Rozdziały
Legion IV Scythica a właściwie IIII Scythica, bo tak oryginalnie zapisywano jego nazwę, początków swego istnienia nakazuje szukać w czasach II triumwiratu. Został założony przez jednego z triumwirów – Marka Antoniusza – prawdopodobnie w kilka lat po roku 42 p.n.e. Nie są znane ani pierwsza historyczna siedziba legionu ani obszar jego działania. Brane pod uwagę są jednak dwie prawdopodobne możliwości. Pierwsza umiejscawia „czwarty” w Syrii co oznaczałoby, że Scythica wzięła udział w niefortunnej kampanii Marka Antoniusza przeciwko Partii. Druga natomiast, bliższa pochodzeniu przydomku legionu, wskazuje rejon dolnego Dunaju jako miejsce chrztu bojowego. Wedle tej hipotezy jednostka miała wraz z legionem piątym toczyć walki z plemionami Scytów zapuszczającymi się w okolice rzymskiego miasta Olibia. Niewykluczone, że Scythica została nazwana tak a nie inaczej dzięki znaczącemu zwycięstwu (choć nie sposób ustalić jego daty) nad jednym z tych plemion. Możliwe jest również, że zwycięstwo to zostało odniesione znacznie później niż w początkach historii legionu.
Za bezsporny fakt należy uznać, iż przydomek jednostki oznacza dosłownie „legion ze Scytii”, interpretowany także jako odzwierciedlenie niebywałej waleczności i odwagi jego żołnierzy – takiej jak u osławionych Scytów. Znakiem legionu był wizerunek zodiakalnego koziorożca.
Służba nad Dunajem
Wraz z przejęciem władzy przez Oktawiana Augusta po bitwie pod Akcjum mamy nieco więcej pewnych informacji na temat „czwartego”. Co ciekawe to właśnie za tych rządów oficjalnie zaakceptowany zostaje przydomek legionu. Jednostka z całą pewnością w tym czasie operuje na terenie Mezji, nad dolnym Dunajem, gdzie w latach 29 – 27 p.n.e. toczy ciężkie walki. Jej dowódca Marcus Licinius Crassus (wnuk triumwira – założyciela legionu) okrywa się chwałą mężnego wojownika pokonując w walce twarzą w twarz nieprzyjacielskiego wodza. Źródła jako najbardziej prawdopodobną lokalizację castra Scythici podają okolice Viminacium (Kostolac we wschodniej Serbii).
Pomiędzy 6 a 9 rokiem n.e. IIII Scythica bierze udział w kampanii przyszłego cesarza Tyberiusza przeciwko plemionom Ilyrii i Panonii nad środkowym Dunajem.
Działania bojowe nie są jednak jedynymi w tym okresie historii legionu. Skalne inskrypcje z tych czasów jednoznacznie mówią o dużej roli „czwartego” w budowie dróg oraz prowadzeniu innych robót inżynieryjnych w naddunajskim rejonie Imperium. Jest ona jak nietrudno się domyśleć wynikiem podboju i potrzeby zagospodarowania nowych terenów. Na ten czas przypada również silna współpraca IIII Scythica z V Macedonica, których siły zazwyczaj były łączone na wspólnym odcinku.
W tym miejscu nie wolno pominąć pewnego młodego człowieka, który przewinął się przez kadry „scytyjskiego”. Titus Flavius Vespasianus znany powszechnie jako cesarz Wespazjan wpisuje się bowiem na listę wielkich osobistości związanych z legionem.
Dyslokacja na wschód
Rządy Nerona to punkt zwrotny w historii Scythici. Legion zostaje przeniesiony na wschód i od tej pory nigdy więcej nie dane mu już będzie działać na terenie Europy. Pierwszym ważnym wydarzeniem we wschodnich dziejach jednostki jest udział w odwetowej kampanii przeciwko Partom. Jej historia zaczyna się, gdy Gnaeus Domitius Corbulo prowadzi operację wojskową w Królestwie Armenii mającą na celu osadzenie na tamtejszym tronie króla przychylnego rzymowi. Mimo sukcesów odniesionych siłami trzech legionów (III Gallica, VI Ferrata iX Fretensis) oraz zdobycia dwóch kolejnych stolic armeńskich – Artaxty (58 r n.e.) i Tigranocerty (59 r n.e.) – świeżo osadzony na tronie król Tigranes (prawnuk żydowskiego króla, Heroda Wielkiego) musi dość szybko ustąpić. Partowie zaniepokojeni rosnącymi wpływami Rzymu wprowadzają bowiem do władzy swojego człowieka – Tiridatesa, brata własnego króla Vologasesa I. W tym momencie IIII Scythica wraz z XII Fulminata pod dowództwem namiestnika Kapadocji Lucjusza Caesenniusa Paetusa zostają wysłane do Armenii aby przywrócić rzymskie porządki. Niestety zimą na przełomie lat 62/63 Partowie zmuszają Rzymian do poddania się pod Rhanedią. Niestety porażka ta rzuci się poważnym cieniem na sławę bojową legionu do tego wręcz stopnia, że „czwarty” nie weźmie udziału w kolejnej kampanii Corbulo, w której to wyniku Rzymianie postawią jednak na swoim i po raz drugi Tigranes przyjmie koronę królewską z rąk Imperatora.
Od roku 66 n.e. legio IIII Scythica stacjonował w mieście Zeugma. Było to miejsce dość ważne jeśli wziąć pod uwagę przyszłe konflikty z Partami ponieważ znajdowała się tam ważna przeprawa na Eufracie na granicy z Partią. Miasto to pozostało siedzibą legionu przez niemal dwa wieki czego dowodem są wysoce zromanizowana kultura okolicy i liczne ślady archeologiczne.
Podczas wojny domowej roku 69 n.e., która była rezultatem samobójstwa Nerona, „scytyjski” stanął po stronie swego byłego oficera – Wespazjana. Mimo to nie wziął udziału w żadnej akcji gdyż jego wartość bojowa została zupełnie zdeprecjonowana przez wyższe dowództwo rzymskie. Pamiętano jeszcze klęskę wyprawy armeńskiej a nadto nie dalej jak trzy lata wcześniej (66 rok n.e.) połączone siły Scythici, Fulminaty i Ferratyzostały pokonane podczas próby stłumienia żydowskiej rewolty, co tłumaczy decyzję dowództwa.
Mimo to w roku 70 n.e. „czwarty” został wykorzystany do pacyfikacji rozruchów w Antiochii.
Jeśli chodzi o ciekawostki z tego okresu to warto wspomnieć o najsłynniejszym bodajże żołnierzu Scythici, którego nazwisko brzmiało Tiberius Julius Celsus Polemaeanus. Jemu właśnie została poświęcona słynna biblioteka w Efezie. Godny odnotowania jest również udział legionistów „czwartego” w budowie kanału w Seleucii.
Walka na pograniczu
Z racji bardzo niespokojnego rejonu stacjonowania legionu jego historia cały czas była bardzo burzliwa. W latach 132-136 n.e. pododdziały IIII walczyły przeciwko żydowskim powstańcom pod wodzą Simona ben Kosiby. Nie obyło się również bez kolejnych konfliktów z Partami takich jak np. w latach 114-117 n.e. za rządów Trajana, czy między rokiem 161 a 166 za Luciusa Verusa który zakończył się splądrowaniem stolicy partyjskiej. Rok 181 n.e. przyniósł ze sobą zmianę dowódcy na kolejną znaną postać – przyszłego imperatora Lucjusza Septymiusza Sewera. Dowodził Scythicą do 183 roku lecz jak pokazują przyszłe wydarzenia sentyment do własnej jednostki pewnie pozostał gdyż jako cesarz zabrał ją na swą pierwszą kampanię przeciwko znienawidzonemu sąsiadowi w 194 roku n.e. W kolejnych latach od 195 do 196 n.e. władzę zwierzchnią w legionie sprawował Gajusza Juliusza Avitus Alexianus, teść cesarza a także dziadek dwóch przyszłych cesarzy (Heliogabala i Aleksandra Sewera). Lata 197-198 n.e. to druga wojna Sewera z Partami, w której nie mogło zabraknąć Scythici. Legioniści „czwartego” po raz kolejny rabują Ctesiphon – stolicę Partii. Tym razem imperium Partów nie podniesie się wobec kolejnego tak silnego ciosu. Wystarczy jednak jedno pokolenie aby zostało zastąpione przez potężne królestwo perskich Sasanidów.
Prawdopodobne jest uczestnictwo IIII Scythica w kampanii wschodniej cesarza Karakalli, który został zamordowany w Harran w 217 roku n.e. Po tym wydarzeniu legion udał się do swojego stałego miejsca stacjonowania – Zeugmy w Commagennie. W roku 219 n.e. dowódca „czwartego” Gellius Maximus wzniecił bunt przeciwko cesarzowi Heliogabalii lecz został bardzo szybko usunięty. Mimo, że jawna niesubordynacja nie okazała się groźna i kryzys w jednostce został zażegnany po tym incydencie legion znika ze źródeł historycznych. Wysoce prawdopodobne jest jednak dalsze istnienie jednostki ponieważ zostaje wymieniona w dokumencie „Notitia Dignitatum” z początku V wieku n.e. IIII jest wzmiankowany jako część sił rzymskich w Syrii lecz ulokowany w miejscu innym niż dotychczas. Dyslokację castra Scythici (niektóre źródła mówią o mieście Sura nad Eufratem) przypisuje się Dioklecjanowi.
Niejasny koniec
Po buncie w IIII Scythica nic tak naprawdę nie jest jasne w historii jednostki. Zakładając dalsze istnienie legionu za pewny należy uznać jego udział w kampaniach kolejnych cesarzy wymierzonych przeciwko Persom, swoją drogą kończących się bardzo różnie – od kompletnych porażek po znaczące sukcesy. Nie sposób ustalić jakiejkolwiek, choćby przybliżonej daty rozwiązania bądź unicestwienia tego związku taktycznego. Nie wiemy nawet czy został starty w bitwie czy też rozwiązany na drodze administracyjnej. Informacje te giną zapewne w chaosie ostatnich dziesięcioleci przed upadkiem Imperium Rzymskiego. Możemy jedynie przypuszczać, że legion przetrwał do IV wieku n.e. kiedy to jego historia kończy się w sposób niewyjaśniony.
