Rozdziały
Tertulian (Quintus Septimius Florens Tertullianus) urodził się około 150 roku n.e. Był łacińskim teologiem z Afryki Północnej, który nawrócony na chrześcijaństwo został w 190 roku. Wówczas stał się jego najgorliwszym w owym czasie apologetą. Nauczanie Tertuliana jest cennym źródłem dla teologii, szczególnie dla teologii dogmatycznej.
Urodzony był w rodzinie pogańskiej w Kartaginie, gdzie był retorem. Euzebiusz pisze o nim jako o prawniku. Przyjął chrzest jako dorosły, kwestia święceń kapłańskich nie jest wyjaśniona. Żył w małżeństwie. Napisał bardzo osobisty traktat „Do żony” (Ad uxorem). Około 207 roku przeszedł do montanistów i założył własną sektę tertulianistów, która istniała jeszcze za czasówAugustyna z Hippony.
Nauczanie
Według niektórych Tertulian odrzucił cechujące np. Orygenesałączenie nauki chrześcijańskiej z grecką filozofią jako bezużyteczne, niemożliwe i szkodliwe (ponieważ prowadzi do pychy i herezji). Według Tertuliana prawda chrześcijańska jest jedyną potrzebną i osiągalną prawdą, a dostęp do niej uzyskuje się nie rozumem, ale wiarą. Stąd wywodziła się formuła Tertuliana, zawarta w dziele De Carne Christi („O Ciele Chrystusa”): I umarł Syn Boży, co wręcz dlatego jest wiarygodne, że jest niedorzeczne. I złożony w grobie zmartwychwstał – to jest pewne, bo niemożliwe (łac. Et mortuus est Dei Filius, prorsus credibile est, quia ineptum est. Et sepultus resurrexit; certum est, quia impossibile est). Zdanie to stało się źródłem popularnego powiedzenia „wierzę, ponieważ to absurd” (credo, quia absurdum), którego autorstwo stąd można pośrednio przypisać Tertulianowi.
Inne jego znane twierdzenia to: „Krew męczenników jest nasieniem chrześcijan” (Semen est sanguis christianorum) zapisane w Apologeticum 50, 13 (PL 1, 603). Tertulian miał też powiedzieć: „Jednością heretyków jest schizma”.
Po przejściu na pozycje montanistyczne (ok. 207 r.), cechujące się rygoryzmem moralnym, jego nauczanie zaczęło odbiegać od powszechnego nauczania Kościoła – szczególnie w odniesieniu do zagadnień grzechu, przebaczenia oraz małżeństwa. Tertulian był pierwszym teologiem chrześcijańskim, który posługiwał się łaciną. To dzięki niemu zrodziła się tzw. łacina kościelna. Dla Tertuliana chrześcijanie byli ludźmi obdarzonymi nową wyższą naturą, kierowanymi przez Ducha, co zgadzało się z wizją Pawłową życia chrześcijańskiego (por. Rz 8, 14). Wyznawał poglądy millenarystyczne. Zwalczał sektę walentynian w dziele Przeciw Walentynianom (Adversus Valentinianos).
Jako jeden z pierwszych zauważył też problemy związane z przeludnieniem i degradacją środowiska naturalnego przez człowieka:
Staliśmy się dla świata ciężarem… przyroda już dłużej nie jest w stanie nas wyżywić. Zaiste, zarazę i głód, i wojny, i trzęsienia ziemi należy postrzegać jako lek dla narodów, sposób na ograniczenie nadmiernego rozrostu rasy ludzkiej
– Tertulian, De anima, XXX
Tertulian zaliczany jest do najwybitniejszych pisarzy starochrześcijańskich.
Zmarł w 240 roku n.e.
Dorobek literacki
Dzieła katolickie (ortodoksyjne)
Napisane przed ok. 207 r., określane jako katolickie czyli ortodoksyjne, w jedności z wiarą Kościoła:
- Ad martyras
- Ad nationes
- Apologeticum
- De testimonio animae
- De praescriptione haereticorum
- De spectaculis
- De oratione
- De baptismo
- De patientia
- De cultu feminarum
- Ad uxorem
- Adversus Hermogenem
- Adversus Marcionem
Dzieła montanistyczne
Napisane po ok. 207 roku n.e.:
- De Pallio (ed. A. Gerlo)
- Adversus Valentinianos (ed. Aem. Kroymann)
- De Anima (ed. J.H. Wasznik)
- De Carne Christi (ed. Aem. Kroymann) – (O Ciele Chrystusa).
- De resurrectione mortuorum (ed. J. G. Ph. Borleffs)
- De exhortatione castitatis (ed. Aem. Kroymann)
- De corona (ed. Aem. Kroymann)
- Scorpiace (ed. A. Reifferscheid, G. Wissowa)
- De idolatria (ed. A. Reifferscheid, G. Wissowa)
- Ad Scapulam ( ed. E. Dekkers)
- De fuga in persecutione (ed. J.J. Thierry)
- Adversus Praxean (ed. Aem. Kroymann et Ern. Evans)
- De virginibus velandis (ed. E. Dekkers)
- De monogamia, CCL 2, 1227-1253, ed. E. Dekkers; przekład polski: O jednożeństwie, tłum. E. Stanula, w: Wybór pism (3), s. 57-82.
- De ieiunio (ed. A. Reifferscheid, G. Wissowa)
- De pudicitia (ed. E. Dekkers)
- De fato aliaque fragmenta (ed. A. Harnack)
- Adversus Iudeos (ed. Aem. Kroymann)
