Aerarium militare, założone przez cesarza Oktawiana Augusta w 6 roku n.e., było jednym z kluczowych filarów stabilności militarnej i finansowej Imperium Rzymskiego. Fundusz ten służył wypłacaniu emerytur weteranom legionów rzymskich, stanowiąc pionierski system wsparcia dla żołnierzy. Jego powstanie miało na celu zminimalizowanie niepokojów społecznych wśród weteranów oraz zapewnienie im godziwej zapłaty po zakończeniu służby.
Przed powstaniem aerarium militare, finansowanie wypłat dla weteranów było zadaniem państwa, ale brakowało stałego systemu i funduszy przeznaczonych na ten cel. Weterani, którzy przez lata służyli w armii, często wracali do cywila z niewielkimi zasobami. Wprowadzenie funduszu miało zatem również wymiar polityczny – Augustus chciał stworzyć bardziej stabilne i lojalne wojsko, które po zakończeniu służby nie stanowiłoby zagrożenia dla porządku publicznego.
Aerarium militare był zasilany przede wszystkim z dwóch podatków: 5% podatku od spadków (vicesima hereditatum) oraz 1% podatku od sprzedaży dóbr na aukcjach (centesima rerum venalium). Te opłaty pozwalały na utrzymanie stałych wpływów, z których pokrywano emerytury dla weteranów po 20 latach służby. Fundusz ten był zatem nie tylko systemem finansowym, ale także mechanizmem społecznej stabilizacji.
Stworzenie aerarium militare miało dalekosiężne konsekwencje. Po pierwsze, fundusz ten wzmacniał lojalność legionistów wobec państwa, ponieważ gwarantował im bezpieczeństwo materialne po zakończeniu służby. Po drugie, ograniczał ryzyko buntu weteranów, co w przeszłości stanowiło poważne zagrożenie dla Rzymu.
Wprowadzenie aerarium militare można również rozpatrywać jako część szerszej strategii Augusta mającej na celu konsolidację władzy i uspokojenie społecznych niepokojów w imperium. Stabilność finansowa funduszu przyczyniła się do długotrwałego pokoju i rozwoju Imperium Rzymskiego, a weterani, po zakończeniu służby, stawali się często lojalnymi obywatelami i rolnikami, co wzmacniało społeczne podstawy państwa.
