Książka „Ptolemeusze i Rzym. Przyjaźń czy zależność” autorstwa Tomasza Grabowskiego to praca skupiająca się na gruntownej analizie i przedstawieniu stosunków politycznych pomiędzy tytułowymi państwami w latach 273-43 p.n.e. Książka została wydana przez Wydawnictwo Atryda.
Temat pozycji jest niezwykle ciekawy, gdyż do tej pory, nie pokuszono się na szerszą analizę relacji politycznych Rzym – Aleksandria na przestrzeni III do I wieku p.n.e. Jak wiemy umocnienie się pozycji Rzymu na półwyspie Apenińskim, zwłaszcza po porażce Pyrrusa w wojnie w Italii, na początku III wieku p.n.e., dało impuls do coraz bardziej aktywnej polityki Rzymian w basenie Morza Śródziemnego. Co ważne, w roku 273 p.n.e. król Egiptu, Ptolemeusz II pierwszy wysłał misję dyplomatyczną do Wiecznego Miasta, na którą Rzymianie później odpowiedzieli legacją do Aleksandrii. Nie znamy do końca motywów Ptolemeusza, ale nie wykluczonym jest, że porażka Pyrrusa była jednym z powodów decyzji o nawiązaniu wstępnych relacji z Rzymem.
Egipt rywalizujący z monarchią Seleucydów w Azji Mniejszej oraz Antygonidów w Macedonii i Kartaginą z pewnością szukał sojuszników. Rzym z racji na rosnącą potęgę i zwycięstwa w wojnach punickich był atrakcyjnym partnerem, który stopniowo, wraz z rosnącymi problemami wewnętrznymi w Egipcie, przyjął rolę patrona państwa znad Nilu.
Decydujący okres w relacjach między Rzymem a Aleksandrią nastąpił w I wieku p.n.e., kiedy to „walący się” ustrój republiki pozwolił wielu ambitnym rzymskim politykom aktywnie działać na scenie międzynarodowej. Sulla, Pompejusz Wielki czy Cezar skutecznie przyczynili się do dalszej wasalizacji Egiptu, na którego tron faraonowie byli mianowani przez Rzymian lub wspierani wojskowo w objęciu władzy.
Przechodząc do oceny treści, należy podkreślić że autor oparł się na naprawdę solidnym materiale bibliograficznym, który wylistował na końcu pozycji na 20 stronach. Książka rozpoczyna się od wstępu, w którym autor przedstawia powód wyboru tematyki oraz cezury czasowej. W rozdziale I historyk analizuje źródła antyczne oraz najważniejsze pojęcia związane z kwestią kooperacji, przyjaźni czy klienteli. Rozdział II skupia się na przedstawieniu stosunków politycznych Rzymu i Egiptu w latach 273-168 p.n.e., kiedy miały one charakter przyjacielski w formie amicitia. Rozdział III to już przedstawienie okresu 168 p.n.e. do końca II wieku p.n.e., kiedy Rzym przyjął rolę dominującą i objął Egipt swego rodzaju protektoratem. Rozdział IV skupia się na okresie od początku I wieku p.n.e. po 43 roku p.n.e., kiedy Egipt stał się przedmiotem gry politycznej w Rzymie, a poszczególni politycy rzymscy decydowali o losie faraonów. Rok 43 p.n.e. celowo został wybrany przez autora, jako koniec analizy relacji; wówczas to doszło do zawiązania II triumwiratu, który w dużej mierze zakończył, jakiekolwiek marzenia o powrocie do dawnego ustroju republikańskiego, a polityka Oktawiana oraz Marka Antoniusza nie miały już nic wspólnego z wcześniejszymi działaniami Rzymu, jako podmiotu państwowego. Koniec książki to oczywiście zakończenie, w którym autor podsumowuje swoje przemyślenia; oraz zestawienie kolejnych władców ptolemejskich w Egipcie oraz zamieszczenie drzewa genealogicznego dynastii.
Oceniając utwór należy przede wszystkim docenić niezwykle interesującą treść, solidny materiał badawczy autora oraz ładne wydanie książki. Co więcej, przypisy zostały umieszczone na dole stron, co zawsze ułatwia Czytelnikowi zapoznanie się z dodatkowymi informacjami. Osobiście zabrakło mi, dla urozmaicenia treści, mapki poglądowej omawianego obszaru basenu Morza Śródziemnego lub ilustracji, które z pewnością świetnie by wzbogaciły wydanie.
Podsumowując, książka jest jak najbardziej godna polecenia.
