Rozdziały
Imiona | Flavius Iulius Valens |
---|---|
Panował jako | Flavius Iulius Valens Augustus |
Czas panowania | 28 marca 364 n.e. – 9 sierpnia 378 n.e. |
Urodzony | 328 n.e. |
Zmarły | 9 sierpnia 378 n.e. |
Flawiusz Juliusz Walens urodził się w 328 roku w chorwackim mieście Vinkovci (południowa Panonia), w rodzinie Ilyryjskich patrycjuszy. Był młodszym bratem cesarza Walentyniana I (321 – 375 r.).
Ojcem późniejszych cesarzy był rzymski żołnierz Gracjan Starszy, który wychowywał dzieci w majątkach na terenie Afryki i Brytanii.
Niewiele wiadomo o młodości i wykształceniu Walensa, tj. o okresie przed 364 rokiem. Żoną późniejszego cesarza została Albia Dominika (ur. ok. 337 – zm. po 378 r.) , z którą Walens miał troje dzieci: dwie córki i zmarłego w dzieciństwie syna Walentyniana Galatesa (366 – 370).
Wybór na cesarza i rebelia Prokopiusza
W lutym 364 roku, w trakcie powrotu z Mezopotamii, w niejasnych okolicznościach zmarł ostatni przedstawiciel dynastii konstantyńskiej, cesarz Jowian. 26 lutego 364 roku brat Walensa – Walentynian został ogłoszony cesarzem przez stacjonujące w Azji legiony. Powszechne w tamtym czasie przekonanie, że Walentynian do sprawnego zarządzania imperium potrzebuje drugiego cesarza doprowadziło do nominowania Walensa na współ-cesarza 28 marca 364 roku. Ustalono również, że Walentynian będzie cesarzem Zachodu, natomiast Walens pozostanie w Konstantynopolu i będzie sprawował władzę nad Wschodem. Krótko potem Walentynian udał się na zachód w celu odparcia najazdu Alemanów. W momencie wstąpienia na tron Walens nie posiadał żadnego politycznego ani wojskowego doświadczenia, a wybór na cesarza zawdzięczał presji, jakiej poddany został Walentynian i powszechnemu wówczas przekonaniu, że dla sprawnego zarządzania imperium niezbędnych jest dwóch władców.
Pierwszym celem Walensa było wzmocnienie wschodniej granicy z Persją, po upokarzającym pokoju, do którego zawarcia został zmuszony Jowiana. Cesarz wraz z amią udał się na wschód, gdzie w mieście Cezarea dowiedział się o buncie kuzyna Jowiana – Prokopiusza. Prokopiusz zyskał poparcie dwóch legionów galijskich i dnia 28 września 365 roku obwołał się cesarzem. Bunt szybko zaczął się rozprzestrzeniać, a sam Prokopiusz zyskał poparcie dawnych zwolenników domu konstantyńskiego i w krótkim czasie zdołał opanować Konstantynopol oraz prowincje Bitynię i Azję. Jedną z przyczyn szybkiego rozprzestrzenienia się powstania było niepopularne zarządzanie Konstantynopolem przez teścia cesarza – prefekta Petroniusza, który znany był ze swojego okrucieństwa i chciwości. Prefekt miał wsławić się bezwzględną konfiskatą majątku wielu możnych mieszkańców miasta.
W pierwszym okresie bunt całkowicie zaskoczył Walensa. Cesarz rozważał abdykację, a nawet samobójstwo w tym czasie, jednakże po krótkim okresie zawahania zebrane przez niego oddziały ruszyły w stronę Konstantynopola. W trakcie wojny z Prokopiuszem, doszło do dwóch bitew, pod Thyatira oraz pod Nakoleją. Obie zakończyły się zwycięstwem sojuszników Walensa, a sam Prokopiusz został schwytany i stracony 27 maja 366 roku.
Wojny z Persami i Gotami
W 363 roku cesarz Jowian zawarł z Persami upokarzający pokój, na mocy którego Rzym zrzekał się znacznych obszarów na pograniczu perskim. Od tego czasu, perski szach Szapur II dążył do rozszerzenia swojego władztwa na tereny Armenii, której lokalni władcy pozostawali w zależności od Rzymu. Walki dynastyczne w Armenii pomiędzy armeńskim królem Arszakiem a jego synem Papasem doprowadziły do interwencji Walensa i zainstalowaniem Papasa na tronie Armenii. Ruch ten spowodował odwetowe wyprawy Szapura w 370 i 371 roku, które nie przyniosły rozstrzygnięcia. W konsekwencji zawarto rozejm na 5 lat (371 rok). W następnych latach Walens próbował zorganizować wielką wyprawę na wschód w celu odbicia terenów oddanych Persom w 363 roku, jednakże lokalne powstania w Cylicji i Palestynie uniemożliwiły podjęcie działań wojenne przeciwko Persom na większą skalę.
W 375 roku zmarł nagle brat Walensa, cesarz Walentynian, pozostawiając dwóch nieletnich synów jako współ-cesarzy zachodu – Gracjana i Walentyniana II. W takiej sytuacji Walens musiał zrezygnować z planów inwazji na Persję i udać się na zachód w celu zażegnania rosnącego zagrożenia ze strony Gotów.
W połowie IV wieku koczownicze plemię Hunów zaczęło opuszczać swoje azjatyckie siedziby i przemieszczać się na zachód, spychając plemiona zamieszkujące wschodnią i centralną Europę coraz bliżej rzymskich granic. W 376 roku zmarł gocki król Ermanaryk, a Hunowie przekroczyli linię Dniestru i Prutu. Wobec zagrożenia, Goci pod wodzą Fritygerna wysłali ambasadorów do przebywającego wówczas w Antiochii Walensa w celu uzyskania azylu na terytorium cesarstwa. Porozumienie, które zawarto zawierało postanowienia dotyczące osiedlania się Gotów na terenach cesarstwa, które zostaną im wyznaczone przez rzymską administrację oraz wsparcie armii Walensa przez gockich wojowników. Szacuje się, że ok. milion ludzi, w tym dwieście tysięcy gockich wojowników przekroczyło Dunaj w 376 roku.
Od samego początku osadnictwa Gotów na terenie cesarstwa dochodziło do konfliktów pomiędzy nimi a rzymską administracją. Rzymianie mieli okazywać się wyjątkową brutalnością przy rozbrajaniu Gotów, a administracja rzymska odmawiała wydawania zboża i zaopatrzania dla nowych sprzymierzeńców. W 376 roku wybuchło powstanie Gotów, którzy przystąpili do plądrowania rzymskich prowincji nad Dunajem. Po kilku miesiącach rozprzestrzeniania się buntu, Walens zdecydował na powrót do Konstantynopola, do którego dotarł 30 maja 378 roku.
Dnia 9 sierpnia 378 roku doszło do bitwy nazwanej bitwą pod Adrianopolem, w której rzymska armia poniosła druzgocącą klęskę, a sam cesarz Walens stracił życie. Jego ciało nie zostało nigdy odnalezione, chociaż zachowało się kilka przekazów co do śmierci Walensa. Według jednego z nich Walens zginał przebity strzałą z łuku, zgodnie z inną historią Walens został ranny i przeniesiony do małego domu, gdzie został dobity przez Gotów. Według jeszcze innej wersji Walens został pojmany i spalony żywcem przez zwycięzców.
Jedną z zasadniczych przyczyn rzymskiej klęski pod Adrianopolem w 378 roku były pośpiech i brak porozumienia z cesarzem zachodu Gracjanem. Zazdrosny o bratanka Walens postanowił wyruszyć przeciwko Gotom bez czekania na posiłki, na czele których stał Gracjan.
Porażka pod Adrianopolem doprowadziła do zapaści cesarstwa i długiej wyniszczającej wojny z Gotami, którą udało się zakończyć następcy Walensa, Teodozjuszowi I.
Stosunek do chrześcijaństwa
Epoka, w której panował Walens charakteryzowała się umacnianiem się nicejskiego chrześcijaństwa kosztem jego ariańskiej wersji i dawnych rzymskich wierzeń. W okresie 361 – 363 cesarz Julian Apostata przeprowadził ostatnią próbę wzmocnienia starych tradycyjnych rzymskich religii. Rychła śmierć Juliana i upadek dynastii konstantyńskiej wzmocniły pozycję chrześcijaństwa.
Sam Walens, podobnie jak jego brat, starał się trzymać na uboczu teologicznych dysput i nie angażować aparatu władzy w celu rozstrzygania sporów wewnątrz chrześcijaństwa. Już jako dorosły człowiek został ochrzczony w obrządku ariańskim przez biskupa Konstantynopola i od tego czasu pozostawał w konflikcie z biskupem Cezarei Bazylim Wielkim. Zgodnie z przekazem Sokratesa z Konstantynopola, w 370 roku kiedy jedyny syn Walensa, Walentynian Galates zapadł na śmiertelną chorobę, cesarzowa Albia Dominika miała wizję, z której wynikało, że choroba syna jest karą za złe traktowanie Bazylego. Bazyli, którego cesarz poprosił o modlitwę za chłopca, miał zażądać odejścia od arianizmu i przystąpienia do nicejskiej wersji chrześcijaństwa. Cesarz odmówił spełnienia żądaniu biskupa, a chłopiec po ciężkiej chorobie zmarł.
Śmierć Walensa przypieczętowała los arianizmu w cesarstwie, jako że jego następca Teodozjusz I Wielki był gorliwym zwolennikiem ortodoksyjnej wersji wiary i przystąpił do systematycznych prześladowań zwolenników Ariusza.