Rozdziały
Marek Antoniusz (Marcus Antonius) urodził się 14 stycznia 83 roku p.n.e. w Rzymie. Był doskonałym wodzem rzymskim, a jednocześnie błyskotliwym politykiem. Był oficerem Juliusza Cezara i jego stronnikiem. Po jego śmierci brał udział w wojnie domowej.
Rodzina
Był synem Marka Antoniusza Kretyka oraz Julii, bliskiej krewnej Cezara. Jego dziadkiem był Marek Antoniusz Orator, który był jednym z najlepszych mówców rzymskich swojego okresu. Ojciec Marka zmarł w młodym wieku i matka zdecydowała się ponownie wyjść za mąż, tym razem za Publiusza Korneliusza Lentulusa Surę. Został on jednak stracony na rozkaz Cycerona. Postawa Cycerona wywołała w młodym człowieku ogromne wzburzenie. Odtąd Marek żywił nienawiść do Cycerona.
Kariera polityczna
Jako młodzieniec Antoniusz charakteryzował się samymi złymi cechami charakteru. Wraz z braćmi, Lucjuszem i Gajuszem i przyjaciółmi (Klodiuszem i Kurionem) prowadził lekkomyślne życie, wypełnione hazardem, bójkami, pijaństwem oraz licznymi romansami. Przełomem okazała się jego wyprawa do Grecji w 63 roku p.n.e., gdzie rozpoczął studia retoryki. Zamiast jednak poświęcić się nauce młody i zapalony Antoniusz zdecydował się przyłączyć do legionów prokonsula Aulusa Gabiniusza zmierzających do Syrii. Był to początek jego długiej kariery wojskowej. W czasie kampanii wyróżnił się jako dowódca jazdy, wielokrotnie wykazując się odwagą. Antoniusz stopniowo piął się po drabinie wojskowej zajmując najwyższe stanowiska. Poświęcił się całkowicie armii.
Marek Antoniusz biorący udział w wielu kampaniach został w 54 roku p.n.e. jednym z dowódców w armii Cezara w Galii. Tu ponownie udowodnił swoje wysokie kompetencje dowódcy wojskowego, czym zapewnił sobie uznanie Cezara. Stał się jego oddanym stronnikiem i nie opuścił go aż do śmierci. Jednak wielokrotnie zdarzało się, że Antoniusz swoim specyficznym zachowaniem wprowadzał zamieszanie w armii. Jego osobowość podobno nie za bardzo podobała się także samemu Cezarowi. Jednak wódz widział w nim prawdziwego sojusznika, co udowadniał powierzając mu coraz to poważniejsze zadania w Galii. Kariera polityczna Antoniusza szybko się rozwijała, tym bardziej że była ona wciąż wspierana przez Cezara. Przy jego pomocy Antoniusz otrzymał roku 52 p.n.e. stanowisko kwestora, 50 został członkiem kolegium augurów, a 49 trybunem ludowym. Ten ostatni urząd był wyraźnie na rękę Cezarowi w tym czasie, bowiem imperium ogarnęła wojna domowa. Cezar potrzebował wsparcia w ludzie, co zapewniał mu Antoniusz jako właśnie wspomniany trybun.
Wojna domowa
Kryzys w Rzymie spowodował, że Antoniusz musiał się całkowicie poświęcić polityce. Reprezentując Cezara w Senacie wystosował żądanie, żeby oprócz Cezara, któremu kończył się drugi 5-letni okres władzy prokonsularnej w Galii, władzę nad wojskiem oddał również Pompejusz. Wniosek spotkał się jednak z całkowitym sprzeciwem, a sam Antoniusz został wyrzucony z izby. Marek szybko opuścił Rzym dołączając do wojsk Cezara na północy. Jak się okazało Marek był wiernym sojusznikiem Cezara w czasie wojny domowej. Kiedy Cezar udał się w pogoń za Pompejuszem do Grecji, Antoniusz miał być jego reprezentantem w Rzymie. Na prośbę Cezara opuścił jednak miasto i na czele reszty wojska wsparł wodza w Grecji. Cezar okazał swojemu sojusznikowi ogromne zaufanie, powierzając mu dowództwo lewego skrzydła swej armii w bitwie pod Farsalos w 48 roku p.n.e.
Po zwyciężeniu Pompejusza, jego śmierci oraz objęciu przez Cezara władzy dyktatorskiej, Antoniusz został mianowany dowódcą jazdy (magister equitum). Podczas nieobecności Cezara, walczącego w Afryce ze zwolennikami Pompejusza, Marek sprawował władzę w Rzymie, gdzie jednak nie wykazał się umiejętnościami administracyjnymi. Jego złe decyzje doprowadzały do licznych konfliktów w mieście. Niezadowolony z rządów Antoniusza Cezar odsunął do od wszelkiej odpowiedzialności na okres dwóch lat. Dopiero w 44 roku p.n.e. nastąpiło ponowne zbliżenie i Marek Antoniusz został wybrany konsulem razem z Cezarem.
Śmierć Cezara i walka z mordercami
W czasie świąt Luperkaliów Antoniusz ofiarował Cezarowi królewski diadem, który jednak został odrzucony przez Cezara. Kolejne sygnały wskazujące, że Cezar może chcieć odtworzyć monarchię spowodowały zawiązanie się spisku na jego życie. Na czele opozycji wobec Cezara stanął Gajusz Kasjusz Longinus i Marek Juniusz Brutus. Longinus był związany wcześniej z obozem Pompejusza, po klęsce pod Farsalos poddał się Cezarowi, jednak nadal głośno wyrażał wobec niego swoją niechęć. Podobnie było z Brutusem, który jednak cieszył się zaufaniem Cezara; co więcej Cezar miał romans z jego matką, Serwilią.
Do zamordowania Cezara doszło dnia 15 marca 44 roku p.n.e. Śmierć Cezara podzieliła państwo rzymskie. Zwolennicy republiki znaleźli się pod przywództwem Gajusza Kasjusza oraz Marka Brutusa i opanowali wschodnie połacie imperium. Przeciwników morderców Cezara stanowili Oktawian August, Marek Antoniusz oraz Marek Lepidus, którzy władali zachodem.
Trzech ostatnich mężów połączyło swoje siły w 43 roku p.n.e., tworząc tzw. II triumwirat. Według tego porozumienia Antoniusz miał objąć Wschód w swe osobiste lenno, Afryka miała przypaść Lepidusowi, a pozostały Zachód Oktawianowi. Tu jednak wyłonił się problem. Wschodem zarządzali Brutus i Kasjusz, a byli oni gotowi oprzeć się triumwirom oraz walczyć w obronie republiki. W tym celu zebrali potężną armię w Macedonii oczekując natarcia wrogów. Finalnie w bitwach pod Filippi w roku 42 p.n.e. Antoniusz z Oktawianem pokonali morderców Cezara. Władzą nad światem rzymskim podzieliło się trzech mężczyzn: Marek Antoniusz, Oktawian August oraz Marek Lepidus. Antoniusz podobnie jak dwaj jego rywale powołani zostali na 5 lat jako triumwirowie. Wówczas to w Senacie miało miejsce wygłoszenie słynnych 14 filipik Cycerona krytykujących osobę Antoniusza. Antoniusz zdecydował się wówczas wynająć siepaczy, którym dał rozkaz zamordowania Cycerona. Był to tzw. proskrypcje, które doprowadziły do śmierci wielu innych Rzymian.
Kleopatra
Po zwycięstwie Antoniusza, Lepidusa oraz Oktawiana w bitwie pod Filippi władza triumwirów nie podlegała już żadnym ograniczeniom. Nie było faktycznie żadnej innej siły mogącej zagrozić ich interesom. Lepidus przejął kontrolę nad zachodnią częścią imperium, Oktawian pozostał w Italii, a Antoniuszowi przypadł w udziale Wschód. W czasie pobytu w Egipcie Antoniusz spotkał w 41 roku p.n.e. królową Egiptu, Kleopatrę, byłą kochankę Cezara. Antoniusz zachwycony jej urodą oszalał na jej punkcie. Oboje w końcu zostali kochankami.
W tym czasie doszło w Italii do rewolty, na czele której stanęła Fulwia, żona Antoniusza i jego brat Lucjusz. Zostali jednak oblężeni w Peruzji przez wojska Oktawiana i zmuszeni głodem do poddania się. Fulwia poszła na wygnanie i zmarła wkrótce. Wydarzenie to ponownie zbliżyło Antoniusza i Oktawiana. Udało im się zawrzeć traktat w Brundizjum, który zatwierdzony został małżeństwem Antoniusza z Oktawią, siostrą Oktawiana. Z ich związku narodziła się Antonia Starsza i Młodsza. To właśnie za jej sprawą obaj wodzowie doszli do kolejnego porozumienia po kłótni, tym razem w Tarencie w 38 roku p.n.e.
Zaraz po zawarciu traktatu Marek Antoniusz zdecydował się na wyjazd do Aleksandrii. Przy pomocy wsparcia finansowego Kleopatry zorganizował wyprawę przeciw Partom. Jednak nie udana kampania kosztowała go utratę połowy żołnierzy. W Rzymie Oktawian rozpoczął propagandową kampanię oskarżeń wobec Antoniusza, co wyraźnie naruszyło fasady ich wspólnego porozumienia. Zwycięska kampania wojenna Antoniusza w Armenii, zorganizowana ponownie przy wsparciu Kleopatry zakończyła porozumienie z Oktawianem.
Kolejna wojna domowa
Aby zapewnić swojej rodzinie panowanie na terenach wschodnich, Antoniusz nadał swoim dzieciom z Kleopatrą królestwa. I tak Aleksandrowi Heliosowi przypadła Armenia i Patria, Kleopatrze Selenie Cyrenajka i Libia, a Ptolemeuszowi Filadelfowi Syria i Cylicja. Najważniejszym wydarzeniem jednak było proklamowanie Cezariona, syna Kleopatry i Cezara, współwładcą Egiptu i legalnym synem i spadkobiercą Cezara. Uderzało to w podstawy władzy Oktawiana jako adoptowanego syna Cezara i jego dziedzica. Posunięcie to było nie do zaakceptowania przez Oktawiana i po wygaśnięciu triumwiratu w 33 roku p.n.e. rozpoczęła się nowa wojna domowa.
Obie strony prowadziły wojnę propagandową, w której Oktawian był oskarżany o uzurpację władzy i sfałszowanie testamentu Cezara, a Antoniusz o nielegalne sprawowanie władzy w prowincjach, prowadzenie wojen bez zgody senatu i dążenie do przejęcia władzy nad całym imperium. W 31 roku p.n.e. doszło do bitwy morskiej pod Akcjum, w której flota Antoniusza i Kleopatry została zniszczona, a oni sami zmuszeni do ucieczki do Egiptu. Gajusz Oktawian nie planował jednak zrezygnować z objęcia pełni władzy w Imperium. W drodze do Egiptu towarzyszył mu jego zaufany kompan Marek Agrypa.
Śmierć
Marek Antoniusz oraz Kleopatra, znajdujący się w rozpaczliwej sytuacji, zdawali sobie sprawę, że poddanie się Oktawianowi oznaczać będzie śmierć lub życie w upokarzającej niewoli. Nie chcieli do tego dopuścić. W obliczu braku drogi ucieczki Antoniusz zdecydował się popełnić samobójstwo rzucając się na miecz. Zrobił to myśląc błędnie, że wpierw życie odebrała sobie Kleopatra. Konającego Antoniusza zaniesiono do Kleopatry, w rękach której zmarł. Marek Antoniusz zginął dnia 1 sierpnia 30 roku p.n.e. w Aleksandrii. Jego drogą podążyła Kleopatra, która nie chciała wziąć udziału w hańbiącym pochodzie triumfalnym Oktawiana w Rzymie.
Śmierć Antoniusza oznaczała, że w Imperium ostatecznie zapanował pokój, a Gajusz Oktawian stał się jedynym i niepodzielnym władcą Rzymu. Na wieść o śmierci Antoniusza senat, na wniosek syna Cycerona – Cycerona Młodszego cofnął, wszelkie honory rzymskiemu dowódcy, a jego posągi kazał obalić. Jego imię miało zostać na zawsze zapomniane (damnatio memoriae). Ponadto Cyceron przygotował dekret zakazujący posiadania któremukolwiek członkowi rodu gens Antonia imienia Marcus.
Pisarze rzymscy niechlubnie wypowiadają się o Antoniuszu. Chociażby Plutarch z Cheronei, zaprzysięgły krytyk Antoniusza na różnych polach jego działalności, nie tylko w kontekście jego związku z egipską władczynią Kleopatrą, tak zarysowuje jego obraz w „Żywotach sławnych mężów”:
Antoniusz był – jak podają – w młodości bardzo przystojny. Ale przyjaźń i bliższe stosunki z Kurionem zawisły nad nim jakby jakieś fatum. Kurion i sam oddawał się bez przyzwoitości różnym przyjemnościom, i Antoniusza, by go bardziej zepsuć, wciągnął w pijaństwo, w stosunki z kobietami, w nieposkromioną rozrzutność.
– Plutarch, Marek Antoniusz, 2
Zamiłowanie Antoniusza do greckiej literatury i języka świetnie jest widoczne podczas jego pobytu w Grecji. Tam, również z racji pochodzenia protoplastów swego rodu, urządzał przedstawienia, procesje i święta w dionizyjskiej scenerii, twierdząc przy tym, że jest Nowym Heraklesem albo też Nowym Dionizosem.
