Nestor polskich badań nad starożytnymi imperiami płaskowyżu irańskiego, który swoją działalność badawczą rozpoczął jeszcze przed Drugą Wojną Światową, pan Józef Wolski (1910 – 2008), napisał swego czasu książkę zatytułowaną „Imperium Arsacydów”. Pierwsza wersja, tej pionierskiej pod wieloma względami pracy, ukazała się najpierw po francusku w 1992 roku. Potem, na całe szczęście dla wszystkich mniej utalentowanych językowo, pan Profesor Wolski wydał swoje dzieło w swoim języku ojczystym w 1996 roku.
Jest to publikacja niezwykle istotna, ponieważ przybliża ona czytelnikom oraz, na ile to jest możliwe, porządkuje naszą wiedzę o mocno zaniedbanym okresie historii starożytnej. Był to okres bardzo długi, ponieważ rozciągał się on od około 247 roku p.n.e. do 226 roku n. e., kiedy to na scenę dziejową wkroczyli jeszcze potężniejsi od nich Sasanidzi. Szczególnie interesujące są fragmenty o losach elementu greckiego w imperium arsacydzkim, w którym perski patriotyzm rozkwitać na nowo zaczął. Wbrew temu co się uważało oraz w wielu przypadkach dalej się uważa, to właśnie Arsacydom, a nie ich następcom, należy przypisać powolne rugowanie autonomii oraz wpływów greckich, którym nie byli przychylni, narosłych na irańskim płaskowyżu oraz Mezopotamii, głównie po podbojach największego z synów Macedonii, czyli Aleksandra Wielkiego. Ów „iranizm” w polityce i kulturze, tak mocno kojarzony z wielkimi Sasanidami, zaczął się za ich niedocenianych przeciwników, którym to wojowniczy Ardaszir oraz jego potomkowie odebrali władzę w sposób typowy dla ludów orientalnych.
Opisy walk rzymsko-partyjskich zostały przedstawione w sposób skrótowy, ale dość wyczerpujący, co pozwoliło autorowi utrzymać swoje dzieło w niedużej objętości oraz zachować spójność jego treści. Na ile to jest możliwe, z racji stanu zachowanych źródeł historycznych, profesor Wolski przedstawia nam także zmagania ukochanych przez niego Partów z innymi ludami, z którymi graniczyli. Wchodzimy także w niektóre arkana niezwykle brutalnych waśni rodzinnych wewnątrz rodziny panującej, która całkowicie odpowiada „standardom” orientu.
Teraz czas na małą „łyżeczkę dziegciu”. Nie pasuje mi zaproponowana oraz promowana przez Profesora Wolskiego data oficjalnego ogłoszenia się królem Baktrii przez jej satrapę Diodotosa I, który to aktem tym ostatecznie zerwał swoją zależność od dworu Seleucydów. Moim zdaniem stało się to około roku 250 p.n.e., a nie około 239 roku p.n.e., jak to proponuje profesor Wolski, na skutek niesłusznego zaniżenia wartości informacji pochodzących ze źródeł numizmatycznych, względem tych pisanych, jak słusznie zauważył w swojej analizie (opublikowanej w świetnej książce pt. „Grecy w Baktrii i w Indiach”) Stanisław Kalita (1961 – 2000). Podsumowując, stwierdzam, że ja osobiście uważam, że w takich trudnych do wyłuskania ze źródeł pisanych, jak ten baktryjski przypadkach, należy dać bardziej dojść do głosu źródłom numizmatycznym z badanej epoki rodem będących, niż bazować tylko (albo przeważnie) na, czasem nieco zagmatwanych, tekstach źródłowych.
Niemniej jednak, praca Pana Profesora Wolskiego jest świetną syntezą, nieco zaniedbanych dziejów dynastii Arsacydów, której znaczenia dla historii Iranu nie sposób jest przecenić.
