Rozdziały
Plan ukazuje typowy rzymski dom (domus) w antycznym Rzymie. Oczywiście liczba izb oraz struktura ulegały przeobrażeniom, w zależności od czasów i bogactwa gospodarza; mimo wszystko jednak schemat i rozlokowanie pokoi w domu były w zasadzie podobne.
Drzwi wejściowe i tabernae (sklepy)
Drzwi wejściowe do domu (ostium) były najczęściej dwuskrzydłowe i otwierane były do wewnątrz; na drzwiach znajdowała się także kołatka. Poza głównym wejściem w domu znajdowały się jeszcze dodatkowe drzwi (posticum), które służyły niewolnikom i pomocy domowej. Czasem korzystał z nich pan domu, chcąc udać się na przechadzkę, nie narażając się przy tym na inwigilację ze strony innych domowników.
Z przodu domu, mogły znajdować się również sklepy (tabernae), który wydzierżawiono innym obywatelom. Wejścia do nich były od strony ulicy.
Westybul – przedsionek
Gość wchodząc do domu wpierw pokonywał westybul (vestibulum), dzisiejszy przedsionek/wiatrołap. Czasami na podłodze westybulu, gospodarz witał gościa dodatkowym ostrzeżeniem „strzeż się psa” (cave canem), bądź też oznajmiał nam swoją radość z zawitania do jego domostwa, słowami „bądź zdrów” (salve). Wszystko naturalnie wykonane było małymi kamyczkami w formie mozaiki.
Atrium – izba reprezentacyjna
Z korytarza wchodzono wprost do atrium, izby reprezentacyjnej i poczekalni dla gości. Nazwę swoją wywodzi od słowa – ater, czyli „czarny”, co zawdzięczało zadymionym ścianom; czerń pochodziła od palenisk w ołtarzach umieszczanych w tym pomieszczeniu. W atrium znajdowało się sanktuarium dla larów (lararium), popiersie pana domu, a także maski przodków (imagines maiorum). Wszystkie te elementy miały na celu ukazać gospodarza oraz jego ród w jak najlepszym świetle.
Centralne miejsce w atrium zajmowało impluvium, płytkie zagłębienie w podłodze, wypełnione wodą. Nad atrium wznosił się dach, w którego środkowej części był otwór (compluvium), przez który woda deszczowa spływała wprost do impluvium. Wodę tę następnie odprowadzano kanałami do podziemnej cysterny, w której gromadzono ją do użytku w domu.
Tablinum – biuro
Bezpośrednio za atrium znajdowało się tablinum. Początkowo pomieszczenie to było sypialnią małżeńską. W późniejszym okresie, pokój przekształcił się w miejsce pracy pana domu i jego biuro. Przed tablinum znajdowała się skrzynia, w której gospodarz trzymał oszczędności. Oprócz tego, pełnił funkcję przejścia z atrium do peristylium. Od atrium, tablinum oddzielała zasłona, natomiast od peristylium, drewniany ekran albo szerokie drzwi.
Z czasem jedną z funkcji tablinum, pomieszczenia łączącego atrium z peristylium, przejęło niewielkie przejście andron.
Cubilculum – sypialnie
Dookoła atrium sytuowały się sypialnie (cubiculum), w których znajdowały się łóżka (lectus lub cubile). U bogatszych znajdował się jeszcze mały przedpokój, w którym spał osobisty służący (procoeton). Standardowym wyposażeniem sypialni była także skrzynia na pieniądze (arca) oraz krzesło dla gości. Rzymianie unikali zbytniego „zagracania” domu i cenili sobie przestrzeń; zdobieniami były mozaiki i freski.
Na końcu atrium, znajdowały się alae. Były to otwarte pokoje, umieszczone po obu bokach. Ich użytek jest w wielkiej mierze dzisiaj nieznany; być może pełniły formę magazynu lub przechowalni.
Triclinium – jadalnia
Obok tablinum znajdowała się jadalnia (triclinium), czyli dosłownie „pokój z trzema tapczanami”. Nazwa wzięła się stąd, że w pomieszczeniu tym znajdowały się wspomniane wyżej leża, na których goście spożywali posiłki w pozycji leżącej. W Rzymie przyjęty został grecki i etruski zwyczaj spożywania posiłków w pozycji leżącej na łożu w kształcie litery U (kline).
W czasie uczty posiłki przynosili niewolnicy, z kuchni (culina). Umieszczano ją jak najdalej od triclinium, gdyż przyjmowano, że osoby spożywające posiłki, nie powinny być rozpraszane przez zapachy dochodzące z miejsca ich przygotowywania.
Hortus/perystyl – ogród
Przez tablinum przechodziło się do ogrodu (hortus), który stanowił najmniej publiczną część domu. Rosnący w bogactwa senatorzy, chcieli powiększać swoje posiadłości. Cel osiągnięto poprzez dodanie perystylu (peristylium). Z atrium do ogrodu prowadził niewielki wąski korytarz (fauces).
W perystylu znajdowało się większe, aniżeli w atrium, oczko wodne (piscina), a niekiedy także wydzielona przestrzeń na dyskusje (exedra).
