Książka „Caracalla in Egypt (A.D. 215–216)” autorstwa profesora Adama Łukaszewicza to pozycja napisana w języku angielskim i skupiająca się na wydarzeniach z lat 215-216 n.e., kiedy to panujący cesarz Karakalla udał się w podróż na wschodnie tereny imperium rzymskim. W trakcie pobytu w Aleksandrii, według przekazów pisarzy antycznych, miało dojść, na jego rozkaz, do wymordowania mieszkańców miasta.
Autor jest wybitnym specjalistą w swojej dziedzinie, a książka powstała na bazie prowadzonych przez niego badań w Aleksandrii w 1993 roku. Pierwotnie książka wydana została jako praca habilitacyjna pod polskim tytułem „Aegyptiaca Antoniniana. Działalność Karakalli w Egipcie (215-216)”. Wydanie nowe, w języku angielskim, ma udostępnić analizę i wnioski polskiego naukowca na rynku międzynarodowym. Dodatkowo autor dopisał dziesiąty rozdział (nieobecny w wersji polskiej), w którym uwzględnia badania późniejsze (po 1993 roku), a które jego zdaniem podkreślają jego spojrzenie na wydarzenia z 215-216 roku.
Tak jak zostało wspomniane, autor podzielił pracę na dziesięć rozdziałów, w których kolejno omawia wydarzenia z 215-216 roku i jego podróży z obecnej Turcji do Egiptu, a finalnie pobytu w Aleksandrii. Sama wyprawa Karakalli na wschód miała przede wszystkim charakter propagandowy i sentymentalny, z racji na uwielbienie dla postaci Aleksandra Wielkiego. Niewykluczone także, że otoczenie władcy czyniło przygotowania na planowaną wyprawę partyjską w nadchodzących latach.
Według analizy pozostawionych źródeł starożytnych oraz współczesnych prac i badań autor wysnuł wniosek, że Karakalla pierwszych egzekucji dokonał jeszcze przed wejściem do Aleksandrii, kiedy to delegacja mieszkańców przywitała go i domagała się od niego pewnych zobowiązań. Początkowo pozytywnie nastawiony władca, finalnie skazał przybyłych ludzi na śmierć. Późniejszy pobyt Karakalli w Aleksandrii wiązał się z licznymi zadaniami administracyjnymi i sądowymi. Karakalla wyrażał także swoje niezadowolenie wobec władz miasta, które wysłały wcześniej do niego kolejnych posłów. W trakcie pobytu Karakalli także doszło do pewnych niepokojów (np. wydalenie „prawdziwych Egipcjan” z miasta czy bunt tkaczy lny).
W kwietniu 216 roku miały miejsce liczne festiwale i ceremonie. Na czas planowanej deifikacji Karakalli wezwano młodzieńców z miasta, by stawili się w danym miejscu – spośród nich bowiem chciał on wybrać najokazalszych mężczyzn i włączyć do swojej falangi, tworzonej na cześć Aleksandra Wielkiego, a która zapewne miała wziąć udział w planowanej wyprawie na Partię. O wyznaczonej porze, w wyznaczonym miejscu, zjawiły się tysiące młodych mężczyzn. Z czasem miejsce zbiórki opuścił Karakalla, a pomiędzy żołnierzami Karakalli i młodymi Aleksandryjczykami doszło do niepokojów i walk. Przybyły ponownie Karakalla uznał to za rebelię i skazał młodzieńców na śmierć, a miasto na pogrom (tzw. Magna caedes). Żołnierze rzymscy wtargnęli do miasta i zaczęli dokonywać gwałtów oraz grabieży.
Co interesujące jednak, popularność Karakalli, pomimo tych wydarzeń, była wciąż wysoka w prowincjach; wynikało to zapewne z wydanego wcześniej edyktu Karakalli o uznaniu wszystkich wolnych mieszkańców imperium za obywateli rzymskich.
Przechodząc do oceny książki – absolutnie nie można odmówić autorowi olbrzymiej wiedzy, merytoryki oraz ilości źródeł i opracowań z jakiej korzystał przy pisaniu pracy. Wnioski są klarowne, a autor przedstawia mnogość interpretacji wydarzeń, zarówno wśród antycznych pisarzy, jak i współczesnych badaczy. Do minusów pozycji mogę podać jedynie fakt nie umieszczenia tłumaczeń cytatów, podanych najczęściej w grece lub łacinie. Niestety dla osób takich jak ja – pasjonujących się dziejami antycznymi, jednak bez znajomości tych języków – jest to duża strata. Z pewnością cytaty wnoszą wiele interesujących treści i wymagałyby umieszczenia tłumaczenia chociaż w przypisach.
Przechodząc do wydania książki – pozycja wydana została przez Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, w twardej i eleganckiej oprawie. Książka wydrukowana została na ładnym papierze, a dodatkowo dla wygody Czytelnika przypisy umieszczone na dole książki. Na końcu utworu znajduje się bibliografia, skróty, indeks oraz zamieszczono wybrane kolorowe fotografie autora z Egiptu. Z pewnością należy docenić fachowe przygotowanie książki do druku.
Podsumowując, książka nie jest wskazana dla każdego Czytelnika. Brak tłumaczeń przypisów jest moim zdaniem dużą wadą publikacji i utrudnia niekiedy zrozumienie w pełni kontekstu. Podkreślić jednak należy, że autor zebrał olbrzymią ilość informacji odnośnie wydarzeń z okresu 215-216 we wschodnich prowincjach państwa rzymskiego. Osoby zainteresowane tą tematyką, z pewnością pozyskają liczne dane oraz wartościową literaturę.
Adam Łukaszewicz
Caracalla in Egypt (A.D. 215–216)
Cesarz rzymski Marek Aureliusz Sewer Antoninus (188-217) żył tylko 29 lat, a cesarstwem rządził od 211 r. do 217 r. Był starszym synem Lucjusza Septymiusza Sewera i Julii Domny. Wychowywał się w środowisku zainteresowanym filozofią. Karakalla to przezwisko, które w starożytnych źródłach pojawia się w formie Karakallos (Caracallus) i oznacza płaszcz, którego cesarz często używał. Nowożytna nauka przyjęła ten przydomek, aby uniknąć pomyłek z innymi Markiem Aureliuszem znanym z historii rzymskiej. Po krótkim wspólnym panowaniu z bratem Publiuszem Septymiuszem Getą, Karakalla kazał go zamordować, prawdopodobnie pod koniec 211 r. W 212 r. cesarz nadał obywatelstwo rzymskie wszystkim mieszkańcom państwa. Jego marzeniem był podbój Wschodu i stworzenie światowego imperium. Karakalla był wielbicielem Aleksandra Wielkiego. Podobnie jak jego idol, nie stronił od pełnego niedogodności życia wojskowego i cieszył się popularnością wśród żołnierzy. Jednak gorący temperament i gwałtowne maniery Karakalli doprowadziły go do aktów okrutnej tyranii. Niniejsze opracowanie dotyczy tajemniczego epizodu wojny prowadzonej przez Karakallę na Wschodzie, co wpisywało się w naśladownictwo Aleksandra Wielkiego. W grudniu 215 r. cesarz przybył do Aleksandrii, egipskiej metropolii założonej przez Aleksandra. Jednak zamiast świętować pobyt w Egipcie, Karakalla skazał na śmierć zarządców prowincji i przedstawicieli lokalnego rzemiosła, a w kwietniu 216 r. dokonał masakry mieszkańców miasta.
Produkt jest tymczasowo niedostępny
Specjalnie dla Czytelników !!! niższe ceny po kliknięciu w poniższy link i wpisaniu hasła do rabatu: imperiumromanum