Ta strona nie może być wyświetlana w ramkach

Przejdź do strony

Jeśli znajdziesz błąd ortograficzny lub merytoryczny, powiadom mnie, zaznaczając tekst i naciskając Ctrl + Enter.

Rzymski system wsparcia najuboższych

Ten wpis dostępny jest także w języku: angielski (English)

Fresk z Pompejów ukazujący sprzedawcę chleba
Fresk z Pompejów ukazujący sprzedawcę chleba

Antyczni Rzymianie wiedzieli, że jeśli społeczeństwo ma być ekonomicznie sprawne, to musi być dobrze odżywione. Dlatego funkcjonował system pomocy społecznej, gwarantujący rozdawnictwo lub sprzedaż, po zaniżonych cenach, zboża (tzw. frumentationes). 

Tak jak zostało wcześniej wspomniane pierwotnie pomoc żywieniowa dla plebsu wynikała z chęci utrzymania silnego społeczeństwa i armii. Z czasem jednak politycy dostrzegli w frumentationes inną zaletę – możliwość zdobycia popularności. Taka sytuacja nadarzała się, gdy panowało powszechne ubóstwo lub kryzys żywnościowy.

W II wieku p.n.e. rzymskie wielkie gospodarstwa rolne zaczęły stopniowo rezygnować z upraw zboża na rzecz bardziej opłacalnych finansowo winogron, oliwek czy bydła. Rosnące zapotrzebowanie wciąż rosnącej populacji Rzymu i innych miast znajdujących się w sferze wpływów powodowało, że niezwykle istotnym było zapewnienie stałej dostawy zboża. Kolejne podboje Rzymian spowodowały, że takie dostawy przybywały z Sycylii, Sardynii i Afryki.

Wciąż jednak importowanie zboża było bardzo ryzykowne, gdyż statki były zagrożone przez sztormy i piratów, a plony zależały od warunków pogodowych i urodzaju. Często zapasy zboża i ceny zmieniały się z roku na rok. Aby przeciwdziałać temu problemowi, Gajusz Grakchus w roku 123 p.n.e. przeprowadził prawo, które zezwalało wszystkim obywatelom Rzymu, którzy zamieszkiwali w stolicy, kupować określoną ilość zboża co miesiąc o ustalonej i obniżonej zarazem cenie (6,33 asów za modius – czyli około 6,5 kg). Zboże było więc dostępne dla wszystkich obywateli, ale w dużej mierze to biedota była głównym beneficjentem.

Urzędnikiem odpowiedzialnym za zaopatrzenie miasta w zboże (tzw. cura annonae) był edyl. Annona była personifikacją dostaw zboża do Rzymu (często wiązana z Ceres), a wszelkie pokłady zboża były dystrybuowane z Świątyni Ceres. W roku 440 p.n.e. senat powołał nowy urząd praefectus annonae,  który zaczął odpowiadać za dostawy zboża do miasta. Tym samym kwestiami żywieniowymi miasta zajmowali się wymiennie edyl i praefectus annonae. Wraz z końcem republiki, pełnię funkcji przejął tylko praefectus annonae.

Dostępność zboża oraz niskie ceny z czasem stały się drogą do zdobycia popularności wśród rzymskich polityków. Tak jak zostało wcześniej wspomniane w roku 123 p.n.e. Gajusz Grakchus zaproponował dostarczanie zboża po obniżonej cenie dla najuboższych. Radykalny przedstawiciel popularów – Lucjusz Apulejusz Saturninus (koniec II wiek p.n.e.) – dzięki swojej nowej lex frumentaria, obniżył cenę zboża za 1 modius do 5/6 asa. Między innymi ten ruch zapewnił mu potem urząd trybuna plebejskiego aż trzy razy.

W 59 roku p.n.e. inny radykalny przedstawiciel popularów Klodiusz Pulcher zaproponował dostawę darmowego zboża najbiedniejszym. Jak się jednak okazało obciążenie dla państwa było zbyt wielkie i później Juliusz Cezar oraz Oktawian August zmniejszali liczbę osób, którym „zasiłek” przysługiwał – najpierw 200, a potem 150 tysiącom.

Za panowania cesarzy zwyczaj rozdawnictwa pożywienia lub obniżania cen zboża był także praktykowany. Swego rodzaju zwyczaj pojawił się wraz z organizacją igrzysk, który były organizowane dla ludu i wtedy też obdarowywano Rzymian żywnością – stąd też powiedzenie „chleba i igrzysk”.

Za panowania Septymiusza Sewera (przełom II-III wieku n.e.), poza chlebem/zbożem plebsowi rozdawano darmową oliwę z oliwek. Za Aureliana nastąpiła kolejna reorganizacja alimenta, gdzie zamiast darmowego zboża, przekazywano chleb z drobiną soli, wieprzowiny i wina, często za bezcen lub za obniżoną stawkę.

Źródła wykorzystane
  • Garnsey Peter, Famine and Food Supply in the Graeco-Roman World: Responses to Risk and Crisis, 1989
  • Stambaugh John E., The Ancient Roman City
  • Wołosowski Jakub, Ile Judasz zarobił na Jezusie?, WP

IMPERIUM ROMANUM potrzebuje Twojego wsparcia!

Jeżeli podobają Ci się treści, jakie gromadzę na portalu oraz, którymi dzielę się na kanałach społecznościowych, wdzięczny będę za jakiekolwiek wsparcie. Nawet najmniejsze kwoty pozwolą mi opłacić dalsze poprawki, ulepszenia na stronie oraz serwer.

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM!

Wesprzyj IMPERIUM ROMANUM

Dowiedz się więcej!

Wylosuj ciekawostkę i dowiedz się czegoś nowego o antycznym świecie Rzymian. Wchodząc w poniższy link zostaniesz przekierowany do losowego wpisu.

Losowa ciekawostka

Losowa ciekawostka

Odkrywaj tajemnice antycznego Rzymu!

Jeżeli chcesz być na bieżąco z najnowszymi wpisami na portalu oraz odkryciami ze świata antycznego Rzymu, zapisz się do newslettera, który jest wysyłany w każdą sobotę.

Zapisz się do newslettera!

Zapisz się do newslettera

Księgarnia rzymska

Zapraszam do kupowania ciekawych książek poświęconych historii antycznego Rzymu i starożytności. Czytelnikom przysługuje rabat na wszelkie zakupy (hasło do rabatu: imperiumromanum).

Zajrzyj do księgarni

Księgarnia rzymska

Raport o błędzie

Poniższy tekst zostanie wysłany do naszych redaktorów