Cursus honorum, czyli dosłownie „ścieżka zaszczytów”, była to ściśle ustalona drabina kariery politycznej w Republice Rzymskiej. W Rzymie stopniowo zwyczajem stała się zasada, że kolejne urzędy są piastowane przez żołnierzy. Był to początek narodzin pojęcia „kariery politycznej”. Kariera polityczna obejmowała w praktyce mężczyzn z rodzin senatorskich. Idea stworzenia ściśle określonej kariery politycznej miała na celu zdobycie przez młodych mężczyzn doświadczenia na mniej ważnych stanowiskach, zanim obejmą ważniejsze.
Normy i kryteria wyznaczające drogę takiej kariery zmieniały się w zależności od epoki. Wzory przekazywane przez tradycję, jak plebiscyt z 342 roku p.n.e., zabraniały sprawowania kilku stanowisk zwyczajnych w tym samym roku, ale dopuszczały możliwość piastowania jednego urzędu zwyczajnego z jednym nadzwyczajnym. Ten plebiscyt zabraniał ponadto powtarzania przez tę samą osobę tej samej funkcji, jeśli nie było dziesięcioletniej przerwy w jej piastowaniu. Zdarzały się jednak wiele razy wyjątki, kiedy te zakazy uchylano, można więc mieć wątpliwości co do pełnej mocy wiążącej tego prawa. Musiało odnosić się ono tylko do powtarzania wyższych funkcji.
Ustawa z 265 roku p.n.e. zabroniła powtarzania urzędu cenzora, podjęta zaś w 151 roku p.n.e. analogiczna odnosiła się do konsulatu. Obyczaj ustalił porządek hierarchiczny stanowisk, ale nie był on dokładny. Ustawa, za sprawą Lucjusza Wiliusza lex Villia, ze 180 roku p.n.e. sprecyzowała minimalny wiek wymagany do piastowania poszczególnych funkcji, ustalając dwuletnie przerwy pomiędzy jednym okresem ich piastowania a drugim. Kwesturę, mógł objąć obywatel, który ukończył 30 lat. Dla pretendentów do edylatu lub trybunatu ludowego (nieobowiązkowych) ustalono granicę 36 lat. Kolejnym szczeblem było stanowisko pretora w wieku co najmniej 39 lat.
Kariera polityczna |
|
Zgodnie z treścią nowo przyjętego prawa cursus honorum rozpoczynał się od kwestury: by móc do niej pretendować, trzeba było mieć co najmniej dziesięć lat służby wojskowej za sobą i ukończyć 30 lat. Potem droga awansu wiązała się z urzędem senatorskim edyla (36 lat), preturą (39 lat) i po trzech latach pretor mógł ubiegać się o konsulat, najwyższy urząd.
Piastowanie urzędów ludowych rozpoczynało się od pretora. By pretendować do cenzury czy dyktatury, należało być wcześniej urzędnikiem konsulatu. Ustawa Sulli z 82 roku p.n.e. uregulowała w sposób bardziej szczegółowy cursus honorum, który został ustalony w 180 roku p.n.e. Potwierdziła zakaz ze 151 roku p.n.e. powtórnego obejmowania urzędu konsula z zastrzeżeniem do jednego razu i według starej zasady, już przyjętej przez plebiscyt w 342 roku p.n.e., że ponowne objęcie urzędu może nastąpić po dwudziestoletniej przerwie.
Za czasów Augusta cursus honorum pozostałych urzędów republikańskich został jeszcze bardziej dokładnie uregulowany. Ustalono, że najpierw powinno się zajmować stanowiska w kwesturze, przy czym wymagany był jeszcze minimalny wiek 25 lat. Po zakończeniu piastowania funkcji w niższych urzędach cywilnych lub wojskowych, takich jak urząd złożony z 20 członków (virgintivirato) lub trybunat wojskowy, można było po dwuletniej przerwie objąć urząd trybuna ludowego albo urząd edyla (ten stopień nie był wymagany dla osób należących do warstwy patrycjuszy), i w końcu nie wcześniej, niż mając 30 lat – urząd konsula.
Przejście przez całą drabinę stanowisk było bardzo trudne i udawało się to tylko najwybitniejszym osobom. Już samo objęcie urzędu konsula było ogromnym osiągnięciem.
