Rozdziały
| Imiona | Gaius Flavius Constantius |
|---|---|
| Panował jako | Imperator Caesar Gaius Flavius Valerius Constantius Augustus |
| Czas panowania | 1 maja 305 – 25 lipca 306 n.e. |
| Urodzony | 31 marca 250 n.e. |
| Zmarły | 25 lipca 306 n.e. |
Niemal każdy zna dokonania Konstantyna Wielkiego. Nie każdy jednak wie, że najwięcej Konstantyn Wielki zawdzięcza właściwie swojemu ojcu – dobremu i sprawnemu cesarzowi, który do szczytu kariery doszedł niemal od zera. Kim był ojciec wielkiego cesarza? Czego dokonał? W jakich okolicznościach otrzymał purpurę? Jak to się stało, że był w związku z świętą? Jakim człowiekiem był Konstancjusz Chlorus?
Początki kariery
Konstancjusz przyszedł na świat w 250 roku, a więc za panowania cesarza Decjusza. Urodził się w biednej rodzinie mieszkającej nad Dunajem w Ilirii. III wiek w Imperium Rzymskim to okres burzliwych wojen, uzurpacji i najazdów barbarzyńców na przygraniczne tereny. Konstancjusz, jak zapewne wielu młodych ludzi wówczas, wybrał oczywistą i dającą największe możliwości karierę w wojsku. Nie mógł liczyć na znajomości wśród wyższych sfer i ewentualną protekcję, a jednak awansował bardzo wysoko, najpewniej wyłącznie dzięki wybitnym zdolnościom. Konstancjusz został członkiem cesarskiej straży przybocznej, trybunem wojskowym, a następnie namiestnikiem prowincji Dalmacji. Po 280 roku stacjonując w Naissus (dzisiejszy Nisz w Serbii) poznał Helenę, córkę karczmarza z Bitynii, z którą się związał. Jest to postać bardzo istotna,gdyż wywarła gigantyczny wpływ na bieg historii w późniejszych latach.
Warto wspomnieć, że później, kiedy już Konstancjusz objął tron, wywodzono jego ród od cesarza Klaudiusza II Gockiego, który panował w latach 268-270. Był to jednak tylko zwyczaj nadający prestiż, który powszechnie praktykowano w tych czasach.
Droga do władzy
Kariera wojskowa Konstancjusza to czasy cesarzy Aureliana i Probusa. Od roku 284 władzę w Imperium przejął Dioklecjan, który rozpoczął diametralne reformy w niemal każdej dziedzinie. Wiedząc, że niemożliwym jest kontrolować całość Cesarstwa w pojedynkę, wprowadził zasadę podziału imperium. Od 285 roku na Zachodzie panować miał august Maksymian, a na Wschodzie sam Dioklecjan. Podział ten z czasem przerodził się w tetrarchię. Każdy z dwóch augustów miał mianować swojego następcę i współrządcę – cezara. Co ważne, nie mógł to być potomek żadnego z nich. W ten sposób w Cesarstwie miało być łącznie czterech panujących. Po dwudziestu latach augustowie mieli przejść na “emeryturę”, a ich miejsce zajmowali cezarowie, którzy na kolejne dwadzieścia lat mianowali swoich zastępców, itd. To właśnie otwarło szansę dla Konstancjusza.
Konstancjusz znalazł się na Zachodzie przy Maksymianie, który szybko dostrzegł jego zdolności. Postanowił właśnie jego uczynić swym następcą w przyszłości. W tym celu w 289 roku Konstancjusz stał się zięciem Maksymiana, a już w 293 roku stał się cezarem u jego boku.
Cezar i August
Konstancjusz jako cezar stał się wiernym pomocnikiem Maksymiana. Otrzymał od teścia zadanie rządzenia w Galii i Brytanii (patrz: Mapa tertrarchii w latach 293-305). Nie było to jednak zadanie łatwe.
Od 286/287 r. w Brytanii rządził uzurpator Karauzjusz, były wysokiej rangi oficer i dowódca floty Maksymiana. Konstancjusz musiał go pokonać. Szybkie działania młodego cezara spowodowały bunt w Brytanii i zamordowanie Karauzjusza jeszcze w 293 r. Nowym uzurpatorem został Allektus. W 296 r. Konstancjusz dokonał inwazji na Wyspy Brytyjskie. Szybka kampania poprzedzona desantem pozwoliła obalić Allektusa, a Konstancjusz wkroczył do Londinum i uzyskał pełną kontrolę nad prowincją.
Konstancjusz I Chlorus (którego przydomek oznacza “blady’, prawdopodobnie ze względu na jego cerę) działał też bardzo intensywnie w Galii. Pokonał nad Renem Franków i usprawnił gospodarkę Galii, która była zrujnowana przez najazdy barbarzyńców i powstania kolonów.
Od 303 r. Dioklecjan wprowadził surowe edykty przeciwko chrześcijanom obowiązujące w całym Imperium. Tak rozpoczęły się ich największe jak dotąd w historii Rzymu prześladowania. Konstancjusz jednak na podległych sobie terenach prowadził politykę tolerancji, a edykty Dioklecjana nie zostały przez niego wprowadzone. Wynika to być może z faktu, iż chrześcijaństwo nie było na Zachodzie jeszcze tak bardzo rozpowszechnione. Historycy chrześcijańscy tacy jak Laktancjusz podkreślają, że Konstancjusz ograniczył się tylko do burzenia kościołów.
Sam cezar był najprawdopodobniej czcicielem bóstwa solarnego zwanego Sol Invictus (Słońce Niezwyciężone). Podejrzewa się jednak, że w jego rodzinie mogły zaistnieć sympatie do religii chrześcijańskiej.
W 305 r., zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, po dwudziestu latach władzę oddali Dioklecjan i Maksymian. Konstancjusz I Chlorus został augustem Zachodu.
Rodzina
Po 280 r. Konstancjusz związał się z pochodzącą z Bitynii z Azji Mniejszej ubogą dziewczyną o imieniu Helena. Miał z nią syna Konstantyna, który podobnie jak ojciec obrał ścieżkę kariery wojskowej. Nie do końca wiadomo jaki status miał związek Heleny z Konstancjuszem. Być może było to małżeństwo, a być może jedynie stały nieformalny związek.
W 289 r. Konstancjusz został zmuszony odsunąć od siebie Helenę, aby ożenić się z Teodorą, córką Maksymiana. W ten sposób stał się zięciem augusta, aby w 293 r. mógł stać się współwładcą i jego następcą. Z Teodorą miał trzech synów i trzy córki. Córka Konstancja stała się później żoną cesarza Licyniusza, a syn Juliusz Konstancjusz ojcem późniejszego cesarza Juliana Apostaty.
Schyłek panowania i śmierć
Pod koniec 305 r. sytuacja w Imperium wyglądała następująco: na Zachodzie augustem był Konstancjusz, który zarazem był najstarszym z panujących. Ustępujący Maksymian wyznaczył mu pomocnika i następcę – Flawiusza Sewera. Na Wschodzie po Dioklecjanie augustem został Galeriusz, a jego następcą Maksymin Daja, jego siostrzeniec. Ponadto, Flawiusz Sewer był dobrym przyjacielem Galeriusza. Największe zatem wpływy w Imperium posiadał august Galeriusz, mimo, że to Konstancjusz był najstarszy.
Historyk Eutropiusz tak opisał Konstancjusza:
Był to człowiek wybitny, pełen świetnych cnót obywatelskich. Pragnął, by bogacili się mieszkańcy prowincji i w ogóle ludzie prywatni, niezbyt zabiegał natomiast o korzyści dla skarbu państwa. [..] Prowadził dwór tak skromny, że w dniach świątecznych, gdy wydawał przyjęcia dla większej liczby przyjaciół, stoły zastawiano srebrem, które pożyczano chodząc od domu do domu. Mieszkańcy Galii nie tylko go kochali, lecz wręcz czcili, dzięki bowiem jego rządom uniknęli zarówno podejrzanej okropności Dioklecjana, jak też wybuchowej lekkomyślności Maksymiana.
Wiosną 306 r. poważnie chory Konstancjusz zapragnął widzieć swojego syna Konstantyna, który przebywał na dworze Galeriusza (najprawdopodobniej pod przykrywką nauki i kariery był w rzeczywistości nieoficjalnym zakładnikiem). Konstantyn uciekł z dworu w Nikomedii natychmiast, słusznie bowiem obawiał się zasadzki ze strony podejrzliwego Galeriusza. Ten jednak nie zdążył go zabić, a Konstantyn przybył do Galii uciekając przed pościgiem. Poważnie chory Konstancjusz przygotowywał wyprawę wojenną przeciw Piktom najeżdżającym Brytanię od północy. Poprowadził ją, a po jej zakończeniu zmarł w obecności swego pierworodnego syna 25 lipca 306 r. w obozie wojskowym w Eburakum (dzisiejszy York w Anglii). Powszechnie lubiany cesarz jako pierwszy z tetrarchów został zaliczony w poczet bogów.
Dziedzictwo
Zaraz po śmierci Konstancjusza jego legiony obwołały cesarzem jego syna Konstantyna. Nie wiadomo czy stało się to z jego inspiracji czy został do tego zmuszony. W każdym razie ambitny Konstantyn przyjął purpurę, co stanowiło pierwsze odstępstwo od przyjętych wcześniej reguł. Zapoczątkowało to serię konfliktów o władzę i upadek tetrarchii, kiedy to w 312 r. jedynymi władcami pozostali Konstantyn i Licyniusz. Z czasem Konstantyn uzyskał pełnię władzy w Cesarstwie, a jego panowanie stało się przełomowym. W swym charakterze i decyzjach bardzo przypominał swojego ojca. Jego matka Helena z kolei, pierwsza najważniejsza kobieta w życiu Konstancjusza, jako cesarzowa w dużej mierze inspirowała politykę swego syna. Dzięki jej staraniom odnaleziono choćby relikwie krzyża Chrystusa. Dziś jest uznawana za świętą.
Konstantyn zasłużył w pełni na swój przydomek “Wielki’. Jego panowanie zmieniło bieg historii Imperium Rzymskiego i chrześcijaństwa, a przez to także świata. Czy jednak ten “Wielki cesarz” byłby wielki, gdyby nie jego ojciec – dobry i powszechnie lubiany cesarz Konstancjusz I Chlorus?
