Rozdziały
Rzymski legion (legio) był tak zorganizowany, aby zapewnić maksymalną efektywność nie tylko na poziomie całego legionu, ale i poszczególnych jego jednostek. W tym celu powstała ścisła struktura dowództwa oraz dokładny podział na poszczególne jednostki, co wynikało w dużej mierze z długiej ewolucji armii rzymskiej na przestrzeni dziejów.
Poniżej przedstawione zostały kolejne jednostki od najniższego szczebla, po dowództwo w legionie rzymskim.
Contubernium
Najmniejszą i znajdującą się na samym dole struktury legionu jednostką było contubernium – grupa 8 żołnierzy (milites lub munifex), którzy dzielili ten sam namiot, razem jedli, spali i walczyli. Contubernium posiadało własne zwierzę pociągowe do przewożenia zaopatrzenia, którego sami nie byli w stanie nosić.
Nieformalnie w contubernium występował także podział na pary, gdzie jeden z legionistów wspierał drugiego (np. w przypadku jego śmierci zawiadamiał rodzinę lub próbował zadbać o jego godne pochowanie).
Nowi rekruci (tirones) potrzebowali około 6 miesięcy, aby stać się pełnowartościowymi milites. Przez ten czas mieli niskie poważanie wśród towarzyszy broni.
Na czele contubernium stał decanus, którego nazwa sugeruje, że dowodził 10 ludźmi. W praktyce w skład contubernium poza 8 legionistami wchodziło 2 niewolników lub pomocników, którzy wspierali żołnierzy w codziennych obowiązkach, jak gotowanie, pilnowanie zwierząt jucznych lub pielęgnacja sprzętu. Dowódcą contubernium zostawał jeden z towarzyszy, wybrany przez kolegów. Najczęściej był to najbardziej doświadczony legionista. Warto nadmienić, że w trakcie bitwy nie miał on żadnego znaczenia z punktu widzenia dowodzenia.
Jak wyglądało życie legionistów?
Centuria
Centuria była to jednostka legionu złożona z 80 legionistów – 10 contubernia. Sama nazwa – sugerująca „setkę” wynika z tego, że – ponownie – każdy pododdział posiadał 2 cywilów, którzy sumarycznie liczyli 20 ludzi w centurii. Razem, oficjalnie, centuria liczyła 100 ludzi. Jednak w walce brało udział 80 legionistów.
Dowództwo nad centurią pełnił centurion (centurio), oficer który mianowany był przez wyższe dowództwo. Najczęściej był to doświadczony w boju i zasłużony legionista. Jego zastępcą był optio, który pomagał utrzymać karność w centurii oraz przeprowadzić codzienne treningi. Centurion w trakcie walki znajdował się w pierwszej linii jednostki, kiedy optio pilnował wojsk z tyłu, po przeciwnej stronie. Centurion tym samym zaangażowany był w bezpośredniej walce, dowodząc walką i będąc w ciągłym zagrożeniu; optio z kolei dbał o formację, utrzymanie dyscypliny oraz zapobiegał ucieczkom. W przypadku śmierci centuriona przejmował dowodzenie nad centurią.
W centurii znajdowali się także:
- signifer – chorąży niosący signum, czyli wojskowy sztandar z emblematem danej jednostki
- cornicen – trębacz
- tesserarius – żołnierz odpowiedzialny za straże
Kohorta
Kohorta (cohors) była jednostką taktyczną, złożoną z 6 centurii, liczącą łącznie 480 legionistów. W legionie było 10 kohort. W trakcie bitwy dowódca, w celu wsparcia konkretnego sektora pola bitwy, manewrował kohortą. Każda z kohort posiadała własny, unikalny sygnał dźwiękowy, który umożliwiał zwinne dowodzenie, bez rozsyłania rozkazów poprzez emisariuszy.
Dowodzenie kohortą znajdowało się w rękach najbardziej doświadczonego centuriona spośród 6, którzy znajdowali się w kohorcie. Naturalnie najstarszy stopniem wciąż dowodził swoją centurią, a pozostali centurioni byli jego doradcami. Nazewnictwo kolejnych centurionów, w kolejności znaczenia: pilus prior, pilus posterior, princeps prior, princeps posterior, hastatus prior i hastatus posterior.
Pierwsza w numeracji kohorta była elitą legionu. Z tego powodu, w jej skład wchodziło 5 podwójnych centurii – czyli 800 ludzi (160 x 5 centurii). Centurioni znajdujący się w tej kohorcie byli najważniejszymi centurionami w legionie. Kohorta ta posiadała zaszczyt pilnowania orła legionowego (aquila), który nosił aquilifer oraz oficjalnie dbała o bezpieczeństwo dowódcy.
Na czele pierwszej kohorty stał najwyższy primus pilus („pierwsza włócznia”), najbardziej doświadczony centurion spośród 5 centurionów w pierwszej kohorcie, a tym samym najważniejszy żołnierz w legionie. Miał on prawo brać udział w rozmowach sztabu i przedstawiać swoje wojskowe rekomendacje oraz zastrzeżenia żołnierzy. Jeżeli zwykły legionista miał sprawę dotyczącą całego legionu, wpierw udawał się do centuriona, pod którym służył; ten następnie informował primus pilus, który z kolei przekazywał sprawę dowództwu.
Dowództwo
Kolejność dowodzenia w rzymskim legionie:
- Legat (legatus)- dowódca legionu, senator mianowany na dany okres czasu przez cesarza.
- Trybun wojskowy – było to stanowisko w legionie, wynikające z politycznych pobudek. Objęcie trybunatu w armii pozwalało rozpocząć karierę polityczną młodemu Rzymianinowi, który chciał piąć się po cursus honorum i należał do familii, w której jeden z członków rodu zasiadał w senacie. W legionie znajdowało się 6 trybunów wojskowych, którzy w czasach republikańskich wymieniali się swoimi uprawnieniami i w ten sposób zdobywali doświadczenie. Za cesarstwa 5 trybunów (tribuni angusticlavii) pełniło bardziej rolę sekretarzy i urzędników przy legacie legionu. Szósty trybun (tribunus laticlavius) miał wyjątkowo silną pozycję, ze względu na znaczenie swojego rodu. Gwarantowało mu to drugie miejsce w legionie, w kontekście dowództwa oraz bezpośredni udział w walkach.
- Prefekt obozu (praefectus castrorum) – oficer odpowiadający za zaopatrzenie legionu, wytyczenie obozu oraz jego zarządzanie. Najczęściej stanowisko to obejmował były primus pilus, co było najwyższym możliwym stanowiskiem jakie mógł objąć żołnierz w legionie rzymskim. Prefekt mianowany był przez dowódcę legionu.
- Primus pilus – („pierwsza włócznia”), najbardziej doświadczony centurion spośród 5 centurionów w pierwszej kohorcie, a tym samym najważniejszy żołnierz w legionie
Sumarycznie, legion rzymski w pełnej sile liczył 5248 ludzi, w tym 5120 piechoty ciężkiej oraz 128 jazdy (equites). W praktyce jednak liczebność ta była niższa – np. w trakcie kampanii Germanika w Germanii legion liczył od 3000 do 5000 żołnierzy. W legionie było łącznie 59 optiones oraz 59 centurionów. Co więcej, każdy legion dysponował określoną liczbą machin wojskowych i oblężniczych (balisty, katapulty, skorpiony), a wśród cywilów byli inżynierowie, architekci, medycy (tzw. immunes). Nierzadko legionistom towarzyszyły rodziny legionistów, a w obozie funkcjonowali m.in. kupcy.
W przypadku zniszczeniu całego legionu, jego numeracja nie była już wykorzystywana. świetnym przykładem są legiony XVII, XVIII oraz XIX, które zostały rozbite w bitwie w lesie Teutoburskim (9 rok n.e.), i których numeracja nigdy potem już nie została wykorzystana.
