Rozdziały
Powstanie Bar-Kochby było to trzecie powstanie żydowskie przeciwko rzymskiemu panowaniu mające miejsce w latach 132-135 n.e.
Tło historyczne
Po nieudanej wojnie żydowskiej w 70 roku n.e. rzymskie władze podjęły działania w celu spacyfikowania zbuntowanej prowincji Judea i jej zromanizowania. W miejsce prokuratora ustanowiono pretora jako zarządcę i na stałe umieszczono legion X Fretensis. W międzyczasie doszło do kolejnego konfliktu Żydów z Rzymianami – tzw. wojny Kwietusa – która miała miejsce w latach 115-117 n.e.
W 129 roku n.e. cesarz rzymski Hadrian wydał zarządzenie, aby na miejscu zburzonej Świątyni Jerozolimskiej zbudować świątynię Jowisza Kapitolińskiego. Miasto Jerozolima miało być przy tym całkowicie przebudowane na wzór hellenistyczny i służyć jako kolonia rzymska. W tym czasie w regionie umieszczono także legionVI Ferrata, który miał pomóc w zachowaniu porządku. W 131 roku n.e. pojawił się pomysł zarządcy Judei, Kwintusa Tinnejusza Rufusa, przemianowania Jerozolimy na Aelia Capitolina, co spotkało się z dużym sprzeciwem żydowskiej ludności.
Punktem zapalnym był zabronienie Żydom pod karą śmierci ceremonii obrzezania (brit milah), którą cesarz postrzegał jako formę samookaleczenia tego samego rodzaju co kastracja. Zakaz ten, brak zgody na odbudowę zburzonej świątyni jerozolimskiej oraz chęć przekształcenia Jerozolimy w kolonię rzymską z pewnością przyczyniły się do wybuchu powstania. Jeszcze inną przyczyną mógł być wyjazd cesarza ze Wschodu oraz stosowane przez niego prześladowania religii żydowskiej.
Najważniejszymi źródłami historycznymi dla powstania Bar-Kochby są przede wszystkim relacje Kasjusza Diona, Euzebiusza z Cezarei, „Historia Augusta” (w biografii Hadriana), także źródła talmudyczne. Powstanie nie jest nam tak dobrze znane, jak to z roku 70 n.e., z racji tego że nie w akcji nie brał udziału „kolejny Józef Flawiusz”.
Powstanie
Wodzem powstania, z tytułem „księcia Izraela”, został Szymon ben Koziba (inaczej Szymon Bar-Kochba), a arcykapłanem jego wuj Eleazar, syn Charsoma. Obaj przywódcy wywodzili się z rodu Hasmoneuszy. Cała sytuacja wynikła z tego, że żydowski rabin i mędrzec Akiba ben Josef, uznał Szymona za żydowskiego Mesjasza i nadał mu imię „Bar Kochba”, oznaczające „syn gwiazdy” w języku aramejskim.
Cała wojna została dokładnie zaplanowana i przemyślana przez żydowskich dowódców, tak aby wykluczyć błędy popełnione w czasie I wojny, sześćdziesiąt lat wcześniej. Oficjalnie rewolta wybuchła dnia 3 kwietnia 132 roku n.e. (zgodnie z listami Bar-Kochby). Walki szybko przeniosły się z Modi’in aż po całą prowincję, tak że odcięto rzymski garnizon w Jerozolimie.
W wyniku walk Żydzi wyzwolili cały obszar prowincji wraz z Jerozolimą i ruinami Świątyni, w których wznowiono służbę ofiarniczą. W sumie powstańcy zdobyli około 50 twierdz oraz ok. 1000 miast i wsi. Walki były bardzo zaciekłe, a straty Rzymian ogromne.
Powstanie całkowicie zaskoczyło Rzymian. Cesarz Hadrian wezwał z Brytanii generała Sekstusa Juliusza Sewera oraz Kwintusa Lolliusza Urbikusa, a wojska ściągnięto aż znad Dunaju i Hiszpanii. Armia rzymska zgromadzona do pacyfikjacji rewolty była znacznie większa od wojsk Tytusa w roku 70 n.e. Co ciekawe także straty Rzymian były znacznie większe. Legion XXII Deiotariana został rozwiązany po serii ciężkich porażek. Podejrzewa się także, że poważne straty w legio IX Hispana spowodowały, że w połowie II wieku n.e. oddział został rozwiązany. W wojnie udział wzięły także legiony: VI Ferrata, X Fretensis, II Trajana Fortis; oraz poszczególne oddziały legionów (prawdopodobnie): III Cyrenaica, III Gallica i IIII Scythica. Po raz pierwszy w ciągu stu lat Rzym potrzebował dodatkowych rekrutów; w tym celu dwóch senatorów prowadziło pobór młodych mężczyzn.
W 135 roku n.e. Rzymianie wkroczyli do Judei, rozpoczynając walki z żydowskimi powstańcami. Stosowali zwykłą dla Rzymian taktykę dzielenia, izolowania i likwidowania kolejnych enklaw powstańczych, którą stosowano także w roku 70 n.e.
W trakcie powstania Bar-Kochby rebelianci sięgnęli po najważniejszy środek propagandowy i emitowali własne monety wybijane na monetach, które były aktualnie w obiegu na terenie Judei i w regionie. Wynikało to z problemów związanych z działaniami wojennymi oraz brakiem kruszcu. Ponadto na monetach pojawiły się następujące wyobrażenia: fasada świątyni jerozolimskiej, gałązki palmy, mirt i wierzba. Także naczynia i instrumenty świątynne: dzban i amfora oraz harfa i lira. Pojawiły się również monety-hybrydy: jedna strona wyobraża rok pierwszy, natomiast po drugiej stronie – rok drugi, trzeci, a nawet czwarty.
Latem 135 roku n.e. rzymscy legioniści zdobyli Jerozolimę. Cała operacja pacyfikacji prowincji zajęła rzymskim legionom trzy lata. Dowódca powstańców Bar-Kochba po utracie kolejnych twierdz wycofał się z pozostałościami armii do miasta Bethar, które zostało oblężone. Jako ostatni punkt oporu w Galilei padła właśnie kwatera główna powstańców, która zlokalizowana była na południowy-zachód od Jerozolimy (także siedziba Sanhedrynu). Opisane wydarzenia miały miejsce w listopadzie 135 roku n.e. Za koniec powstania uważa się datę 6 listopada 135 roku n.e., ponieważ z wtedy właśnie pochodzi ostatni list wodza Szymona.
Zamordowani zostali niemal wszyscy obrońcy, a pozostałych przy życiu sprzedano jako niewolników. Talmud żydowski wspomina, że liczba ofiar była ogromna, a Rzymianie zabijali, aż do momentu kiedy konie były pokryte krwią po nozdrza.
Konsekwencje
Według Kasjusza Diona zginęło 580.000 Żydów, a zdobyto 50 fortec i 985 wsi. Więźniowie zostali sprzedani w Hebronie i Gazie jako niewolnicy, każdy w cenie konia. Wzgórze Świątynne w Jerozolimie zostało zaorane. Stanęła tam świątynia Jowisza i posąg Hadriana. Miasto nazwano Colonia Aelia Capitolina i uczyniono z niej kolonię dla wysłużonych żołnierzy syryjskich i fenickich. Zakazano praktyk judaizmu. Nazwę kraju zmieniono z Judei na Syria Palestina („Syria palestyńska”, inaczej filistyńska). Na terenie dawnej Jerozolimy wybudowano pogańskie świątynie ku czci Jowisza, Serapisa, Dionizosa oraz Kastora i Polluksa. Żydom zabroniono mieszkać, wkraczać i przebywać w okolicy miasta, a na teren świątyni mogli wejść tylko 9 dnia miesiąca Aw, aby przy Ścianie Płaczu opłakiwać swoje nieszczęście. Za panowania następcy Hadriana – Antoninusa Piusa – stosunek do religii żydowskiej uległ liberalizacji. Zezwolono na pochówek zmarłych oraz zniesiono prawo zakazujące obrzezanie.
W następnych latach i wiekach wybuchały kolejne powstania żydowskie, które jednak w większości wypadków były szybko tłumione. Uważa się, że to powstanie w dużej przyczyniło się do nastania czasów diaspory. W I i II wieku n.e., po dwóch kolejnych powstaniach żydowskich, Rzymianie zdziesiątkowali ludność żydowską i zlikwidowali niepodległe królestwo. Od tej pory przeważająca większość Żydów żyła poza Palestyną.
