Na arenie między walczącymi gladiatorami występował sędzia (summa rudis), który nadzorował walkę i mógł ją zatrzymać, jeżeli któryś z gladiatorów został poważnie ranny lub stosował nielegalne „zagrania”, zachęcać gladiatorów do odważniejszej walki lub przekazać decyzję o zwycięstwie sponsorowi igrzysk (editor).
Sędziowie nosili długie laski/rózgi (rudes), którymi wskazywali nielegalne ruchy lub popędzali walczących. Ubrani byli w białe tuniki z bordowymi obramowaniami (clavi). Na arenie mógł dodatkowo występować drugi arbiter secunda rudis. Najczęściej sędziami walk gladiatorów zostawali emerytowani oraz wyzwoleni gladiatorzy.
Uważa się, że walki między gladiatorami toczyły się według pewnych reguł. Nie znamy ich do końca wiele, ale niektóre są jasne. Na przykład sędzia mógł ogłosić przerwę w pojedynku (diludium), jeżeli tarcza lub fragment zbroi połamały się lub odpadły. Wówczas zbrojmistrz mógł naprawić uszkodzenia. Summa rudis miał także obowiązki. Udzielał głośno porad i poleceń dotyczących ataku lub obrony. Jeżeli gladiator nie stosował się do zaleceń lub unikał walki, należało przerwać walkę i wymierzyć chłostę zawodnikowi.
W Ankarze (Turcja) natrafiono na inskrypcję, gdzie został wspomniany summa rudis o imieniu Aelius, który wcześniej był słynnym gladiatorem, a za swoją postawę otrzymał obywatelstwa kilku miast greckich. W Amisus (Turcja) jeden z nagrobków wspomina sędziego, który zmienił wynik starcia na niekorzyść zwycięzcy, w wyniku czego zginął niejaki Diodorus. Napis brzmi: „Tutaj leżę zwycięski, nieszczęsny Diodorus. Po pokonaniu mojego przeciwnika Demetriusza nie zabiłem go od razu. Jednak zabójcze przeznaczenie i przebiegła zdrada summa rudis zabiły mnie…”1.
