Ius trium liberorum („prawo trójki dzieci”) było przywilejem wprowadzonym przez cesarza Augusta (rządził w latach 27 p.n.e. – 14 n.e.) w ramach jego reform społecznych i demograficznych. Miało ono na celu zwiększenie liczby narodzin w państwie rzymskim, które po latach wojen domowych borykało się z problemem spadku populacji. Ustanowiono je w 18 roku p.n.e. w ramach reform zawartych w ustawach Lex Iulia de Maritandis Ordinibus oraz Lex Papia Poppaea.
Osoby, które miały co najmniej troje dzieci (lub czworo w przypadku wyzwoleńców), mogły korzystać z szeregu korzyści, w tym:
- zwolnień podatkowych,
- większych możliwości dziedziczenia majątku,
- kobietom przyznawano prawo do samodzielnego zarządzania własnym majątkiem, co w normalnych okolicznościach wymagało nadzoru opiekuna prawnego (najczęściej mężczyzny z rodziny).
Reforma była odpowiedzią Augusta na spadek liczby urodzeń wśród rzymskich elit i szerzący się brak zainteresowania tradycyjnymi wartościami rodzinnymi. Cesarz pragnął przywrócić moralność oraz stabilność społeczną poprzez promowanie małżeństwa i posiadania dzieci.
Choć ius trium liberorum miało wspierać rozwój demograficzny, budziło kontrowersje. Wielu obywateli uważało reformę za ingerencję państwa w ich życie prywatne. Niektórzy próbowali unikać obowiązków związanych z prawem, zawierając fikcyjne małżeństwa lub fałszując liczbę dzieci.
Prawo przestało być egzekwowane w późniejszych okresach cesarstwa, jednak stanowiło ważny przykład wczesnych prób wykorzystania systemu prawnego do kształtowania struktury społecznej. Jest również świadectwem, jak głęboko zakorzeniona była w kulturze rzymskiej troska o dziedzictwo i ciągłość społeczeństwa.
