonaniem

Mens sana in corpore sano

• W zdrowym ciele zdrowy duch
• Juwenalis (60–130 n.e.) – rzymski poeta satyryczny
• źródło: Juwenalis, Satyra X, 10.356-64

Mente et malleo

• Myślą i młotem

Modus vivendi

• Sposób życia

Mors certa, hora incerta

• Śmierć jest człowiekowi pewna, ale jej godzina nieznana
• opis: sentencja łacińska

Mors est quies viatoris, finis est omnis laboris

• Śmierć jest spoczynkiem podróżnego,  jest kresem mozołu wszelkiego
• opis: sentencja łacińska

Mors malum non est, sola ius aequum generis humanis

• Śmierć nie jest złem,  a jedynie prawem obowiązującym cały rodzaj ludzki
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Mors meta malorum

• Śmierć kresem cierpień
• opis: sentencja łacińska

Mors omnia iura solvit

• Śmierć znosi wszystkie prawa
• opis: paremia prawnicza

Mortui sunt, ut liberi vivamus

• Umarli,  byśmy mogli żyć jako wolni ludzie
• opis: sentencja łacińska

Multi multa sciunt, nemo omnia

• Liczni ludzie wiele wiedzą, wszystkiego nie wie nikt
• opis: sentencja łacińska

Multum, non multa

• Niewiele,  ale gruntownie
• opis: sentencja łacińska

Mundi est propria virtus

• Cnota jest właściwością świata
• opis: Cyceron, cytując Chryzypa – ateńskiego myśliciela
• źródło: Cyceron, De natura deorum,  II 37

Mundus vult decipi, ergo decipiatur

• Świat chce być oszukiwany,  niechże więc będzie
• opis: istnieją podejrzenia, że autorem sentencji był sam Gajusz Petroniusz. Nie zachowały się jednak żadne dowody na to w jego pracach.

Muros erigunt, mores neglegunt

• Wznoszą mury, a lekceważą obyczaje
• opis: sentencja łacińska

Mutato nomine de te fabula narratur

• O tobie ta bajka mówi,  choć pod zmienionym imieniem
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy,  Satyry

Natura aliud alii iter ostendit

• Natura pokazuje różnym inną drogę
• Salustiusz (86-35 p.n.e.) – historiograf i pisarz rzymski
• źródło: Salustiusz, Bellum Catilinae,  2

Naturae lusus

• Wybryk natury
• opis: sformułowanie łacińskie

Naturalia non sunt turpia

• Rzeczy przyrodzone nie są obrzydliwe
• opis: sentencja łacińska

Naturam mutare difficile est

• Trudno jest zmienić naturę
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Navigare necesse est, vivere non est necesse

• Żeglowanie jest koniecznością,  życie nie jest koniecznością
• Pompejusz Wielki (106-48 p.n.e.) – wódz i polityk rzymski
• opis: gdy Rzym przeżywał kryzys żywnościowy na czele dostaw zboża do Rzymu stanął Pompejusz. Gdy próbował odbić od brzegu z dostawą, na morzu rozpętał się sztorm. Załoga była na tyle wystraszona, że bała się wypłynąć na szerokie morze. Wówczas tymi słowami Pompejusz udowodnić miał swoje poświecenie dla ratowania głodujących mas rzymskich.
• źródło: Plutarch, Pompejusz, 50

Ne puero gladium

• Nie dawaj dziecku miecza do ręki
• opis: sentencja łacińska

Ne quid nimis

• Nic ponad miarę
• Terencjusz (ok. 195-159 p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Terencjusz,  Dziewczyna z Andros,  61

Ne sutor supra crepidam iudicet

• Niech szewc nie ocenia tego,  co jest powyżej trzewika
• Pliniusz Starszy (23 – 79 n.e.) – pisarz i uczony

Nec Caesar supra grammaticos

• Nawet Cezar musi poddać się regułom gramatyki
• Swetoniusz (ok. 69 – po 122 n.e.) – historyk rzymski
• źródło: Swetoniusz, De grammaticis, XXII

Nec Hercules contra plures

• I Herkules nie pomoże kiedy ludzi całe morze
• opis: sformułowanie łacińskie

Nec locus ubi Troia

• Nie ma śladu,  gdzie była Troja
• opis: sentencja łacińska

Nec nos ambitio, nec amor nos tangit habendi

• Nie kieruje nami ani pragnienie zaszczytów,  ani posiadania
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz, Ars Amatoria, 540

Nec tecum possum vivere, nec sine te

• Nie mogę żyć z tobą ani bez ciebie
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owdiusz, Amores, III, XI

Nec temere, nec timide

• Bez zuchwałości,  ale i bez lęku
• opis: sentencja łacińska

Necesse est multos timeat quem multi timent

• Wielu musi się bać ten,  kogo wielu się boi
• Decimus Laberius (ok. 105 – 43 p.n.e.) – ekwita i pisarz rzymski

Nemo accusare se debet

• Nikt nie musi oskarżać samego siebie
• opis: paremia prawnicza

Nemo ante mortem beatus

• Nikogo nie można nazwać szczęśliwym przed śmiercią
• źródło: Owidiusz, Metamorfozy, 3, 136
• opis: ze słów Solona

Nemo est casu bonus

• Nikt nie jest dobry przez przypadek
• opis: sentencja łacińska

Nemo ignavia immortalis factus est

• Nikt nie stał się nieśmiertelny poprzez gnuśność
• Salustiusz (86-35 p.n.e.) – historiograf i pisarz rzymski
• źródło: Salustiusz, Wojna z Jugurtą, C. LXXXV 48

Nemo iudex in propria causa

• Nikt nie jest odpowiednim sędzią w własnej sprawie
• opis: paremia prawnicza

Nemo patiens, nisi sapiens

• Nikt nie jest mądry,  jeśli nie jest cierpliwy
• opis: sentencja łacińska

Nemo propheta in patria sua

• Nikt nie jest prorokiem we własnej ojczyźnie
• opis: sentencja łacińska

Nemo regere potest nisi qui et regi

• Tylko ten umie rządzić,  kto umie być posłusznym władzy
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Dialogi, 4.15.5

Nemo sapiens nisi patiens

• Nie jest mądry,  kto nie jest cierpliwy
• opis: sentencja łacińska

Nemo scit, ubi calceus urat, nisi qui eum portat

• Tylko ten wie, gdzie go trzewik ciśnie, kto go nosi
• opis: sentencja łacińska

Nemo sibi nascitur

• Nikt nie rodzi się tylko dla siebie
• opis: sentencja łacińska

Nemo sine vitiis est

• Nikt nie jest bez wad
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy,  Satyry 1, 3, 68

Nemo tenetur ad impossibile

• Nikt nie może być zmuszony do rzeczy niemożliwych
• opis: sentencja łacińska

Nemo timendo ad summum pervenit locum

• Nikt nie doszedł do celu poprzez strach
• Publiliusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae, 471

Nemo usque ad mortem beatus mansit

• Nikt aż do śmierci nie był szczęśliwy
• opis: sentencja łacińska

Neque ignorare medicum oportet quae sit aegri natura

• Trzeba,  aby lekarz wiedział dobrze,  jaka jest natura chorego
• Celsus (ok. 25 p.n.e. – 50 n.e.)- rzymski lekarz
• Celsus, De Medicina, 53

Nervus belli pecunia

• Pieniądz jest nerwem wojny
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Filipiki, V, ii, 5

Nihil citius arescit quam lacrimae

• Nic nie wysycha szybciej niż łzy
• opis: sentencja łacińska

Nihil citius senescit quam gratia

• Nic nie starzeje się szybciej niż wdzięczność
• opis: sentencja łacińska

Nihil consensui tam contrarium est, quam vis atque metus

• Nic nie jest tak bardzo przeciwne zgodzie jak siła i strach
• opis: sentencja łacińska

Nihil est ab omni parte beatum

• Nie ma całkowitego szczęścia
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Pieśni

Nihil est in intellectu quin prius fuerit in sensu

• Nie ma nic w umyśle,  czego by przedtem w zmysłach nie było
• źródło: Arystoteles, O duszy

Nihil est tam angusti animi quam amare divitias

• Nic tak nie świadczy o małostkowości jak umiłowanie bogactwa
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De Officiis, 68

Nihil fit sine causa

• Nic nie dzieje się bez powodu
• opis: sentencja łacińska

Nihil homini certum est

• Nic człowiekowi nie jest pewne
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz, Tristia 5, 5, 27o

Nihil enim lacrima citius arescit

• Nic nie wysycha szybciej niż łza
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Ad Herrenium 2 31:50

Nihil novi sub sole

• Nic nowego pod słońcem
• opis: sentencja łacińska

Nihil obstat

• Nic nie stoi na przeszkodzie
• opis: sentencja łacińska

Nihil sequitur geminis ex particularibus unquam

• Nic nie wypływa nigdy z dwóch jednakowych przypadków
• opis: sentencja łacińska ukazująca zasadę z dziedziny logiki

Nil admirari

• Nie należy dziwić się niczemu
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy,  Listy, 1, 6, 1

Nil desperandum!

• Nie rozpaczać!
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Pieśń I 7
• opis: „Nie rozpaczać! Teukr wodzem i Teukr wróżbitą wam będzie” (Nil desperandum Teucro duce et auspice Teucro)

Nil melius (est) quam cum ratione tacere

• Nie ma nic lepszego nad rozsądne milczenie
• opis: sentencja łacińska

Nil mirari, nil indignari, sed intellegere

• Nie dziwić się, nie oburzać, lecz zrozumieć
• opis: sentencja łacińska

Nil mortalibus ardui est

• Nic dla człowieka nazbyt strome
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Pieśni 1, 3, 37

Nil nisi bene

• Mów dobrze albo wcale
• opis: sentencja łacińska

Niminum civiles viles

• Zbyt grzeczni bywają ordynarni
• opis: sentencja łacińska

Noli turbare circulos meos

• Nie zamazuj moich kół
• Archmiedes (ok. 287–212 p.n.e.) – grecki naukowiec i inżynier
• opis: do żołnierza rzymskiego, który zbliżał się, aby go zabić; nie posiadamy jednak dowodu na to, żeby Archimedes własnie użył tych słów. Waleriusz Maksymus wspomina słowa Noli, obsecro, istum disturbare („Błagam Cię, nie niszcz tego [piasku]”) odnośnie narysowanych figur na piachu.
• źródło: Waleriusz Maksymus, Facta et dicta memorabilia, VIII.7

Nolunt, ubi velis, ubi nolis, cupiunt

• Kiedy chcesz,  odmawiają,  kiedy nie chcesz,  pragną
• Terencjusz (ok. 195-159 p.n.e.) – pisarz rzymski

Nomen omen

• Nazwisko [stanowi] wróżbę
• Plaut (ok. 250–184 p.n.e.) – komediopisarz rzymski
• opis: imię lub nazwisko kryje w sobie informację o człowieku i jego losie
• źródło: Plaut, Pers

Nomina stultorum semper parietibus haerent

• Imiona głupców zawsze wypisane są na murach
• opis: autor nieznany; inaczej też: Nomina stultorum scribuntur ubique locorum

Nomina sunt consequentia rerum

• Nazwy są wynikiem istnienia rzeczy
• opis: paremia prawnicza z podręcznika prawa rzymskiego Justyniana I
• źródło: Institutiones, II, 7, 3

Nomina sunt odiosa

• Nazwiska są nienawistne. Nie należy wymieniać nazwisk
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

Nomquam periculum sine periculo vincitur

• Niebezpieczeństwo nigdy nie zostanie pokonane bez ryzyka
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Proverbia Senecae R.368

Non bis in idem

• Nikogo nie karać dwukrotnie za to samo
• opis: paremia prawnicza. Dosłownie zrozumieć to można, jako że nie można orzekać dwa razy w tej samej sprawie.

Non est beatus, esse se qui non putat

• Nie jest szczęśliwy,  kto się za szczęśliwego nie uważa
• opis: słowa Publiliusza Syrusa
• źródło: Seneka Młodszy, Listy 9, 21

Non est viri timere sudorem

• Nie przystoi mężczyźnie bać się ciężkiej pracy
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Epistles, 31.7

Non mortem timemus, sed cogitationem mortis

• Nie śmierci się boimy,  lecz myśli o śmierci
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Listy moralne 30.17-18

Non nova, sed novae

• Rzecz nie nowa, lecz podana w sposób nowy
• opis: sentencja łacińska

Non omne quod nitet aurum est

• Nie wszystko, co się świeci jest złotem
• opis: sentencja łacińska

Non omnia possumus omnes

• Nie wszyscy możemy wszystko
• opis:  słowa poety rzymskiego Lucyliusza cytowane przez Makrobiusza w Saturnaliach

Non omnis moriar

• Nie wszystek umrę
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Pieśni III, 30, 6

Non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est

• Nie ten jest biedny,  kto posiada mało,  lecz ten,  kto pragnie więcej
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Listy, II 6

Non scholae, sed vitae discimus

• Nie uczymy się dla szkoły, ale dla życia
• opis: sentencja łacińska będąca mottem wielu szkół. Co ciekawe, jest ona odwróceniem słów Seneki Młodszego: „Nie uczymy się dla życia, ale dla szkoły”.

Non sum qualis eram

• Nie jestem tym kim byłem
• opis: sentencja łacińska

Non tam praeclarum est scire Latine, quam turpe nescire

• Znać łacinę nie jest tak chwalebnym,  jak haniebnym jest jej nie znać
• opis: sentencja łacińska

Non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum

• Nie szata zdobi człowieka, lecz człowiek szatę
• opis: sentencja łacińska

Non vini vi no, sed vi no aquae

• Nie żegluję siłą wina,  lecz wody
• opis: sentencja łacińska

Non vitae, sed scholae discimus

• Nie uczymy się dla życia, ale dla szkoły
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, Epistula CVI

Non, ut edam, vivo sed ut vivam, edo

• Nie po to żyję, by jeść, lecz po to jem,  aby żyć
• opis: sentencja łacińska

Nosce te ipsum!

• Poznaj samego siebie
• opis: maksyma wyryta po grecku na frontonie świątyni Apollina w Delfach, głoszona potem przez filozofa Sokratesa; tutaj zapisana w łacinie
• źródło: Pauzaniasz, Wędrówki po Helladzie, 10.24

Nulla aetas ad discendum sera

• Żaden wiek nie jest do nauki zbyt późny
• opis: sentencja łacińska

Nulla dies sine linea

• Ani dnia bez kreski
• opis: Pliniusz Starszy w swoim dziele Historia naturalna przekazuje łacińską wersję powiedzenia. Słowa te miał wypowiedzieć grecki malarz Apelles (IV wiek p.n.e.)

Nulla est medicina sine lingua Latina

• Żadna jest medycyna bez języka łacińskiego
• opis: sentencja łacińska

Nulla invidia sine amore

• Nie ma zazdrości bez miłości
• opis: sentencja łacińska

Nulla poena sine lege

• Nie ma kary bez uzasadnienia prawnego
• opis: paremia prawnicza

Nulla regula sine exceptione

• Nie ma reguły bez wyjątku
• opis: sentencja łacińska

Nulla res tam necessaria est quam medicina

• Żadna rzecz nie jest tak niezbędna,  jak medycyna
• Kwintylian (ok. 35 – ok. 96 n.e.) – rzymski retor i pedagog w dziedzinie teorii wymowy.

Nulla vis maior pietate vera est

• Nie ma większej siły niż prawdziwa miłość
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Tyestes, 549

Nullum crimen sine culpa

• Nie ma przestępstwa bez winy
• opis: paremia prawnicza

Nullum crimen sine lege

• Nie ma zbrodni bez uzasadnienia prawnego
• opis: paremia prawnicza

Nullum est iam dictum, quod non sit dictum prius

• Nie ma takiej rzeczy powiedzianej,  która nie zostałaby już powiedziana wcześniej
• Terencjusz (ok. 195-159 p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Terencjusz,  Eunuch, 40

Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit

• Nie było wielkiego geniusza bez domieszki szaleństwa
• opis: takich słów miał ponoć użyć Arystoteles
• źródło: Seneka Młodszy, De tranquillitate animi 17.10

Nunc est bibendum!

• Pora pić!
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• opis: poeta rzymski okresu „augustowskiego” tymi słowami podkreślał koniec wojny domowej i radość w związku z końcem walk. Utwór powstał po zwycięstwie Oktawiana nad Antoniuszem i Kleopatrą (bitwa pod Akcjum, 31 r. p.n.e.).
• źródło: Horacy, Carmina 1.37

Nunquam retrorsus

• Nigdy wstecz
• opis: sentencja łacińska

Nuptus uxori suae

• Wydany za swoją żonę
• opis: o pantoflarzu

O fortunatam natam me consule Romam

• O szczęśliwy Rzymie,  zrodzony za mojego konsulatu
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• opis: Cyceron, z racji że nikt nie opisał jego osiągnięć roku 63 p.n.e. i dekonspiracji sprzysiężenia Katyliny, napisał w roku 60 p.n.e. De consulatu suo („O swoim konsulacie”), gdzie sam ukazuje swoją osobę w sposób pompatyczny i wywyższający. Juwenalis pozwolił sobie zadrwić z jego własnych słów i je zacytować w swoich „Satyrach”.
• źródło: Juwenalis, Satyry, 10, 122

O imitatores, servum pecus

• O naśladowcy,  trzodo niewolników
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy,  Listy, 59

O spectaculum miserum et acerbum!

• O widowisko nędzne i przykre
• opis: sentencja łacińska

O tempora! O mores!

• O czasy! O obyczaje!

Ob turpem causam

• Z wstydliwego powodu

Obest plerumque iis, qui discere volunt, auctoritas eorum, qui docent

• Powaga tych, którzy uczą, staje się przeszkodą dla tych, którzy chcą się uczyć
• opis: sentencja łacińska

Obiectum quaestionis

• Przedmiot rozważania

Obiit in Christo

• Zmarł w Chrystusie

Obligatio impossibilium

• Obowiązek (zobowiązanie), którego nie można wypełnić

Obligatio sub fide nobili

• Zobowiązany pod słowem honoru
• opis: sentencja łacińska

Oblivio signum neglegentiae

• Zapomnienie jest objawem lekceważenia
• opis: sentencja łacińska

Oboedientia mater felicitatis

• Posłuszeństwo jest matką szczęścia
• opis: sentencja łacińska

Obscura persona

• Niejasny (wątpliwy) człowiek
• opis: zwrot łaciński

Obscuratus est sol et aer

• Zaćmiło się słońce i powietrze

Obscurum per obscurius

• [Tłumaczyć] rzecz niezrozumiałą przez jeszcze mniej zrozumiałą

Obsequium amicos, veritas odium parit

• Uległość tworzy przyjaźń, prawda rodzi nienawiść
• Terencjusz (ok. 195-159 p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Terencjusz, Andria, Akt I, scena I, 41

Obsequio retinentur amici

• Uległość zatrzymuje przyjaciół
• opis: sentencja łacińska

Obsequium amicos, veritas odium parit

• Schlebianie przysparza przyjaciół,  prawda rodzi nienawiść
• Terencjusz (ok. 195-159 p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Terencjusz,  Andria, Akt I, scena I, 41

Occasio furem facit

• Okazja czyni złodzieja
• opis: sentencja łacińska

Occidit, occidit spes omnis…

• Upadła, upadła wszelka nadzieja…
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Carmen, 4.4.69–72
• opis: takimi słowami miał podsumować swoją sytuację Hannibal, gdy dostarczono mu odciętą głowę Hazdrubala – młodszego brata Hannibala – po klęsce nad Metaurusem (207 p.n.e.). Wódz kartagiński miał potraktować to jako odwrócenie się od niego fortuny.

Occupatio terrae nullius

• Zawłaszczenie ziemi niczyjej
• opis: sentencja łacińska

Occurrunt homines, nequeunt occurrere montes

• Spotykają się ludzie, a góra z górą się nie spotka
• opis: sentencja łacińska, mówiąca, że ludzie mogą się ze sobą spotkać niespodziewanie po dłuższym niewidzeniu

Oculi plus vident quam oculus

• Oczy widzą więcej niż oko
• opis: sentencja łacińska

Oculum pro oculo, dentem pro dente

• Oko za oko, ząb za ząb
• źródło: Księga Wyjścia,  21, 24

Oderint, dum metuant

• Niech nienawidzą,  byleby się bali
• Kaligula (12 – 41 n.e.) – cesarz w latach 37 – 41 n.e.
• opis: według Swetoniusza było to ulubione powiedzenie cesarza Kaliguli
• źródło: Swetoniusz, Kaligula, 30

Odi et amo

• Nienawidzę i kocham
• Katullus (ok. 84 – ok. 54 p.n.e.) – rzymski poeta
• opis: słowa te autor kieruje, podobnie jak w wielu innych swoich dziełach, do niejakiej Lesbii, którą była zapewne Klodia – siostra trybuna Klodiusza – jego nieszczęśliwa miłość.
• źródło: Katullus, Pieśń 85

Odi profanum vulgus et arceo

• Nienawidzę nieoświeconego tłumu i unikam go
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy,  Pieśni

Officium officio provocatur

• Grzeczność jest powodowana grzecznością
• opis: sentencja łacińska

Post coitum omne animal triste est sive gallus et mulier

• Każde stworzenie jest smutne po obcowaniu, zarówno kogut, jak i kobieta
• Galen (ok. 130 – 200 n.e.) – rzymski lekarz
• źródło: Alfred Charles Kinsey, Sexual Behavior in the Human Female, 1998

Omne ignotum pro magnifico

• Wszystko,  co nieznane,  wydaje się wspaniałe
• Tacyt (55 – 120 n.e.) – historyk
• źródło: Tacyt,  Żywot Juliusza Agrykoli

Omne trinum perfectum

• Wszystko co potrójne jest doskonałe
• opis: sentencja łacińska

Omnes homines sibi sanitatem cupiunt, saepe autem omnia, quae valetudini contraria sunt, faciunt

• Wszyscy życzą sobie zdrowia,  ale często robią to,  co zdrowiu szkodzi
• opis: sentencja łacińska

Omnia mea mecum porto

• Wszystko, co posiadam, noszę ze sobą
• Bias z Prieny (VI-V wiek p.n.e.) – filozof grecki
• opis: Cyceron przypisuje te słowa Briasowi
• źródło: Cyceron, Paradoxa Stoicorum I, 8

Omnia mundi creatura, quasi liber et pictura, nobis est in speculum

• Każde na ziemi stworzenie,  niczym księga i obraz,  jest dla nas odbiciem
• opis: sentencja łacińska

Omnia orta occidunt et aucta senescunt

• Wszystko,  co powstało,  ginie,  a co wzrosło,  starzeje się
• Salustiusz (86-35 p.n.e.) – historiograf i pisarz rzymski
• źródło: Salustiusz, Bellum Iugurthinum,  2

Omnia subiecta sunt naturae

• Wszystko podlega naturze
• Demokryt z Abdery (ok. 460-370 p.n.e.) – grecki filozof

Omnia vincit amor et nos cedamus amori

• Miłość wszystko zwycięża więc i my się jej poddajmy
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz,  Eklogi, 10.69

Omnis ars naturae imitatio est

• Wszelka sztuka jest naśladowaniem natury
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Omnium artium medicina nobilissima est

• Ze wszystkich sztuk medycyna jest najszlachetniejsza
• Hipokrates (460–377 p.n.e.) – lekarz grecki

Optimum medicamentum quies est

• Najlepszym lekarstwem jest spokój
• opis: sentencja łacińska

Ora et labora

• Módl się i pracuj

Otia post negotia

• Odpoczynek po pracy
• opis: sentencja łacińska

Otium post negotium

• Odpoczynek po pracy
• opis: sentencja łacińska

Otium pulvinar satanae

• Nieróbstwo to łoże szatana
• opis: sentencja łacińska

Otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura

• Życie bez zajęć naukowych i literackich jest śmiercią i grobem żywego człowieka
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Pacem in terris

• Pokój na ziemi

Pacta clara, boni amici

• [Gdy] układy są jasne, [są] dobrzy przyjaciele

Pacta sunt servanda

• Należy przestrzegać umów
• opis: paremia prawnicza

Panem et circenses

• Chleba i igrzysk

Panem nostrum cotidianum

• Chleba naszego powszedniego
• opis: sentencja łacińska

Parcere subiectis et debellare superbos

• Oszczędzać zwyciężonych,  a dumnych poskramiać
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Eneida, VI, 853

Parcus assidet insano

• Skąpiec bliski szalonemu
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

Pareatis!

• Bądźcie posłuszni!

Parentes carissimos habere debemus

• Rodziców, za najdroższych mieć musimy
• opis: sentencja łacińska

Pares cum paribus congregantur

• Równi szukają towarzystwa równych
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De Senectute, III

Pares cum paribus facillime congregnatur

• Równi z równymi łączą się najlepiej
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De Senectute, III

Parieti loqueris

• Mówisz do ściany
• opis: sentencja łacińska

Parva domus, parva cura

• Mały dom, mała troska
• opis: sentencja łacińska

Parvis componere magna

• Porównywać wielkie rzeczy z małymi
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Eclogues, I 23

Pater semper incertus

• Ojciec zawsze (jest) niepewny
• opis: zasada rzymskiego prawa mówiąca, że łatwiej jest ustalić macierzyństwo niż ojcostwo

Pauperrimi non semper misserimi

• Najubożsi nie zawsze najbardziej nieszczęśliwi
• opis: sentencja łacińska

Pax melior est quam iustissimum bellum

• Pokój jest lepszy od najsłuszniejszej wojny
• Tytus Liwiusz (59 p.n.e. – 17 n.e.) – historyk

Pecunia non olet

• Pieniądze nie śmierdzą
• opis: do syna, Tytusa, który mu uczynił zarzut z opodatkowania latryn publicznych; wspomina o tym Swetoniusz i Kasjusz Dion
• Wespazjan (9 – 79 n.e.) – cesarz w latach 69 – 79 n.e.
• źródło: Swetoniusz, Boski Wespazjan 23

Pecuniae imperare non servire oportet

• Pieniądzom należy rozkazywać, a nie służyć
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, De institutione morum, 59

Penelopen ipsam, persta modo, tempore vinces

• Penelopę samą zdobędziesz,  wytrwaj tylko
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz, Ars Amatoria – Liber I

Per aspera ad astra

• Przez cierpienie do gwiazd
• opis: sentencja łacińska

Per continuitatem

• Z racji ciągłości

Per fas et nefas

• Prawem i bezprawiem

Per inductionem

• Przez wnioskowanie

Per procura

• W imieniu kogoś

Per scientiam ad salutem aegroti

• Przez wiedzę do zdrowia chorego
• opis: sentencja łacińska

Pereant qui ante nos nostra dixerunt

• Niech przepadną ci,  którzy nasze powiedzieli przed nami
• opis: sentencja łacińska, o autorstwie cytatów

Pereat mundus, fiat iustitia

• Niech zginie świat, byle było sprawiedliwie

Perfer et obdura,  dolor hic tibi proderit olim

• Znoś i wytrwaj; ból ten przyda ci się kiedyś
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

Periculum in mora

• Niebezpieczeństwo w zwłoce
• źródło: Tytus Liwiusz, Ab urbe condite

Persona non grata

• Osoba niechciana

Pictura est laicorum litteratura

• Malarstwo jest literaturą ludzi prostych
• opis: sentencja łacińska

Piscem natare doces

• Rybę uczysz pływać
• opis: według Erazma z Rotterdamu sformułowania po raz pierwszy użyć miał Diogenianus w „Adagia”

Plenus venter non studet libenter!

• Pełen brzuch nie uczy się chętnie!
• opis: sentencja łacińska

Plures crapula quam gladius perdidit

• Pijaństwo gubi gorzej od miecza
• opis: sentencja łacińska

Plus dat, qui in tempore dat

• Dwa razy daje,  kto prędko daje
• opis: sentencja łacińska

Poetae nascuntur, oratores fiunt

• Poeci rodzą się, mówcą można zostać
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron,  Pro Archia 8

Post cenam non stare sed mille passus meare

• Po obiedzie nie stój,  lecz przejdź tysiąc kroków
• opis: sentencja łacińska

Post hoc non est propter hoc

• Potem nie znaczy dlatego
• opis: sentencja łacińska

Post mortem est nulla voluptas

• Po śmierci nie ma już przyjemności
• opis: maksyma epikurejczyków

Potius mori quam foedari

• Prędzej śmierć niż pohańbienie
• opis: sentencja łacińska

Potius sero quam numquam

• Lepiej późno niż wcale
• Tytus Liwiusz (59 p.n.e. – 17 n.e.) – historyk
• źródło: Tytus Liwiusz,  Ab Urbe condita 4.2

Praeclarum est latinae scire

• Chwalebne jest znać łacinę
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron,  Brutus, 37, 140

Praemonitus, praemunitus

• Ostrzeżony – uzbrojony
• opis: sentencja łacińska

Praesente medico nihil nocet

• W obecności lekarza nic nie szkodzi
• opis: sentencja łacińska

Praeterita mutare nemo potest

• Nikt nie może zmienić przeszłości
• opis: sentencja łacińska

Praevenire melius est quam praeveniri

• Lepiej jest wyprzedzać niż być wyprzedzanym
• Enniusz (239-169 p.n.e.) – poeta rzymski

Prima facie

• Na pierwszy rzut oka
• opis: sentencja łacińska

Primum non nocere

• Po pierwsze nie szkodzić
• Hipokrates (ok. 460 – ok. 370 p.n.e.) – lekarz grecki
• opis: autorstwo jest podważane

Primum vivere, deinde philosophari

• Najpierw żyć,  potem filozofować
• opis: sentencja łacińska

Primus in orbe deos fecit timor

• Bogów na świecie najpierw stworzył strach
• Publiusz Papiniusz Stacjusz (ok. 45-96 n.e.) – poeta rzymski
• źródło: Publiusz Papiniusz Stacjusz,  Tebaida,  661

Primus inter pares

• Pierwszy między równymi

Principiis obsta; sero medicina paratur

• Przeciwdziałaj początkom, za późno przygotowywane jest lekarstwo
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz,  Remedia amoris,  91-92

Prior tempore, potior iure

• Pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa
• opis: paremia prawnicza

Prius quam exaudias, ne iudices!

• Nie sądź zanim nie wysłuchasz
• opis: paremia prawnicza

Pro captu lectoris habent sua fata libelli

• Los książek zależy od pojętności czytelników
• Terentianus Maurus (III wiek n.e.) – rzymski gramatyk i pisarz
• źródło: Terentianus Maurus,  De litteris, de syllabis, de metris, 1, 1286

Pro domo sua

• W obronie mojego domu
• opis: paremia prawnicza

Pro rege saepe, pro patria semper

• Dla króla często, dla ojczyzny zawsze
• opis: sentencja łacińska

Probitas laudatur et alget

• Uczciwość zbiera pochwały i umiera z zimna
• Juwenalis (60–130 n.e.) – rzymski poeta satyryczny
• źródło: Juwenalis, Satyry, 1, 74

Proprium humani ingenii est odisse quem laeseris

• Właściwe jest naturze ludzkiej nienawidzić tego,  kogo się obraziło
• Tacyt (55 – 120 n.e.) – historyk
• źródło: Tacyt, Żywot Juliusza Agrykoli, 42

Pulvis et umbra sumus

• Jesteśmy pyłem i cieniem
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny

Quae finxere, timent…

• Co sobie wytworzyli [w wyobraźni], tego się boją…
• Lukan (39 – 65 n.e.) – poeta rzymski
• źródło: Lukan,  Farsalia I 484

Quae nocent, docent

• To, co szkodzi, uczy
• opis: sentencja łacińska

Quae non sunt prohibita permissa intelleguntur

• To, co jawnie nie zakazane, wydaje się, że jest dozwolone
• opis: sentencja łacińska

Quae peccamus iuvenes, ea luimus senas

• Za grzech młodości płacimy na starość
• opis: sentencja łacińska

Quae potui, feci, faciant meliora potentes

• Co mogłem, zrobiłem, niechaj lepiej zrobią ci, którzy mogą
• opis: sentencja łacińska

Quae tua sunt, tibi habe; quae mea sunt, redde mihi

• To, co twoje sobie zachowaj; to, co moje, oddaj mi
• Marcjalis (ok. 40 – ok. 102-104 n.e) – poeta rzymski
• źródło: Marcjalis, Epigramaty, 15-6

Quae vetera nunc sunt, fuerunt olim nova

• To co teraz jest stare, kiedyś było nowe
• Kwintylian (35 – 95 n.e.) – sławny retor i pedagog w dziedzinie teorii wymowy

Quae volumus, ea credimus libenter, at quae sentimus ipsi, reliquos sentire speramus

• Wierzymy chętnie w to,  czego pragniemy,  i spodziewamy się,  że nasze uczucia podzielają inni
• Gajusz Juliusz Cezar (100 – 44 p.n.e.) – polityk, wódz, dyktator i pisarz

Quaecumque vultis, ut faciant vobis homines et vos facite eis

• [Wszystko] co byście chcieli, żeby wam ludzie czynili, i wy im czyńcie
• opis: sentencja łacińska

Quaedam sunt, quae nocere non possint…

• Są pewne siły, które nie mogą szkodzić…
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, De Ira, 27

Quaelibet vulpus caudem suam laudat

• Każdy lis swój ogon chwali
• Ezop (VI wiek p.n.e.) – grecki bajkopisarz
• źródło: Ezop, Bajki

Quaere peregrinum!

• Szukaj obcego!
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Listy I.17

Quaerite et invenietis

• Szukajcie a znajdziecie
• opis: sentencja łacińska

Qualis artifex pereo!

• Jakiż artysta ginie we mnie
• Neron (37-68 n.e.) – cesarz rzymski
• opis: rzekome ostatnie słowa Nerona przed samobójstwem
• źródło: Swetoniusz, Neron, 49

Qualis pater, talis filius

• Jaki ojciec, taki syn
• opis: sentencja łacińska

Qualis rex, talis grex

• Jaki król, taka trzoda
• opis: sentencja łacińska

Qualis vir, talis oratio

• Jaki mąż, taka mowa
• opis: słowa jakie mówisz, świadczą o charakterze człowieka. Sentencja zapożyczona od Seneki Młodszego przez Erazma z Rotterdamu

Quem di diligunt, adolescens moritur

• Wybrańcy bogów umierają młodo
• opis: Plaut, cytując za Menandrem

Quem Iuppiter vult perdere, dementat prius

• Kogo Jowisz chce zgubić,  temu najpierw rozum odbiera
• Eurypides (ok. 480-406 p.n.e.) – grecki dramatopisarz

Qui asinum non potest, stratum caedit

• Kto nie może bić osła,  bije worek
• Gajusz Petroniusz (27 – 66 n.e.) – pisarz, poeta, filozof i polityk
• źródło: Petroniusz, Satyrikon, 45

Qui bibit, dormit; qui dormit, non peccat; qui non peccat, sanctus est; ergo: qui bibit, sanctus est

• Kto pije – ten śpi,  kto śpi – nie grzeszy,  kto nie grzeszy – jest święty,  a więc: kto pije – jest święty

Qui gladio ferit, gladio perit

• Kto mieczem wojuje, od miecza ginie
• opis: sentencja łacińska

Qui hic minxerit aut cacaverit, habeat deos superos et inferos iratos!

• –

Qui parentem meum [interfecer]un[t eo]s in exilium expuli iudiciis legitimis ultus eorum [fa]cin[us, e]t postea bellum inferentis rei publicae vici b[is a]cie.

• Wygnałem zabójców ojca mego, stawiając ich przed przedtem przed sądem, potem zaś, gdy wypowiedzieli wojnę Republice, dwukrotnie pokonałem ich w bitwie.
• Oktawian August (63 p.n.e. – 14 n.e.) – pierwszy cesarz rzymski
• źródło: Res Gestae divi Augusti

Qui potest mortem metuens esse non miser?

• Kto,  myśląc o śmierci,  może być szczęśliwy?
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Tusculanarum quaestionum libri quinque

Qui pro quo

• opis: zabawne nieporozumienie wynikające z wzięcia kogoś za inną osobę lub niezrozumienia czyichś słów

Qui rogat, non errat

• Kto pyta, nie błądzi

Qui scribit, bis legit

• Kto pisze,  dwa razy się uczy
• opis: sentencja łacińska

Qui tacet, consentire videtur

• Kto milczy, ten zdaje się zezwalać
• opis: paremia prawnicza

Quia nominor leo

• Bo się nazywam lew
• Fedrus (15 p.n.e. – 50 n.e.) – rzymski bajkopisarz
• źródło: Fedrus, Bajki, 1, 5

Quid opus est verbis?

• Na co tu słowa?

Quid pro quo

• Coś za coś
• opis: sentencja łacińska, określająca w handlu zasady barteru

Quid rei est?

• W czym rzecz?

Quid enim stultius quam incerta pro certis habere, falsa pro veris?

• Cóż jest głupsze niż uważać rzeczy niepewne za pewne?
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, De Senectute, 68

Quid vesper ferat, incertum est

• Nie wiadomo, co przyniesie wieczór
• Tytus Liwiusz (59 p.n.e. – 17 n.e.) – historyk
• źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia Miasta, 45.8.6

Quidquid agis, prudenter agas et respice finem

• Cokolwiek czynisz, czyń roztropnie i przewiduj koniec
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta

Quidquid discis, tibi discis

• Czegokolwiek się uczysz, rozwijasz się
• opis: sentencja łacińska

Quidquid Latine dictum sit, altum videtur

• Cokolwiek powiesz po łacinie,  brzmi mądrze
• opis: sentencja łacińska

Quiescere iuventus nescit

• Młodzież nie może trwać w spokoju
• opis: sentencja łacińska

Quintili Vare, legiones redde

• Kwintyliuszu Warusie,  oddaj mi moje legiony!
• Oktawian August (63 p.n.e. – 14 n.e.) – pierwszy cesarz rzymski
• opis: słowa Augusta na informację o porażce Warusa w lesie Teutoburskim
• źródło: Swetoniusz, Boski August 23

Quis fallere possit amantem

• Któż zdoła oszukać tego,  kto kocha
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Eneida IV, 296

Quod discis, tibi discis

• Czego się uczysz,  dla siebie się uczysz
• Gajusz Petroniusz (27 – 66 n.e.) – pisarz, poeta, filozof i polityk
• źródło: Gajusz Petroniusz, Satyricon, 46.8

Quod felix, faustum fortunatumque sit

• Oby to było szczęśliwe, sprzyjające i pomyślne
• opis: sentencja łacińska

Quod licet Iovi, non licet bovi

• Co wolno Jowiszowi, nie wolno wołowi
• źródło: Czesław Jędraszko,  Łacina na co dzień, Warszawa 1997

Quod licet Iovis, non licet bovis

• –

Quod me nutrit me destruit

• To co mnie żywi zabija mnie
• opis: sentencja łacińska

Quod medicina aliis, aliis est acre venenum

• Co dla jednych jest lekarstwem,  dla innych jest straszną trucizną
• opis: sentencja łacińska

Quod non est licitum necessitas facit licitum

• Konieczność robi z czynu niedozwolonego czyn dozwolony
• opis: paremia prawnicza

Quod scimus gutta est, ignoramus mare

• To, co wiemy, jest kroplą, a to, czego nie wiemy morzem
• opis: sentencja łacińska

Quod sequitur, specta

• Patrz co z tego wyniknie, patrz co nastąpi
• opis: sentencja łacińska

Quod tibi fieri non vis, alteri ne feceris

• Nie czyń drugiemu, co Tobie niemiłe
• opis: sentencja łacińska

Quod verum est, meum est

• Co jest prawdziwe,  jest też moje
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy,  Epistulae I. xii, 11

Quos Iuppiter perdere vult, dementat prius

• Kogo Jowisz chce zgubić,  temu wpierw rozum odbiera
• Menander (342 p.n.e.–291 p.n.e.) – starożytny poeta grecki
• opis: zapewne późniejszy wariant stwierdzenia „Ukochani przez bogów umierają młodo” – zachowany za pośrednictwem Plauta, z „Dwukrotnego oszusta” greckiego autora.

Quot capita, tot sententiae

• Ile głów,  tyle zdań
• opis: fraza przypisywana rzymskiemu komediopisarzowi Terencjuszowi

Quot homines, tot sententiae

• Ile ludzi, tyle opinii
• opis: sentencja łacińska

Quousque tandem abutere Catillina, patientia nostra

• Jak długo jeszcze nadużywać będziesz,  Katylino,  naszej cierpliwości
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• opis: początek mowy Cycerona w senacie, w której to polityk ujawnił spisek mający na celu obalenie ustroju republiki
• źródło: Cyceron,  In Catilinam I

Rapienda rebus in malis praeceps via (e)st

• W nieszczęściu należy obierać drogę ryzykowną
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Agamemnon, I 54

Raptus puellae

• Porwanie dziewicy

Raram fecit mixturam cum sapientia forma

• Piękność rzadko idzie w parze z mądrością
• Gajusz Petroniusz (27 – 66 n.e.) – pisarz, poeta, filozof i polityk
• źródło: Gajusz Petroniusz, Satyricon, 94.1

Rari quippe boni: numera, vix sunt totidem, quot Thebarum portae, vel divitis ostia Nili

• Zacnych na świecie niewielu, dobrzy ludzie [to] rzadkość: ot, tylu, ile bram w Tebach albo ujść Nilu!
• Juwenalis (60–130 n.e.) – rzymski poeta satyryczny
• źródło: Juwenalis, Satyry, V.XIII

Ratio (…) nihil aliud est quam in corpus humanum pars divini spiritus mersa

• Rozum (…) nie jest niczym innym, jak zasadzoną w ludzkim ciele cząstką ducha boskiego
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Epistulae morales ad Lucilium, VII

Ratio (legis) est anima legis

• Uzasadnienie (ustawy) jest duszą ustawy
• opis: paremia prawnicza

Ratio discessit

• Zdrowy rozsądek odszedł
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Pars prima sive Opera philosophica, XVII

Ratio dubitandi

• Podstawa do wyrażenia wątpliwości
• opis: paremia prawnicza

Rationale animal es

• Jesteś istotą rozumną
• opis: sentencja łacińska

Rationale animal est homo

• Człowiek jest istotą rozumną
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof

Rationale enim animal est homo

• Człowiek bowiem jest istotą rozumną
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Listy, 41

Re bena gesta

• Dobrze wykonawszy pracę
• opis: sentencja łacińska

Rebus dictantibus

• Według potrzeb rzeczy

Rebus in adversis melius sperare memento

• W trudnych warunkach miej nadzieję na lepsze
• opis: sentencja łacińska

Rebus in angustis facile (e)st contemnere vitam

• Będąc w nieszczęściu, nietrudno pogardzać życiem
• Marcjalis (ok. 40 – ok. 102-104 n.e) – poeta rzymski
• źródło: Marcjalis, Epigramy 11.56.1–4, 15–16

Rebus sic stantibus

• W takim stanie rzeczy

Rediit ad plures

• Dołączył do licznych,  do większości
• opis: sentencja łacińska

Rem tene, verba sequentur

• Rzecz trzymaj (trzymaj się tematu),  słowa nadążą zanim
• Katon Starszy (234 – 149 p.n.e.) – mówca, polityk, pisarz

Repetitio est mater studiorum

• Powtarzanie jest matką nauk
• opis: sentencja łacińska

Requiescat in pace

• Niech spoczywa w pokoju
• opis: sentencja łacińska

Requiescat in pice

• Niech spoczywa w smole
• opis: sentencja łacińska

Res iudicata pro veritate habetur

• Sprawę osądzoną ostatecznie uważa się za rozstrzygniętą
• opis: paremia prawnicza

Res publica mihi carior est quam vita mea

• Republika jest mi droższa od mojego życia
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

Res sacra miser

• Nieszczęśliwy jest rzeczą świętą
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Epigramy, 1V, 9

Res severa est verum gaudium

• Prawdziwa radość jest rzeczą poważną
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy,  Epistulae morales, 23, 4

Respice finem

• Patrz końca
• opis: w ujęciu „cokolwiek czynisz, czyń roztropnie i przewiduj koniec”
• źródło: Gesta Romanorum 103

Respiciens post te, hominem memento te; cave, ne cadas

• Oglądając się za siebie, pomnij, iżeś człowiekiem; strzeż się, iżbyś nie upadł
• opis: w trakcie triumfu niewolnik mówił te słowa do przejeżdżającego przez miasto zwycięskiego rzymskiego wodza.

Ridentem dicere verum

• Z uśmiechem mówić prawdę
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy,  Satyry

Risu inepto res ineptior nulla est

• Nie ma nic mniej stosownego od śmiechu nie w porę
• Katullus (ok. 84 – ok. 54 p.n.e.) – rzymski poeta
• źródło: Katullus, 39

Risum teneatis, amici?

• Czyżbyście się mogli powstrzymać od śmiechu,  przyjaciele?
• źródło: Horacy, Ars Poetica

Rixari de asini umbra

• Spierać się o cień osła
• opis: spierać się o rzecz błahą

Romanus sedendo vincit

• Rzymianin siedząc zwycięża
• opis: maksyma odnosząca się do stylu walki dyktatora Fabiusza  – wyczekiwania rywala i prowadzenia wojny na wyczerpanie. Wcześniej armia rzymska poniosła poważną klęskę nad Jeziorem Trazymeńskim w 217 roku p.n.e.
• Kwintus Fabiusz Maksimus (ok. 280 – 203 p.n.e.) – rzymski wódz i polityk, który w drugiej wojnie punickiej przyjął strategię unikania starcia z Hannibalem.

Rosa pulchra est

• Róża jest piękna
• opis: sentencja łacińska

Sacculus plenus aranearum

• Sakiewka pełna jest pająków
• Katullus (ok. 84 – ok. 54 p.n.e.) – rzymski poeta
• opis: biedny gospodarz zaprasza na ucztę gościa, nie mając grosza w sakiewce i oczekując darów od niejakiego Fabullusa
• źródło: Katullus,  Carmen 13

Sacer esto!

• Niech będzie poświęcony bogom!
• opis: sentencja łacińska

Sacer nepotibus cruor

• Krew przeklęta dla potomnych
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Epody, 7.19-20

Sacra celerius absolvenda

• Obrzędy trzeba szybciej kończyć
• opis: sentencja łacińska

Sacra populi lingua est

• Język ludu jest święty
• Seneka Starszy (ok. 55 p.n.e. – ok. 44 n.e.) – retoryk rzymski
• źródło: Seneka Starszy, Controversiae 1, 1, 10

Sacra profanis [secernere; discernere]

• [Oddzielić] sprawy święte od świeckich

Saeculi, non hominis virtus

• Dostojność wieku, a nie człowieka
• opis: sentencja łacińska

Saeculi vitia, non hominis

• Ułomność epoki, a nie ludzi
• opis: sentencja łacińska

Saeculorum novus nascitur ordo

• Rodzi się nowy porządek wieków
• opis: sentencja łacińska

Saepe enim causa moriendi est timide mori

• Często przyczyną śmierci jest lęk przed śmiercią
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy,  De tranquillitate animi, XI 4

Saepe (e)st etiam sub palliolo sordido sapientia

• Często pod brudnym płaszczem jest (skrywa się) mądrość
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Tusculanae disputationes 3, 23, 56

Saepe morborum gravium exitus incerti sunt

• Jak się zakończy ciężka choroba jest często niepewne
• opis: mimo ciężkiej choroby można wyzdrowieć

Saepe stilum vertas, iterum quae digna legi sint, scirpturus, neque t(e), ut miretur turba labores, contentus paucis lectoribus…

• Często odwracaj rylec [poprawiaj, zamazuj błędy], jeśli chcesz pisać rzeczy godne powtórnego czytania. Nie trudź się dla sławy u tłumu, ale pracuj, zadowalając się nielicznymi czytelnikami…
• opis: sentencja łacińska

Saluta libenter!

• Pozdrów chętnie!
• opis: sentencja łacińska

Salus aegroti suprema lex esto

• Zdrowie chorego niech będzie najwyższym prawem
• opis: sentencja łacińska

Salus rei publicae suprema lex (esto)

• Dobro republiki (niech będzie) najwyższym prawem
• źródło: Cyceron, De Leg., IV

Sapere aude

• Miej odwagę być mądrym
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Epistulae 1,2

Sapere auso

• Temu, który odważył się być mądrym
• opis: nazwa medalu

Scio, me nihil scire

• Wiem, że nic nie wiem
• opis: sentencja przypisywana Sokratesowi

Sed fugit interea, fugit irreparabile tempus

• Lecz tymczasem ucieka, ucieka niepowetowany czas
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Georgiki, III 284

Senatores boni viri, senatus mala bestia

• Senatorowie są dobrymi mężami, senat zaś to złe zwierzę
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• opis: senatorowie samodzielnie mogą kierować się rozsądkiem, jednak działając razem oddają się koprucji i przestępstwom

Seniores priores

• Starsi mają pierwszeństwo
• opis: sentencja łacińska

Sibi omino similis

• –

Sic luceat lux

• Tak niech świeci (wasze) światło
• opis: sentencja łacińska

Sic transit gloria mundi

• Tak przemija chwała świata
• opis: sentencja łacińska

Si dis placet

• Jeśli bogom się podoba
• opis: sentencja łacińska

Si fueris Romae, Romano vivito more

• Będąc w Rzymie, czyń jak Rzymianie
• Ambroży z Mediolanu (ok. 340–397 n.e.) – biskup Mediolanu

Simila similibus curantur

• Podobne leczy się podobnym
• opis: czym się strułeś, tym się lecz

Similis simili gaudet

• Podobne cieszy się podobnem
• Arystoteles (384-322 p.n.e.) – filozof grecki
• opis: osoby posiadające jednakowe cechy charakteru lub dążących do tego samego celu wyrażają ku sobie skłonność

Sine ira et studio

• Bez gniewu i pasji
• Tacyt (55 – 120 n.e.) – historyk
• opis: pierwsze słowa zapewniające o obiektywizmie autora
• źródło: Tacyt, Roczniki

Sine labore non est panis in ore

• Bez pracy nie ma chleba w ustach
• opis: sentencja łacińska

Si tacuisses, philosophus mansisses

• Gdybyś milczał, byłbyś filozofem
• opis: sentencja łacińska

Sit tibi terra levis

• Niech ci ziemia lekką będzie
• opis: sentencja łacińska

Si vis pacem, para iustitiam

• Chcesz pokoju, czyń sprawiedliwość
• opis: rzymska paremia prawnicza

Si vis pacem, para bellum

• Jeśli chcesz pokoju, przygotuj się do wojny
• Flawiusz Wegecjusz (IV wiek n.e.) – rzymski historyk i pisarz
• źródło: Wegecjusz, De Re Militari, III

Sola ratio perfecta beatum facit

• Tylko doskonały rozum czyni człowieka szczęśliwym
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy,  Listy, 71.76

Spemque metumque inter dubii

• Wahając się między nadzieją i trwogą
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Eneida, 1, 218

Status quo ante bellum

• Stan, który był przed wojną
• opis: sentencja łacińska

Stultum facit fortuna, quem perdere vult

• Kogo los chce zgubić, tego głupcem czyni
• Publiliusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae

Suae quisque fortunae faber est

• Każdy jest kowalem swojego losu
• Appiusz Klaudiusz (ok. 340 – 273 p.n.e.) – rzymski polityk i mąż stanu
• źródło: Salustiusz, Epistulae ad Caesarem senem I.i.2

Sursum corda!

• W górę serca!

Suum cuique [placet]

• Każdemu [podoba się] swoje
• opis: sentencja łacińska

Sub utraque specie

• Pod obiema postaciami (chleba i wina)
• opis: sentencja łacińska

Suae quisque fortunae faber

• Każdy jest kowalem własnego losu
• Appiusz Klaudiusz Caecus (IV-III p.n.e.) – rzymski polityk

Summum ius, summa iniuria

• Najwyższe prawo to najwyższa niesprawiedliwość
• opis: sentencja łacińska

Sunt lacrimae rerum

• Nawet rzeczy płaczą, oto łzy dla naszych nieszczęść
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Eneida

Superflua non nocent

• Nadmiar nie szkodzi
• opis: sentencja łacińska

Sus Minervam docet

• Świnia poucza Minerwę (boginię mądrości; ignorant poucza świadomego rzeczy)
• Plutarch z Cheronei (ok. 50 – ok. 125 n.e.) – pisarz i historyk grecki

Sustine et abstine

• Cierp i panuj nad sobą
• Epiktet z Hierapolis (50 – 130 n.e.) – filozof, stoik

Tabellae defixionis

• Tabliczka zaklęć

Tabula in naufragio

• Deska w katastrofie morskie
• opis: inaczej „Ostatnia deska ratunku”

Tabula rasa

• Niezapisana tablica

Tabula rasa et plana et polita

• Czysta tablica, płaska i gładka
• opis: sentencja łacińska

Tace, sed memento!

• Milcz, ale pamiętaj!

Tacet, sed loquitur

• Milczy, ale mówi

Tacito consensu

• Za milczącą zgodą
• opis: sentencja łacińska

Tam deest avaro quod habet, quam quod non habet

• Chciwemu tak samo mało jest tego, co ma, jak i tego, czego nie ma
• Publiliusz Syrus (I wiek p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Publiliusz Syrus, Sententiae 694

Tam malum est habere nummos, non habere quam malum est

• Równie źle jest, kiedy się ma pieniądze, jak i kiedy się ich nie ma
• opis: sentencja łacińska

Tandem bono causa triumphat

• Wreszcie słuszna sprawa zwyciężyła
• opis: sentencja łacińska

Tanta animorum imbecillitas est, ubi ratio discessit

• Tak wielka jest słabość umysłu, gdy ktoś utraci zdrowy rozsądek
• opis: sentencja łacińska

Tanta vis probitatis est, ut eam (…) in hoste etiam diligamus

• Taka jest siła uczciwości, że szanujemy ją nawet u przeciwnika
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Laelius de amicitia, 29

Tanti est, quantum habet

• Tyle wart, ile ma

Tantum doluerunt, quantum doloribus se inseruerunt

• Tyle doznają boleści, ile się im poddają
• opis: sentencja łacińska

Tantum possumus, quantum scimus

• Tyle możemy, ile umiemy
• opis: sentencja łacińska

Tantum scimus, quantum memoria tenemus

• Tyle wiemy,  ile pamiętamy
• opis: sentencja łacińska

Tarde venientibus ossa

• Spóźnionym (dostają się) kości
• opis: kto późno przychodzi, sam sobie szkodzi

Tempora labuntur tacitisque senescimus annis

• Czas upływa, a my starzejemy się wraz z cicho upływającymi latami
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz,  Fasti, VI 771

Tempora mutantur et nos mutamur in illis

• Czasy się zmieniają i my się zmieniamy wraz z nimi
• opis: sentencja łacińska

Tempora si fuerint nubilia, solus eris

• Jeśli czasy będą chmurne, będziesz sam
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz,  Tristia, I, 9, 5–6

Teneo te, Africa

• Mam cię,  Afryko!
• Gajusz Juliusz Cezar (100 – 44 p.n.e.) – polityk, wódz, dyktator i pisarz
• opis: słowa te miał wypowiedzieć Cezar w momencie schodzenia z łodzi i niefortunnego upadku na ziemię, po przybyciu do brzegów Afryki. W ten sposób Cezar chciał odwrócić zły omen i uniknąć ośmieszenia się na oczach żołnierzy. Miało to miejsce w trakcie kampanii przeciwko Katonowi i Scypionowi w roku 46 p.n.e.
• źródło: Swetoniusz, Juliusz Cezar,  59

Tertium non datur

• Trzeciej (możliwości) nie ma

Tertius gaudens

• Trzeci się cieszy
• opis: w znaczeniu „Gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta”

Testis unus, testis nullus

• Jeden świadek, żaden świadek
• opis: paremia prawnicza

Tibi persuade esse te mihi carissimum

• Przekonaj siebie, że ty jesteś mi najdroższy
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof

Timeo Danaos et dona ferentes

• Obawiam się Greków,  nawet gdy niosą dary
• opis: wypowiedź Laokoona – kapłana Apollina w Troi – który ostrzegał oblężonych przed drewnianym koniem.
• źródło: Wergiliusz, Eneida, II 49

Tolle pecuniam, bella sustuleris

• Usuń pieniądze,  usuniesz wojnę
• Kwintylian (35 – 95 n.e.) – sławny retor i pedagog w dziedzinie teorii wymowy
• źródło: Kwintylian, Declamationes Minores, 321, 18

Tota vita discendum est mori

• Przez całe życie trzeba się uczyć umierać
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Dialogi, X 7, 3

Trahimur omnes studio laudis

• Wszyscy pragniemy sławy
• opis: sentencja łacińska

Trahit sua quemque voluptas

• Każdy ulega swoim namiętnościom
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Eklogi, II 65

Transire suum pectus mundoque potiri

• Wznieść się ponad granice ludzkich możliwości i przewodzić światu
• Maniliusz (I wiek n.e.) – rzymski poeta i astrolog
• źródło: Maniliusz, Astronomica IV 392

Tres faciunt collegium

• Trzy osoby czynią zgromadzenie
• opis: sentencja łacińska

Tres faciunt collegium

• Co trzy głowy to nie jedna (dosłownie „trzech tworzy zespół”)

Tu dices

• Ty tak powiesz

Tu mihi carissimus es

• Jesteś mi najdroższy

Tu quoque, Brute?

• Ty także, Brutusie?

Tu quoque, mi fili?

• Ty także, mój synu?

Tua res agitur, paries cum proximus ardet

• O ciebie chodzi,  gdy płonie dom sąsiada
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Listy, I 18, 84

Tuta timens

• Bojąc się (nawet) rzeczy bezpiecznych

Uberrima fide

• W najbardziej uczciwy sposób
• opis: sentencja łacińska

Ubi amici, ibi opes

• Gdzie przyjaciele, tam bogactwa
• Kwintylian (35 – 95 n.e.) – sławny retor i pedagog w dziedzinie teorii w
• źródło: Kwintylian, De Institutione Oratoria, 5.11.41

Ibi patria, ubi bene

• Tam ojczyzna, gdzie dobrze
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Tusculanae Disputationes V, 108

Ubi concordia, ibi victoria

• Gdzie zgoda, tam zwycięstwo
• opis: sentencja łacińska

Ubi deest peplum, non est perfectum gaudium

• Gdzie brak stroju, radość niepełna
• opis: sentencja łacińska

Ubi dubium, ibi libertas

• Gdzie zwątpienie, tam wolność
• opis: sentencja łacińska

Ubi emolumentum, ibi onus

• Gdzie prawa (przywileje), tam i obowiązki
• opis: paremia prawnicza

Ubi est confessio, ibi est remissio

• Gdzie jest przyznanie się, tam jest przebaczenie
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Proverbia Senecae, 94

Ubi ius, ibi onus

• Gdzie prawo, tam obowiązek
• opis: rzymska paremia prawnicza

Ubi ius, ibi societas

• Gdzie prawo, tam i społeczeństwo.
• opis: paremia prawnicza

Ubi lex, ibi poena

• Gdzie prawo, tam kara
• opis: paremia prawnicza

Ubi mel, ibi apes

• Gdzie miód, tam pszczoły
• opis: sentencja łacińska

Ubi nihil est, Caesar iure suo excidit

• Gdzie nie ma niczego, tam cesarz traci swe prawa
• opis: sentencja łacińska

Ubi onus, ibi sonus

• Gdzie ciężar, tam jęk
• opis: sentencja łacińska

Ubi periculum, ibi lex

• Gdzie niebezpieczeństwo, tam prawo
• opis: praemia prawnicza

Ubi rerum testimonia adsunt, quid opus est verbis?

• Tam, gdzie sprawa sama za siebie mówi, po co słowa?
• opis: praemia prawnicza

Ubi societas, ibi ius

• Gdzie społeczeństwo, tam prawo
• opis: praemia prawnicza

Ubi solitudinem faciunt, pacem appellant

• Robią pustynię (z kraju) i nazywają to pokojem
• opis: Kalgakus o Rzymianach
• Tacyt (55 – 120 n.e.) – historyk
• źródło: Tacyt, De vita et moribus Iulii Agricolae, XXX

Ubi timor, ibi pudor

• Gdzie strach, tam i wsyd
• opis: sentencja łacińska

Ubi tu Caius, ibi ego Caia

• Gdzie ty – Gajusz, tam ja – Gaja
• opis: przysięga małżeńska składana przez rzymską małżonkę

Ubi velis, nolunt; ubi nolis, volunt

• Kiedy chcesz, nie chcą; kiedy nie chcesz, chcą
• Terencjusz (ok. 195-159 p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Terencjusz, Eunuchus, IV 8, v 43

Ubi vita, ibi poesis

• Gdzie życie, tam i poezja
• opis: sentencja łacińska

Ubicumque dulce est, ibi et acidum invenies

• Gdzie jest słodycz, tam i gorycz znajdziesz
• Gajusz Petroniusz (27 – 66 n.e.) – pisarz, poeta, filozof i polityk

Ubicumque homo est, ibi beneficii locus est

• Gdzie człowiek jest, tam i okazja do wyświadczenia dobrodziejstw
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Emily R. Wilson, The Greatest Empire: A Life of Seneca

Ultima cena

• Ostatnia Wieczerza

Ultio doloris confessio est

• Zemsta jest przyznaniem się do cierpienia
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, De Ira, III, 5

Ultra posse nemo obligatur

• Nikt nie jest zobowiązany zrobić więcej niż może
• opis: wyrażenie znajduje się najobszerniejszej z trzech części wielkiej kompilacji prawa rzymskiego Justyniana I, „Digesta Justyniana”

Unguibus et rostro

• Szponami i dziobem
• opis: w znaczeniu „Ze wszystkich sił”

Uno ictu

• Jednym ciosem

Unum castigabis, centum emendabis

• Jednego zganisz,  a stu naprawisz
• opis: sentencja łacińska

Unus pro multis

• Jeden za wszystkich

Unus pro omnibus, omnes pro uno

• Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego

Urbi et Orbi

• Miastu (Rzymowi) i światu

Usus est tyrannus

• Zwyczaj jest tyranem
• opis: sentencja łacińska

Usus magister est opimus

• Praktyka jest najlepszym nauczycielem
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Pro Rabirio Postumo IV 9

Ut ameris, amabilis esto

• Jeśli chcesz być kochany,  bądź godny miłości
• opis: sentencja łacińska

Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas

• Chociaż brakuje sił,  trzeba pochwalać chęci
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz, Epistulae Ex Ponto III 4, 79

Ut pictura poesis

• Poezja jest jak obraz
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Sztuka poetycka

Ut salutus, ita salutaris

• Jak pozdrowisz, tak zostaniesz pozdrowiony
• opis: sentencja łacińska

Ut sementem feceris, ita metes

• Jak posiejesz,  tak zbierzesz
• opis: sentencja łacińska

Ut sis nocte levis, sit tibi cena brevis

• Abyś był lekki w nocy,  krótko jedz
• opis: sentencja łacińska

Utile cum dulci mixtum

• Przyjemne z pożytecznym
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Ars poetica 343

Utinam falsus vates sim

• Obym był fałszywym prorokiem
• opis: sentencja łacińska

Vacuum horrendum

• Pustka powodująca przerażenie
• opis: sentencja łacińska

Vade in pace

• Idź w pokoju

Vade mecum

• Chodź ze mną.

Vae misero mihi

• Biada mi nieszczęsnemu!

Vae victis!

• Biada zwyciężonym!

Vale et me ama

• Żegnaj i kochaj mnie

Varietas delectat

• Zmienność sprawia przyjemność
• opis: reguła retoryki nakazująca urozmaicać tok przemówienia, żeby zapobiec jego monotonii
• źródło: Rhetorica ad Herennium III, 12

Varium et mutabile semper femina

• Kobieta zawsze niestała i zmienna
• Wergiliusz (70 – 19 p.n.e.) – poeta
• źródło: Wergiliusz, Eneida IV, 569–570

Veni, vidi, vici

• Przybyłem,  zobaczyłem,  zwyciężyłem
• Gajusz Juliusz Cezar (100 – 44 p.n.e.) – polityk, wódz, dyktator i pisarz
• opis: słowa te padły po szybkim zwycięstwie nad królem Pontu. W 47 roku p.n.e. król Pontu Farnakes II rzucił wyzwanie Rzymowi. Sprawę rozstrzygnął Cezar podczas błyskawicznej kampanii zakończonej zwycięską bitwą pod Zelą (47 p.n.e.).
• źródło: Swetoniusz, Boski Juliusz, 37

Velocius quam asparagi conquantur

• Szybciej niż się gotują szparagi
• opis: Oktawian mawiał tak, aby zobrazować szybkie wykonanie
• źródło: Swetoniusz, Boski August 87

Venter non habet aures

• Brzuch nie ma uszu
• opis: głodnego słowami nie nakarmisz

Ventis verba das

• Puszczasz słowa na wiatr
• opis: sentencja łacińska

Verba docent, exempla trahunt

• Słowa uczą, przykłady potwierdzają
• opis: sentencja łacińska

Verba et voces praetereaque nihil

• Słowa i słowa, nic ponadto
• opis: sentencja łacińska

Verba sint temporis, aeterno silentio

• Słowa przynależą do czasu, milczenie do wieczności
• opis: sentencja łacińska

Verba volant, scripta manent

• Słowa ulatują,  pisma pozostają
• opis: sentencja łacińska

Verbum sapienti sat

• Słowo mądremu wystarczy
• opis: sentencja łacińska

Verbum nobile debet esse stabile

• Słowo szlachetne powinno być stałe
• opis: sentencja łacińska

Vercundia omnium virtutum custos est

• Skromność jest strażnikiem wszystkich cnót
• opis: sentencja łacińska

Veritas odium parit, obsequium amicos

• Prawda rodzi nienawiść,  ustępliwość przyjaciół
• Publiusz Terencjusz Afer (ok. 195 – ok. 159 p.n.e.) – pisarz rzymski
• źródło: Terencjusz, Dziewczyna z Andros

Versio interlinearis

• Treść między wierszami
• opis: sentencja łacińska

Verus amicus rara avis est

• Prawdziwy przyjaciel jest rzadkim ptakiem
• opis: sentencja łacińska

Vestigia terrent

•  Ślady odstraszają
• opis: użyte w znaczeniu „a więc nie wchodźmy do jaskini,  jeżeli widać tylko ślady wchodzących”

Vide, cui fidas

• Patrz, komu ufasz
• opis: sentencja łacińska

Videant consules ne quid detrimenti res publica capiat

• Niech konsulowie baczą,  żeby państwo nie doznało jakiegoś uszczerbku
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron,  In Catilinam 1, 4

Video eum exadversum

• Widzę go naprzeciwko

Video lupum

• O wilku mowa, a wilk tuż (dosłownie „widzę wilka”)

Video meliora proboque, deteriora sequor

• Widzę i pochwalam lepsze,  idę za gorszym
• Owidiusz (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) – poeta
• źródło: Owidiusz, Przemiany

Vim vi repellere omnia iura permittunt

• Na odparcie siły siłą wszystkie prawa pozwalają
• opis: sentencja łacińska

Vincere scis, Hannibal, victoria uti nescis

• Umiesz zwyciężać Hannibalu, nie umiesz korzystać ze zwycięstwa
• opis: wódz jazdy kartagińskiej, Marhabal, do Hannibala, po jego zwycięstwie pod Kannami (216 p.n.e.) i nie wykorzystaniu sprzyjających okoliczności do definitywnego pokonania Rzymu
• źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia Miasta 22, 51, 4

Vindica te tibi

• Uratuj siebie dla siebie
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy Epistulae Morales, I

Vino pellite curas

• Winem odpędźcie troski
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Oda VII

Vinum incendit iras

• Wino rozpala gniew
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, De Ira, II

Virtus ad beate vivendum sufficit

• Cnota wystarcza do szczęścia
• opis: sentencja łacińska

Virtus est perfecta ratio

• Cnota jest doskonałym rozumem
• opis: sentencja łacińska

Virtus sola homines beatos reddit

• Tylko cnota czyni ludzi szczęśliwymi
• opis: sentencja łacińska

Vis pacem, para bellum

• Chcesz pokoju, szykuj wojnę
• opis: sentencja łacińska wywodząca się od słów Tytusa Liwiusza

Vis vim vi pellit

• Siła siłę siłą wypędzi
• opis: sentencja łacińska

Vita mancipio nulli datur, omnibus usu

• Życia nikt nie otrzymuje na własność,  lecz wszyscy do użytku
• Lukrecjusz (ok. 99 – ok. 55 p.n.e.) – rzymski poeta i filozof
• źródło: Lukrecjusz, De rerum natura, 3.971

Vita sine libertate nihil est

• Życie bez wolności jest niczym

Vita sine litteris mors est

• Życie bez wiedzy jest śmiercią
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Listy

Vitae sal amicitia

• Przyjaźń solą życia
• opis: sentencja łacińska

Vitae, non scholae discendum est

• Trzeba się uczyć dla życia, nie dla szkoły
• opis: sentencja łacińska

Vitam impendere vero

• Życie poświęcić dla prawdy
• Juwenalis (60–130 n.e.) – rzymski poeta satyryczny
• źródło: Juwenalis, Satyry

Vituperatio stultorum laus est

• Nagana ze strony głupców jest pochwałą

Viva vox docet

• Żywe słowo kształci

Vive memor, quam sis aevi brevis

• Żyj, pamiętając, jak krótkowieczny jesteś
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Satyry II.6.97

Vivere est cogitare

• Żyć to znaczy myśleć
• Cyceron (106 – 43 p.n.e.) – mówca, polityk i filozof
• źródło: Cyceron, Tusculanæ Disputationes

Vivere est militare

• Życie jest walką

Vivere militare est

• Żyć to znaczy walczyć życie jest walką
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Listy 96.5

Vivere nolit, qui mori non vult

• Kto nie chce umierać,  ten nie chce też żyć
• Seneka Młodszy (4 p.n.e. – 65 n.e.) – retor, poeta, filozof
• źródło: Seneka Młodszy, Listy

Vivitur parvo bene

• Małym żyje się dobrze
• opis: ludziom o małych potrzebach

Vix(i) et quem dederat carsum fortuna peregi

• Żyłem i doświadczyłem tego, co dał mi los

Volenti nihil difficile

• Dla chcącego nic trudnego

Volenti non fit iniuria

• Chcącemu nie dzieje się krzywda
• opis: paremia prawnicza sformułowana przez Ulpiana Domicjusza

Vos exemplaria graece versate semper

• Wasze greckie przykłady są często rozważne
• Horacy (65 – 8 p.n.e.) – poeta liryczny
• źródło: Horacy, Art Poetique, 269-270

Vox coelestis

• Głos niebiański

Vulgare amici nomen, sed rara est fides

• Słowo „przyjaciel” jest pospolite,  ale lojalność jest bardzo rzadka
• opis: sentencja łacińska

Vulnerant omnes, ultima necat

• Ranią wszystkie,  ostatnia zabija:
• opis: o godzinach

Vultus animi index (est)

• Twarz odbiciem duszy
• opis: sentencja łacińska

A · B · C · D · E · F · G · H · I · L · M · N · O · P · Q · R · S · T · U · V

Przeczytaj więcej

Bitwa pod Ilipą Seneka Młodszy Wojna domowa Cezara z Pompejuszem Wojny galijskie Wojny drugiego triumwiratu