Rozdziały
Lucjusz Korneliusz Sulla Felix (ur. 138 p.n.e., zm. 78 p.n.e.) – wódz, polityk, dyktator i ulubieniec bogów. Szczerze wierzył, że spoczywa na nim łaska bóstw i że jest obdarzony felicitas– szczęściem. Świadczyły o tym liczne przepowiednie, sny oraz nadzwyczajne wydarzenia pojawiające się w jego życiu. Sulla miał wielu boskich patronów, którzy wspierali go od początku jego kariery, prowadząc go na wyżyny władzy. Niniejszy artykuł ma za zadanie prześledzić najważniejsze wydarzenia w życiu Sulli, związane z boskimi patronami i niezwykłymi znakami.
O przodkach
Sulla wywodził się z patrycjuszowskiej rodziny Korneliuszy. Ród ten dzielił się na wiele gałęzi gens. Gens jest organizacją rodową, skupiającą kilkanaście rodzin, wywodzących się od jednego wspólnego przodka1. Z całej masy gens Cornelia, Sulla wywodził się z gałęzi, która najsłabiej się wyróżniała. Przodkowie Sulii nie byli znanymi postaciami. Najstarszy znany jego przodek, Publiusz Korneliusz Rufinus znany był jako dyktator z roku 334 p.n.e. Syn Rufinusa o identycznym imieniu był konsulem w roku 290 p.n.e. Rozsławił się w wojnie z Samnitami, odgrywając znaczącą rolę. Dwukrotnie pełnił funkcję konsula i tak jak ojciec, stał się dyktatorem. Jego sława szybko zamieniła się w niesławę, gdy Rufinus został wydalony z senatu. Powodem było posiadanie srebrnych talerzy, przekraczających wagę większą niż zezwalało prawo2. Po młodszym Rufinusie późniejsi członkowie rodziny żyli w skromniejszych warunkach, a znaczenie polityczne rodziny podupadło. Pierwszym członkiem noszącym przydomek Sulla był Publiusz Korneliusz Sulla, kapłan Jowisza (ok. 250 r. p.n.e.). Jego syn, także Publiusz Korneliusz Sulla był pretorem, który w 212 r. p.n.e. zorganizował pierwsze igrzyska Ludi Apollinares. Ród Sulli szczególnie czcił Apolla jak i sam Sulla. Apollo stał się patronem rodu Korneliuszów. O ojcu Sulli, Lucjuszu Korneliuszu niewiele wiadomo. Wcześniejsi przodkowie nie osiągnęli przez pokolenia znamienitej sławy. Wszystko miał zmienić tytułowy Lucjusz Korneliusz Sulla.
Młode lata
Dokładne dzieciństwo Sulli nie jest znane. Zachowała się jedna opowieść z czasów, gdy był niemowlęciem. Pewnego dnia piastunka niosła niemowlę, przechadzając się ulicami Rzymu. Na swojej drodze spotkała tajemniczą kobietę, która rzekła: „Dziecko będzie źródłem szczęścia dla ciebie i państwa”. Po tych słowach zniknęła3. Młody Sulla, zważywszy że pochodził z rodziny patrycjuszowskiej, otrzymał gruntowne wykształcenie. W miarę komfortowe życie skomplikowało się, gdy zmarł mu ojciec, nie pozostawiając synowi żadnego zapisu w testamencie4. Sullę dosięgnęło ubóstwo. W kręgu patrycjuszów stał się praktycznie nikim. Ta sytuacja życiowa miała odegrać ogromną rolę w kształtowaniu się jego charakteru.
Skąd przydomek?
Przydomki z rzymskim zwyczajem wiązały się z fizyczną cechą. Istnieje wiele spekulacji na temat przydomku Sulli. Przypuszcza się, że pochodzi ono od łacińskiego słowa sura oznaczającego łydkę. Wątpliwości również dotyczą etymologii rzekomo pochodzącej od Sybilli i związku z Ludi Apollinares. Plutarch z Cheronei podaje, że przydomek Sulla miał być aluzją do jego bladej, chropowatej cery5. Wiadomo, że Sulla posiadał problemy skórne, a także rudawo-złociste włosy oraz błękitne oczy budzące trwogę i podziw6.
Pretoriat i Apollo
Podczas sprawowania urzędu pretora miejskiego w roku 97 p.n.e. Sulla wyprawił słynne igrzyska Ludi Apollinares. Celebracja została przeprowadzona z wielkim rozmachem. Pierwszy raz w trakcie igrzysk dzikie zwierzęta prezentowano bez uwięzi, wszystko po to by zadowolić lud. W trakcie igrzysk nowy pretor złożył wielki hołd Apollinowi, tak jak czynił jego przodek. Sulla czcił Apolla nie tylko jako protektora rodziny. Uważał boga za swego osobistego patrona, do którego zwracał się w chwilach kryzysu7. Czyścił go ponad innych bogów, co nie raz pokazał. Igrzyska, które zorganizował, nie były tylko dla uciechy ludu, ale również dla oddania należytego hołdu bogu.
Kapadocja – przepowiednia
Po zakończeniu swojej pretury Sulla został wysłany do Cylicji, gdzie prawdopodobnie powierzono mu na zadanie walkę z piratami8. Później otrzymał nową misję w Kapadocji, polegającą na przywróceniu na tron Ariobarzanesa, który został wypędzony przez króla Pontu Mitrydatesa VI. Z tego okresu znana jest niezwykła sytuacja. Dotyczyła ona jasnowidza Chaldejczyka, który z uwagą obejrzał twarz Sulli i jego ruchy. Na tej podstawie przepowiedział, że Sulla powinien otrzymać największą władzę i stać się największym człowiekiem9. Te słowa wywarły na nim ogromne wrażenie. W swoich Pamiętnikach chwalił się drugą przepowiednią, według której miał umrzeć u szczytu sławy. Wszelkie słowa jasnowidza utwierdzały go w przekonaniu, że jest człowiekiem felicitas, czyli posiadającym szczęście.
Czym dokładnie jest felicitas?
Dla Rzymian felicitas nie było zwykłym szczęściem. Pojęcie felicitas było postrzegane jako cecha osobista, która towarzyszy obdarowanemu aż do śmierci. Dar szczęścia mógł otrzymać człowiek virtus, czyli człowiek posiadający cnotę moralną, odwagę10. Cnotliwy mąż kolejno otrzymuje od bogów łaskę i bona fortuna (powodzenie). Na samym końcu za swoje dobre i odważne zasługi otrzymuje felicitas. Nie kończy się to tylko na łasce bóstw. Uważano, że poszczególni bogowie faworyzują wyróżnionego człowieka, obserwują go oraz wspierają, stają się jego patronami. Bogowie komunikują się z człowiekiem poprzez sny, przepowiednie i znaki. Takie doświadczenia i podejście miał Lucjusz Korneliusz Sulla. Jednym z jego patronów stał się Apollo, została też nim Fortuna, Sulla uważał się za dziecko szczęścia11. Wiara w moc bogów pozostawała z nim zawsze. Stąd też wziął się jego późniejszy przydomek Felix (Szczęśliwy).
Ma Bellona
Przybywając w Kapadocji, Sulla bliżej zapoznał się z tutejszym kultem Ma, srogiej, krwawej bogini, którą Rzymianie identyfikowali z boginią wojny Belloną12. Zainteresował się bardziej tym kultem, a Bellona, zaraz po Apollinie stała się patronką Sulli. Bogini wojny miała wspierać przyszłego dyktatora w sprawach wojennych i objawiać mu różne znaki.
Niezwykłe znaki
W czasie wojny ze sprzymierzeńcami w roku 90 p.n.e. Sulla wyruszający na wojnę zobaczył nietypowe zjawisko. Nieopodal świątyni Lawerny (bogini złodziei) rozstąpiła się ziemia, a z czeluści wybuchł wielki płomień sięgający nieba13. Znak ten zdefiniowano jako prodigia. Prodigia to niezwykłe znaki, które charakteryzują się często nagłym płomieniem lub pojawieniem się węża14. Haruspikowie, interpretując owe prodigia, wygłosili przepowiednie, że władzę w państwie przejmie człowiek o wyjątkowym wyglądzie. Sulla domyślił się i wierzył głęboko, że chodzi właśnie o niego.
Kolejny incydent rozegrał się w mieście Nola. Miasto to było główną bazą rebeliantów Italików, Sulla miał za zadanie zdobyć miasto. W czasie oblężenia Noli złożono na ołtarzu ofiarę, w celu zapewnienia sobie sukcesu. Gdy składano ofiarę, spod ołtarza wysunął się wąż. Towarzyszący mu haruspik potwierdzi, że był znak zwycięstwa15.
Marsz na Rzym
Pamiętnego roku 88 p.n.e. Sulla zdecydował się na wyruszyć na Rzym. Decyzja o zbrojnym wystąpieniu była spowodowana tym, jak potraktowali go przeciwnicy polityczni Gajusz Mariusz i Sulpicjusz. Odebrano mu dowództwo w wojnie z Mitrydatesem, co wprawiło Sullę w furię, gdyż utrata dowództwa mogła srogo wpłynąć na dalszą jego karierę. Sulla wahał się użyć siły wojska, obawiał się czy zostanie okrzyknięty zdrajcą i czy jego żołnierze pójdą za nim. Przed tymi wydarzeniami Plutarch podaje, że w Rzymie pojawiały się tajemnicze znaki mające głosić zbliżająca się wojnę domową.
A zapowiadały to już znaki z góry różne dziwne znaki. Z drzewc, na których się nosi emblematy chorągwi, samorzutnie wybuchnął ogień i potem z trudem dał się ugasić. To znowu kruki wyprowadziły gdzieś na drogę troję swych piskląt i tam je zadziobały, a pozostałe resztki odniosły z powrotem do gniazda. […] Najdziwniejsze jednak było to, że przy bezchmurnym i czystym niebie dał się słyszeć głos trąbki , wydający przeciągły, ostry i przejmujący dźwięk, tak że wszyscy na niesamowity ten znak odchodzili od zmysłów z przerażenia […]16.
To nie był jeszcze koniec znaków. Zebrany senat na posiedzeniu przy świątyni Bellony zrelacjonował wieszczom, co widziano. Na oczach zebranych wleciał do środka wróbel, noszący w dziobie polnego świerszcza. Jedna część owada zostawił, drugą zabrał i odleciał. Tłumacze boskich znaków widzieli w tym groźbę niebezpieczeństwa walk wewnętrznych17.
Sulla wciąż targany niepewnością oczekiwał boskiego odzewu. Wykonano wróżby, choć były pomyślne, lecz strach Sullę nie opuszczał. Wkrótce dostał dokładniejsze zapewnienie zwycięstwa. We śnie objawiła się mu bogini Bellona. Bogini wręczyła mu piorun i kazała razić nim swoich wrogów18. Boskie widzenie dodało mu odwagi, by zbrojnie ruszyć na Rzym. Udało mu się odzyskać swoje dowództwo oraz pokonać swoim wrogów: Gajusza Mariusza i trybuna ludowego Sulpicjusza. Sulla nie uważał się za uzurpatora, lecz za obrońcę rzymskiego prawa i swoich praw.
Wojna z Mitrydatesem VI r, 87 p.n.e. – Wenus
W trakcie swojej wyprawy ku wojnie z Mitrydatesem, Sulla miał kolejny sen, w nim objawiła się mu bogini Wenus w pełnej zbroi przodująca jego armii. Chcąc poznać znaczenie swojego sennego widzenia, udał się do wyroczni w Delfach. Oświadczono mu, że Apollo pragnie, aby Wenus także stała się jego patronką19. Od tej pory Sulla zainteresował się bardziej Wenus, boginią, którą Rzymianie uważali za matkę ludu rzymskiego.
Sulla głęboko wierzył w pomoc bóstw, że nie bał się zabrać skarbów wyroczni w Delfach. Swoje poczynania tłumaczył zgodą samego Apollina. W Grecji Sulla przedstawiał szeroko swój wizerunek ulubieńca bogów, przyjął także przydomek Epaphroditos- ulubieniec Afrodyty.
Po wygranej bitwie pod Cheroneą rozegranej w 86 r. p.n.e. Sulla wystawił dwa wspaniałe pomniki. Jeden upamiętniający greckich sprzymierzeńców, drugi z imionami Marsa, Wiktorii i Wenus na pamiątkę swojego sukcesu20. Sulla niebawem dostał kolejną wiadomość od bóstw. Wyrocznia Trofoniosa z Lebadei przepowiedziała wodzowi, że stoczy kolejną bitwę niedaleko Cheronei. Kobiecie ponoć miała się objawić piękna postać Zeusa21. Ta przepowiednia, jak każda inna, okazała się dla Sulli prawdziwa.
W swoim Pamiętnikach Sulla miał opisać spotkanie z istotą przypominającą satyra w pobliżu Apollonii. Gdy próbowano się z nim porozumieć, wydawał głośne odgłosy przypominające kozę22. Sulla uznał to za niepewny znak, zwłaszcza że w Italii czekały go porachunki do wyrównania. Do jego przeciwników także należał Lucjusz Korneliusz Cynna, konsul, który wcześniej popierał Gajusza Mariusza.
Powrót do Italii. Droga do dyktatury
Początkiem roku 83 p.n.e. flota Sulli dociera do Italii. Po wylądowaniu w Tarencie Sulla kazał wykonać wróżbę z wnętrzności zwierząt. Zauważono, że wątroba zwierzęcia przypomina wieniec laurowy23. W okolicy miejscowości Sylwium Sulla został zaczepiony przez niewolnika. Niewolnik natchniony przez boginie Bellonę przyniósł mu wróżbę zwycięstwa, ale także ostrzegł, że jeżeli się nie pospieszy, Kapitol spłonie24. Przepowiednia ta się spełniła. 6 lipca spłonęła świątynia Jowisza na Kapitolu. Walka w Rzymie była nieunikniona.
Bitwa pod Bramą Kolińską 82 r. p.n.e. i dyktatura
W trakcie najbardziej decydującej bitwy w swojej karierze Lucjusza Korneliusza Sulla wykazał się wiarą w swojego patrona Apolla. Zawsze nosił ze sobą złoty posążek boga. Wyjął go i w trakcie kryzysu znosił do niego modlitwy, modląc się gorliwie o zwycięstwo25.
Zwycięzcą okazał się Sulla. Już nic nie stało mu na przeszkodzie, by stać się panem Rzymu. Dla wiecznego miasta nastał także czas krwawych proskrypcji26. Senat uchwalił, że oficjalnie uznaje przydomek Sulli Epaphroditos, czyli umiłowany przez Afrodytę27. Wcześniej tego przydomku używał w czasie wojny z Mitrydatesem. Sulla też zaczął się posługiwać przydomkiem Felix, bardziej zrozumiany w okręgu Rzymian. Sulla przeprowadził szereg reform. Przebudował świątynię Jowisza na Kapitolu i świątynię Fortuny w Preneste28. Założył też wiele innych świątyń. Wszystkie przepowiednie, które Sulla usłyszał spełniły się. Stał na najwyższym szczeblu władzy. Wedle rzymskiego zwyczaju Sulla oddał jedną dziesiątą część łupów zagarniętych z wojny z Mitrydatesem. Łup oddał w podzięce Herkulesowi. Prawdopodobne Sulla czcił Herkulesa z wielką czcią jako boga zapewniającego zwycięstwo29.
Do śmierci Sullę nie opuściło jego szczęście. Dyktator był świadomy swojego końca. Przepowiedział mu to już przed laty Chaldejczyk, wspominając, że Sulla umrze u progu władzy. W swoich Pamiętnikach Sulla opisał sen, w którym jego syn umiera wcześniej od niego i prosi, aby do niego dołączył30. Pamiętniki nie dotrwały do dzisiejszych czasów. Ocalały niewielkie fragmenty. Do Pamiętników odnosił się między innymi Plutarch z Cheronei. Pisząc swoje dzieło Sulla chciał wyjaśnić i uświęcić swoje działania., kładąc nacisk na błogosławieństwo, jakie posiadał. Uważał, że kontakt z bogami był naturalnym następstwem posiadanego daru. Swoje dzieło wykorzystał również do celów politycznych, aby podbudować swój wizerunek. Jednakże Sulla zawsze miał głębokie poczucie wiary w swoich patronów. Z pomocą Apolla, Fortuny, Bellony, Wenus w tym innych bogów wierzył, że każde jego poczynania zakończą się sukcesem. Lucjusz Korneliusz Sulla był i pozostaje postacią złożoną i kontrowersyjną.
